Poręba Wielka (powiat limanowski)
Z Wikipedii
| Poręba Wielka | |
| Województwo | małopolskie |
| Powiat | limanowski |
| Gmina | Niedźwiedź |
| Liczba mieszkańców • liczba ludności |
2100 |
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
18 |
| Tablice rejestracyjne | KLI |
Poręba Wielka - wieś w woj. małopolskim, w pow. limanowskim, w gminie Niedźwiedź, w Gorcach, ok. 2 tys. mieszkańców. Znana ze swoich walorów wypoczynkowych oraz uzdrowiskowych (gorące solanki jodobromowe), punkt wypadowy w Gorce, m.in. na Turbacz, Obidowiec, Suhorę i in.
Siedziba Gorczańskiego Parku Narodowego. Południowo-wschodnia część wsi nosi nazwę Koninki.
Wieś wymieniana już przez Jana Długosza. Pierwsza osada powstała prawdopodobnie u schyłku XIII wieku. Nazwa Poręba wywodzi się od wykarczowanego kawałka puszczy i wskazuje na to, że siedlisko to założyli tzw. wyrębnicy. Istnieje też duże prawdopodobieństwo, że osada powstała jako przystanek noclegowy na przebiegającym tędy szlaku handlowym z Krakowa na Spisz.
Dokumenty z 1254 i 1365 roku wspominają o potoku "Mezwedza" (Niedźwiedzia), wskazując na lokalizację na tym terenie osady Niedźwiedź, należącej do tzw. Klucza Porębskiego, historycznej i zwyczajowej nazwy okolic, chociaż obecnie administracyjnie to Poręba podlega Niedźwiedziowi, jako gminie.
Pierwsza pisemna wzmianka o Porębie Wielkiej pochodzi z 1380 roku, kiedy wyrokiem sądu królewskiego ziemie te zostały odebrane cystersom i ponownie włączone do dóbr królewskich.
W XV wieku pozostawała w rękach rodu Ratułów. Około 1564 roku Pieniążkowie wykupili Porębę i założyli na tym terenie folwark, na którym odrabiali pańszczyznę okoliczni chłopi. Z lustracji przeprowadzonej w 1564 roku wynika, że w Porębie gospodarzyło wówczas 3 chłopów i 8 wyrębników, a w Niedźwiedziu siedmiu kmieci. W Koninkach i Koninie, należących również do Klucza Porębskiego zamieszkiwało w sumie ośmiu gospodarzy. Uprzywilejowany sołtys królewski zajmował się prowadzeniem karczmy i młyna.
W XVI wieku Poręba Wielka była centrum administracyjnym, w skład którego wchodziły następujące miejscowości: Niedźwiedź, Podobin, Witów, Zawada, Konina, Łostówka, Łętowne, Mszana Górna, Lubomierz. W 1607 roku dobra te przeszły na własność Lubomirskich.
W XVII wieku właściciele dóbr w Niedźwiedziu założyli dużą papiernię, a w Porębie hutę szkła, która usytuowana była na terenie dzisiejszych Koninek, obecnie miejsce to nosi nazwę Hucisko. W pobliżu huty znajdowała się tzw. potażarnia, w której wypalano popiół w ilościach przekraczających miejscowe potrzeby, a nadwyżki były wywożone do Krakowa i Gdańska. Ponadto w Porębie dobrze prosperował folusz, gdzie wytwarzano sukno doskonałej jakości oraz browar. Tereny te były również głównym dostawcą tarcicy do kopalń soli w Wieliczce i Bochni.
W 1710 roku stała się Poręba własnością Sanguszków, a od 1751 roku do 1945 roku Wodzickich.
Miejsce urodzenia Władysława Orkana (1875).
W 1911 roku wybudowano w Porębie Dom Wypoczynkowy Krakowskich Gimnazjów Męskich. Obecnie w tym budynku mieści się Dom Wczasów Dziecięcych.
W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa nowosądeckiego.
[edytuj] Zabytki
- Park podworski Wodzickich w Porębie Wielkiej z XVI w. z wiekowymi drzewami: wiązami, jaworami, lipami, modrzewiami i in. (największe z nich - tzw. wiąz Władysława Łokietka ma 6 metrowy obwód pnia), pozostałości zabudowań dworskich: lamus oraz zachowane fragmentarycznie oficyna dworska i modrzewiowy dworek Wodzickich.
- Nad wsią w przysiółku Zagronie znajduje się Muzeum Biograficzne Władysława Orkana tzw. "Orkanówka".
