Jezioro

Z Wikipedii

Jezioro - naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu. Powstanie mis jeziornych wiąże się przede wszystkim z procesami geologicznymi. Zasilanie należy natomiast przede wszystkim od warunków klimatycznych.

Największe i najgłębsze są jeziora pochodzenia tektonicznego. Jest w nich zgromadzonych ponad 95% zasobów wód jeziornych. Wypełniają zagłębienie powstałe w wyniku ruchów tektonicznych. Największym pod względem powierzchni i zasobów jest Morze Kaspijskie (jest to jezioro wód słonych). Najniżej (około 400 m p.p.m.) położone jest lustro wody słonego Morza Martwego, najgłębiej - dno jeziora Bajkał (1620 m poniżej lustra wody i 1160 m p.p.m.), które jest również jeziorem gromadzącym najwięcej w świecie słodkiej wody - 23 tys. km³ (~20% zasobów światowych). Jednym z najwyżej położonych dużych jezior jest Titicaca w Andach (3812 m n.p.m.). Najliczniejsze są jeziora polodowcowe. Występują zarówno w górach, np. w Tatrach, jak i na nizinach, gdzie tworzą duże skupiska zwane pojezierzami.

Jeziora są młodym elementem krajobrazu, tylko nieliczne głębokie jeziora sięgają swym wiekiem trzeciorzędu (Bajkał - 20-30 mln lat). W klimacie suchym wysychają, a w klimacie wilgotnym ulegają zasypywaniu i zarastaniu roślinnością wodną przekształcając się w bagna.

Bagna i jeziora są naturalnymi zbiornikami wodnymi gromadzącymi wody wtedy, gdy jest ich nadmiar i oddającymi je w okresach bezopadowych. Regulują więc przepływ rzek i wyrównują go w czasie. Zapobiegają ponadto powodziom i nadmiernemu obniżeniu stanu wód w okresach suszy, co podnosi znaczenie rzek z nich wypływających. Duża powierzchnia wodna sprawia, że klimat pojezierzy jest wilgotniejszy niż na obszarach z nim sąsiadujących. Tworzą one swoiste ekosystemy z bogatą florą i fauną wodną.

Jeziora mają również znaczenie gospodarcze - stanowią obszary rekreacyjno-sportowe, są wodnymi drogami komunikacyjnymi, łatwodostępnym źródłem wody, np. dla przemysłu. Ich wody o bogatym życiu organicznym są źródłem żywności.

[edytuj] Klasyfikacje jezior

Jeziora klasyfikuje się według sposobu powstania niecki, lub też według cech hydrologicznych, fizycznych, chemicznych i biologicznych. Oficjalnie nie stosuje się w klasyfikacji minimalnej powierzchni, chociaż często spotyka się zdanie, że jeziorem powinny być zbiorniki powyżej 1 hektara.

Jeziora mogą być odpływowe, przepływowe, bezodpływowe.

Rodzaje jezior ze względu na pochodzenie:

• meteorytowe (kosmiczne) - powstałe wskutek uderzeń meteorytów, np. Pingualuit w Quebec w Kanadzie
• tektoniczne (ryftowe) - wypełniają zagłębienia pochodzenia tektonicznego. Ich misy stanowią zapadnięte części skorupy ziemskiej w formie rowów lub rozległych zapadlisk, np. w rowie: Bajkał, Tanganika, Martwe, Malawi (Niasa); w płaskim zagłębieniu: Wiktorii, Ładoga, Górne
• reliktowe - stanowią część dawnego morza, np. Kaspijskie, Aralskie, Ilmen
• polodowcowe - wypełniają zagłębienia pozostawione przez lodowce
  • rynnowe - w rynnach polodowcowych. Wąskie, długie, o stromych brzegach, głębokie, np. Gopło, Jeziorak, Hańcza
  • morenowe - w zagłębieniach wśród wałów morenowych, np. Śniardwy, Mamry, charaktyzują się dużą powierzchnią, stosunkowo małą głębokością i urozmaiconą linią brzegową, np. Morskie Oko
  • wytopiskowe (oczka) - z wytopienia bryły martwego lodu np. Sasek Mały,
  • cyrkowe - w cyrkach (kotłach) lodowcowych, np. Czarny Staw
• polodowcowe górskie:
  • cyrkowe
  • morenowe
• wulkaniczne
  • kraterowe - w kraterach nieczynnych wulkanów,
  • zatamowane przez potoki lawy,
  • kalderowe - wypełniające kaldery nieczynnych wulkanów np. Jezioro Albano k. Rzymu
• przybrzeżne - wskutek odcięcia zatoki przez narastającą mierzeję, Łebsko, Gardno, Resko Przymorskie,
• deltowe - wskutek nierównomiernej akumulacji w delcie rzeki, np. Druzno, Dąbie,
• wydmowe - wypełniają obnizenia między pagórkami wydmowymi
• osuwiskowe - na skutek zatamowania biegu rzeki przez osuwisko np. Sareskie (Tadżykistan), Duszatyńskie (Bieszczady),
• krasowe - w zagłębieniach krasowych np. Jezioro Ochrydzkie (Półwysep Bałkański).
• starorzecza - wskutek odcięcia meandru rzeki np. Jeziorko Czerniakowskie w Warszawie, Druzno.
• jezioro deflacyjne (eoliczne) - w wyniku wypełnienia utworzonego przez wiatr zagłębienia np.Jezioro Teke (Kazachstan)
• wytworzone przez ruchy masowe prowadzące do zatarasowania zagłębień terenowych przez osuwiska skalne
• Jeziora antropogeniczne - jeziora utworzone poprzez przegrodzenie doliny rzecznej sztuczną zaporą.

Rodzaje jezior ze względu na częstość cyrkulacji wody:

Nazwa	Cyrkulacja wody	Występowanie	Termika
amiktyczne	brak cyrkulacji	strefa polarna	zbiorniki przez cały rok pokryte war­stwą lodu
monomiktyczne zimne	raz w roku pełna cyrkulacja	strefa polarna i obszary wysokogórskie	temperatura wody zawsze poniżej 4°C
dimiktyczne	dwa razy w roku	strefa umiarkowana	temperatura wody latem powyżej 4°C, zimą poniżej 4°C
monomiktyczne ciepłe	raz w roku	strefa równikowa i międzyzwrotnikowa	temperatura wody zawsze powyżej 4°C
oligomiktyczne	słaba (głównie górnych warstw)	strefa przyrównikowa	ciepła woda w całym przekroju zbiornika
polimiktyczne	częsta (nawet codzienna)	różne strefy - jeziora płytkie	prawie jednakowa temperatura w całym przekroju jeziora

Termiczna klasyfikacja jezior:

• jeziora polarne - mają stale odwrócone uwarstwienie termiczne wody. Maksymalna temperatura wody nie przekracza +4 ^оC
• jeziora umiarkowane - mają najbardziej rozwinięty cykl termiczny: w lecie cechuje je uwarstwienie proste, natomiast zimą odwrócone, wiosną i jesienią stan homotermii
• jeziora subtropikalne - nie mają uwarstwienia odwróconego, cały rok występują w nich proste uwarstwienia. Charakterystyczną cechą tego uwarstwienia jest duża różnica temperatury pomiędzy wodą powierzchniową a denną, która jest zbliżona do +4 ^оC
• jeziora tropikalne - cechuje je tylko uwarstwienie proste i małe różnice pomiędzy temperaturą epilimionu i hypolimnionu, którego wody są cieplejsze niż w subtropkalnych jeziorach.

Rodzaje jezior ze względu na trofię:

• jezioro oligotroficzne (zobacz także jezioro lobeliowe)
• jezioro mezotroficzne
• jezioro eutroficzne
• jezioro hypertroficzne
• jezioro saprotroficzne
• jezioro dystroficzne

Badaniem jezior zajmuje się dział hydrologii - limnologia.

Zobacz też:

• Przegląd zagadnień z zakresu geografii
• Stratyfikacja termiczna wody w jeziorze
• Największe jeziora świata
• Zbiornik retencyjny,
• Staw
• Jeziora Polski
• Największe polskie jeziora, Najgłębsze polskie jeziora, Śniardwy, Mamry, Łebsko, Jeziorak, Gopło, Miedwie