Młodoturcy
Z Wikipedii
Młodoturcy - nacjonalistyczny i modernistyczny ruch polityczny w Turcji na przełomie wieku XIX i XX, dążący do obalenia monarchii osmańskiej i reorganizacji państwa.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Młodoturcy wywodzili się z tajnych stowarzyszeń kadetów szkół wojskowych i studentów, które powstały od 1878 po anulowaniu konstytucji przez sułtana Abdul Hamida II. Biorąc przykład z podobnych organizacji europejskich, sprzysiężenia te tworzyły głęboko zakonspirowaną sieć komórek, które łączyły pojedyncze osoby.
[edytuj] Przejęcie władzy
Z ruchu tego wyrosła partia oficjalnie nosząca nazwę Komitet Jedności i Postępu. Po bezkrwawej rewolucji w Salonikach, która doprowadziła do rezygnacji paszy, Komitet objął rządy. Rok później przeprowadził detronizację sułtana. Partia początkowo zapowiadała równoważne traktowanie wszystkich mieszkańców imperium, jednak po przejęciu władzy rozpoczęła silnie nacjonalistyczną politykę.
W 1913 po przegraniu przez Turcję drugiej wojny bałkańskiej, zagarnęła pełnię władzy w kraju. Na czele rządu stanął minister spraw wewnętrznych (od 1917 wielki wezyr) Mehmet Talaat, zwany Taalat Paszą. Władzę nieformalnie sprawował młodoturecki triumwirat, którego pozostałymi członkami byli minister wojny Ismaił Enwer (Enwer Pasza) i minister marynarki Ahmed Dżemal (Dżemal Pasza).
Po tajnych negocjacjach w obliczu I wojny światowej młodoturcy sprzymierzyli się z cesarskimi Niemcami. Po początkowych sukcesach, potem przyszły klęski w Tracji, Iraku i Syrii.
[edytuj] Czystki etniczne
W 1915 z inicjatywy Taalata rząd rozpoczął zorganizowaną kampanię pogromów i przesiedleń zamieszkujących Imperium Osmańskim Ormian, pod pretekstem sprzyjania Rosji. Ten akt ludobójstwa przeszedł do historii pod nazwą Rzezi Ormian. Jak się szacuje, w toku tego pierwszego ludobójstwa XX wieku zginęło do 1,5 miliona ludzi. Prześladowania spotkały również członków arabskich ugrupowań w Damaszku.
Po upadku Bułgarii i przegranej głównych państw centralnych, wobec izolacji Turcji 13 października 1918 Taalat zrezygnował i z pozostałymi triumwirami 2 listopada udał się na emigrację do Niemiec. Wkrótce wszyscy triumwirowie zginęli, głównie z ręki ocalałych z rzezi Ormian. Taalat został zabity w Berlinie, Dżemal w gruzińskim Tbilisi. Jedynie Enwer stracił życie w walce z Armią Czerwoną w Tadżykistanie.
[edytuj] Odrodzona republika Atatürka
Z ruchu młodotureckiego wywodził się Mustafa Kemal, zwany w Turcji Atatürk, który po sukcesach w walkach obronnych na półwyspie Gallipoli i w wojnie grecko-tureckiej (1921-1922) w 1922 ostatecznie obalił sułtanat i został pierwszym prezydentem świeckiej republiki tureckiej. Jego nacjonalistyczną i europeizacyjną politykę kontynuował także wywodzący się z armii Mustafa İsmet İnönü.
[edytuj] Dziedzictwo
Ideologia młodoturków domagająca się etnicznej hegemonii Turków w wielonarodowym państwie do dziś jest jednym głównych wyznaczników tureckiej polityki wewnętrznej i zagranicznej. Należy w niej szukać źródeł konfliktu kurdyjsko-tureckiego (odmowa uznania Kurdów za osobną narodowość i określanie ich jako Turków górskich, zakaz używania języka kurdyjskiego i kultywowania własnej kultury), napięć grecko-tureckich (konsekwencje czystek etnicznych i wojny z lat 20.), zaprzeczania ludobójstwa na Ormianach. Także strzeżona przez armię - nawet poprzez przewroty wojskowe - programowa laickość państwa tureckiego ma swoje źródła w młodoturkizmie.
[edytuj] Zobacz też
- rzeź Ormian
- Taalat Pasza
- Enwer Pasza
- Dżemal Pasza
- Mustafa Kemal
