Elsasser Duits
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Die term Elsasser Duits verwys na die Nederalemannies-Duitse dialekte, wat in die Noordoos-Franse gewes Elsas gepraat word. Sprekers van Elsasser Duits verwys na hulle taal as Elsässerditsch. Daar is geen standaardvorm van die Elsasser dialek nie, en gewoonlik verskil die Elsasser Duits van dorp tot dorp. Frans en Duits dien as kultuur- en skryftale, en die Duitse dialekte word nou toenemend deur Frans verdring.
Die oorgrote meerderheid van die dialekte in Elsas maak deel uit van die Opperrynse-Alemanniese dialekgroep, en net die randgebied van Sundgau in die suide behoort tot die Suid-Alemanniese taalgebied. Die uiterste noorde van Elsas maak deel uit van die Paltiese taalgebied.
Die woordeskat van die Elsasser dialekte word in 'n woordeboek van die Elsasser Duits beskryf. Die Amerikaanse vervaardiger van sagteware Microsoft het aangekondig dat hy in 2007 'n Elsasser weergawe van die Microsoft Office 2007-pakket sal aanbied.
[wysig] Geskiedenis
Elsasser Duits is sedert die verowering van die Elsas deur Alemanniese en Frankiese stamme in die vroeë middeleeue die omgangstaal van die oorgrote meerderheid van die plaaslike bevolking. Net soos in die geval van ander Duite dialekte is daar 'n groot aantal streekvariante van Elsasser Duits, sodat die noordelike dialek van die omgewing van Straatsburg duidelik van dié suidelike dialek van Mulhouse (Duits: Mühlhausen) verskil.
Elsas speel in kulturele en taalkundige opsig 'n baie belangrike rol in die Duitse geskiedenis. Die oudste gedig van die Duitse taal, die Evangelieboek (Duits: Evangelienbuch), is in die jaar 868 deur Otfrid van Weißenburg (omtrent 800-870) geskryf. Gottfried van Straatsburg staan as die skrywer van Tristan und Isolde (13de eeu) bekend. Ander bekende Elsasser digters sluit Reinmar von Hagenau, Sebastian Brant en die satirikus Johann Fischart (1547-1590) in.
Toe Latyn deur die inheemse tale vervang is, was die stede van Elsas onder die eerstes wat Duits tot hulle amptelike taal verklaar het, en tydens die Reformasie was Straatsburg die eerste stad, wat die Duitse Mis ingevoer het. Hier het in 1466 ook die eerste Duitse Bybel verskyn - 68 jaar voordat Maarten Luther sy Duitse vertaling gepubliseer het.
Ná die verowering van Elsas deur Franse troepe in 1639 bly Elsasser Duits tot by die Franse Rewolusie die omgangstaal van die Elsassers. Tog begin die na-rewolusionêre Franse staat Frans as 'n eenheidstaal vir Frankryk propageer, en die Duitse dialekte word veral in die groot stede en dorpe soos Straatsburg geleidelik deur Frans verdring.
Net op die platteland bly die Franse invloed beperk tot die inburgering van 'n aantal leenwoorde, wat egter by die Alemanniese uitspraak en grammatika aangepas is.
Met die inlywing van Elsas en Lotaringe by die Duitse Ryk in 1871 word Duits weer as amptelike taal ingevoer. Die taalwet van Maart 1872 bevestig die status van Duits as ampstaal, tog word alle amptelike kennisgewings in die oorwegend Franstalige gebiede ook in Frans vertaal. 'n Ander taalwet uit die jaar 1873 maak voorsierning vir die gebruik van Frans as ampstaal van die plaaslike administrasies in distrikte, waar Frans die hoofsaaklike huistaal is.
Duits word volgens die wet oor die onderwysstelsel van 1873 die uitsluitlike onderwystaal in oorwegend Duitstalige gebiede, terwyl die onderwys in die Franstalige streke net in Frans voorsien is.
Toe Elsas in 1918 weer by Frankryk ingelyf word, is die liberale taalwette ten gunste van eentaligheid herroep. Frans word die uitsluitlike taal in die onderwys en die administrasie van Elsas, en die gebruik van Elsasser of Hoogduits is 'n tyd lank selfs verbode.
[wysig] Elsasser Duits vandag
Volgens 'n studie, wat op 21 September 2001 in die koerant Dernières Nouvelles d'Alsace gepubliseer is, beskou 61 persent van die inwoners van Elsas hulleself as Elsasser Duitssprekendes. Daarenteen gebruik net 'n kwart van die jongmense in Elsas nog af en toe die Alemanniese streektaal, en slegs vyf persent van skoolbeginners het 'n kennis van die Elsasser dialek.
Die plaaslike dialek word veral nog in die plattelandse gebiede van die noorde en noord-weste gebesig, asook in sekere beroepe van die landbou of beroepe, waar mense met die publiek in aanraking kom. Nog teen die middel van die 20ste eeu het negentig persent van die bevolking Elsasser Duits en/of Hoogduits verstaan.
Straatborde in Elsas is dikwels tweetalig in Frans en Elsasser Duits; soms word ook die ou Duitse straatname naas die nuwe Franse gebruik. Daar is nou ook dikwels plekname in Elsasser Duits naas die amptelike Franse name, soos in die geval van Steinbourg ("Steiweri" in Elsasser Duits).
Aangesien tweetaligheid deur die administrasie van Elsas as ekonomiese bate beskou word, wek tweetalige onderwys nou steeds meer belangstelling.
Die bekendste skrywers, wat hul werke in Frans, Hoogduits en Elsasser Duits publiseer, is René Schickele, Jean Egen, Auguste Wackenheim en André Weckmann. Die laasgenoemde beskryf in sy gedigte die tragedie van die Elasser dialek en identiteit.
[wysig] Enkele woorde in Elsasser Duits
| Afrikaans | Elsasser Duits | Hoogduits | Frans |
|---|---|---|---|
| aarde | harz | Erde | terre |
| hemel | hemmel | Himmel | ciel |
| water | wàsser | Wasser | eau |
| vuur | fihr | Feuer | feu |
| man | mànn | Mann | homme |
| vrou | frài | Frau | femme |
| eet | assa | essen | manger |
| drink | trenka | trinken | boire |
| groot | groos | groß | grand, grande |
| klein | klai | klein | petit, petite |
| nag | nàcht | Nacht | nuit |
| dag | däi | Tag | jour |
