Devanagari
Wikipedia
Devanagari (sanskrit देवनागरी devanāgarī), eller nagari, är den skrift som används för att skriva Indiens klassiska språk sanskrit samt för hindi och flera andra moderna indoariska språk som talas i nordvästra Indien.
Skriften klassificeras som ett stavelsealfabet, av brahmifamiljen. Det har använts från 1100-talet.
Transkriptionen i denna artikel följer systemet IAST.
Innehåll |
[redigera] Bokstäver
| Tecken | IPA | Tecken | IPA | Tecken | IPA |
|---|---|---|---|---|---|
| क | k | ख | kh | ग | ɡ |
| घ | ɡɦ | ङ | ŋ | च | tʃ |
| छ | tʃh | ज | dʒ | झ | dʒɦ |
| ञ | ɲ | ट | ʈ | ठ | ʈh |
| ड | ɖ / ɽ | ढ | ɖɦ / ɽɦ | ण | ɳ |
| त | t̪ | थ | t̪h | द | d̪ |
| ध | d̪ɦ | न | n̪ | प | p |
| फ | ph | ब | b | भ | bɦ |
| म | m | य | j | र | ɾ |
| ल | l | ळ | ɭ | व | v |
| श | ɕ | ष | ʂ | स | s |
| ह | h |
| Tecken | Kombinerat med प (p) | IPA |
|---|---|---|
| अ | प (ingen ändring) | ə |
| आ | पा | ɑ |
| इ | पि | ɪ |
| ई | पी | i |
| उ | पु | ʊ |
| ऊ | पू | u |
| ऋ | पृ | rɪ ([r ̩] i sanskrit) |
| ॠ | पॄ | rɪ ([rː̩] i sanskrit) |
| ऌ | पॢ | ([l ̩] i sanskrit) |
| ॡ | पॣ | ([lː̩] i sanskrit) |
| ऍ | पॅ | |
| ऎ | पॆ | e |
| ए | पे | e(ː) |
| ऐ | पै | ɛ ([ai] i sanskrit) |
| ऑ | पॉ | |
| ऒ | पॊ | o |
| ओ | पो | o(ː) |
| औ | पौ | ɔ ([au] i sanskrit) |
När ingen vokal markeras antas [ə] (schwa). För att markera avsaknad av vokal används en halant/virama (se tabellen med specialtecken nedan).
| Kombinerat med प (p) | Namn i Unicode | Funktion | IPA (med प) |
|---|---|---|---|
| प् | virama | Även halant; markerar att vokal utgår. | [p] |
| पँ | candrabindu | Gör vokalen nasal | [pə̃] |
| पं | anusvara | Gör vokalen nasal | [pə̃] |
| पः | visarga | Markerar utandning efter vokalen | [pəh] / [pəə̥] |
| प़ | nukta | Markerar uttal lånat från persiska (ex.: ph + nukta = f) | |
| पऽ | avagraha | Förlänger vokalen. | [pə:] |
Bokstäver som bara används i lånord, till exempel från persiska och arabiska
| Tecken | IAST | IPA | Beskrivning |
|---|---|---|---|
| क़ | q | q | Bakre k-ljud, som i arabiskans Qur'an. |
| ख़ | x | x | Som tyskt ach-ljud. |
| ग़ | ġ | /ɣ | Tonande velar frikativa. |
| ज़ | z | z | Tonande s-ljud. |
| य़ | zh | ʒ | Tonande sje-ljud. |
| ड़ | ṛ | ɽ | Oaspirerad retroflex flapp. |
| ढ़ | ṛh | ɽʱ | Aspirerad retroflex flapp. |
| फ़ | f | f | F-ljud. |
Ligaturer
* क् + क = क्क * क् + ख = क्ख * क् + त = क्त * क् + य = क्य * क् + र = क्र * क् + ल = क्ल * क् + व = क्व * क् + श = क्श * क् + ष = क्ष * क् + ष् + म = क्ष्म * क् + स = क्स * ख् + य = ख्य * ग् + द = ग्द * ग् + न = ग्न * ग् + र = ग्र * ग् + ल = ग्ल * ग् + व = ग्व * घ् + र = घ्र * च् + च = च्च * च् + छ = च्छ * ज् + ञ = ज्ञ * ज् + र = ज्र * ट् + र = ट्र * ड् + र = ड्र * ण् + ट = ण्ट * ण् + ठ = ण्ठ * त् + क = त्क * त् + त = त्त * त् + त् + व = त्त्व * त् + थ = त्थ * त् + न = त्न * त् + म = त्म * त् + य = त्य * त् + र = त्र * त् + व = त्व * त् + स = त्स * द् + ग = द्ग * द् + द = द्द * द् + ध = द्ध * द् + भ = द्भ * द् + म = द्म * द् + य = द्य * द् + र = द्र * द् + व = द्व * ध् + य = ध्य * ध् + व = ध्व * न् + त = न्त * न् + द = न्द * न् + द् + र = न्द्र * न् + न = न्न * न् + य = न्य * न् + ह = न्ह * प् + न = प्न * प् + प = प्प * प् + य = प्य * प् + र = प्र * प् + ल = प्ल * ब् + ज = ब्ज * ब् + द = ब्द * ब् + ध = ब्ध * ब् + र = ब्र * भ् + य = भ्य * भ् + र = भ्र * म् + न = म्न * म् + र = म्र * र् + त = र्त * र् + थ = र्थ * र् + म = र्म * र् + फ = र्फ * र् + व = र्व * र् + स = र्स * ल् + म = ल्म * व् + र = व्र * श् + क = श्क * श् + च + श्च * श् + य = श्य * श् + र = श्र * श् + व = श्व * ष् + ट = ष्ट * ष् + ट् + र = ष्ट्र * ष् + ण = ष्ण * स् + क = स्क * स् + ट = स्ट * स् + त = स्त * स् + त् + र = स्त्र * स् + थ = स्थ * स् + न = स्न * स् + प = स्प * स् + य = स्य * स् + र = स्र * ह् + न = ह्न * ह् + म = ह्म * ह् + य = ह्य * ह् + र = ह्र * ह् + ल = ह्ल * ह् + व = ह्व
[redigera] Ursprung
Devanagari uppstod kring 12 e.Kr. som en vidareutveckling av siddham-skriften och ersatte efter hand sharada-skriften. Bägge två stammar direkt ur gupta-skriften, som i sin tur kommer ur brahmi-skriften som är belagd från 200-talet f.Kr. Nagari uppstod kring 700-talet som en östlig variant av guptaskrift, samtida med sharada som var den västliga. Det har funnits olika varianter av detta nagari-alfabet; devanagari är en av dessa. Devanagari har brett ut sig snabbt på senare tid; det tycks ha att göra med att man under kolonialtiden nästan enbart använde denna skrift när man publicerade texter på sanskrit, till vilket man tidigare hade använt nästan alla inhemska skriftsystem. Därmed har det uppstod en så tät förbindelse mellan alfabetet och sanskrit att devanagari idag ofta, fast felaktigt, betraktas som "sanskritalfabetet".
[redigera] Etymologi
Sanskritordet nāgarī är femininformen av nāgara "urban", en adjektivisk form av nagara "stad"; femininformen används därför att ordet från början hängde samman med det feminina substantivet lipi "skrift" ("urban skrift", dvs "de bildades skrift"). Det fanns flera varianter, en av dem kallades devanāgarī där deva betyder "gud", alltså "de bildades gudomliga skrift".
[redigera] Principer
Devanagariskriften kan kallas en abugidaskrift eftersom varje konsonant har en inherent vokal (a), som kan förändras med hjälp av olika diakritiska tecken. Devanagari skrivs från vänster till höger. På sanskrit skrev man oftast samman orden utan mellanrum, så att de vågräta strecken upptill i bokstäverna gick samman - mellanrum angav snarast andningspaus. På de moderna språken skriver man mellanrum mellan orden.
[redigera] Källor
Engelska wikipedia, delvis hämtat i februari 2007.
