Gotiese argitektuur

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Kerkvensters met pragtige glasskilderye in die basiliek van Saint-Denis, noord van Parys

Die Gotiek is 'n styltydperk van die Middeleeuse Europese kuns, wat omtrent 1140 in die Île-de-France (omgewing van Parys) ontstaan het en noord van die Alpe tot omtrent die begin van die 16de eeu oorheers het. Dit het die Romaanse styl in die argitektuur en kuns opgevolg. Die Gotiese styl kan slegs ten opsigte van die argitektuur presies afgebaken word, terwyl die beeldhoukuns en skildery van dié tydperk nie onmiddelik deur suiwer Gotiese elemente gedomineer is nie en eers geleidelik ontwikkel het.

Die Gotiese argitektuur word verdeel in die Vroeg-, Hoog- en Laat-Gotiese styltydperke, waarby die besondere stylelemente in die Europese gebiede op verskillende tye oorgeneem is.

Die Gotiese kuns het die Christelike ideëwêreld begin versinnebeeld en vir hierdie doeleinde gebruik gemaak van simboliek en allegorie. Die uitnemendste Gotiese kunswerk, waarin argitektuur, beeldhoukuns en (glas-)skildery verenig is, is die Gotiese katedraal. Die Gotiese styl is egter ook toegepas op wêreldlike geboue en die woonhuise van welgestelde hurgers.

Die term "Gotiek" (afgelei van Italiaans gotico "vreemd, barbaars") was oorspronklik 'n skeldwoord en is afgelei van die Germaanse volk van die Gote. Dit is vir die eerste keer in die Renaissance-tydperk deur die Italiaanse kunskenner Giorgio Vasari gebruik, wat hierdeur uitdrukkung gegee het aan sy minagting van die Middeleeuse kuns teenoor die "goue tydperk" van die antieke kuns. Moderne deskundiges stem nie ooreen met Vasari se opvattings nie, maar sy term is nogtans in die kunsgeskiedenis en -teorie oorgeneem.

Die Latynse vakterm, wat in die tydperk van die Gotiek gebruik is, was opus francigenum of "kuns van Franse oorsprong".

[wysig] Die Franse oorsprong van die Gotiese boustyl

Die kooromgang van die voormalige kloosterkerk Saint-Denis (voor 1144)

Die wesfasade en koor (1135-1144) en skip (vanaf 1231 opgerig) van die kloosterkerk Saint-Denis

Die nuwe koor van die kloosterkerk Saint-Denis, wat deur die koninklike kanselier en ab Suger ontwerp is, word as die eerste gebou in die Gotiese styl beskou. In die koor is vir die eerste keer die Boergondiese spitsboog (met die klooster Cluny as een van die bekendste voorbeelde) met die Normandiese kruisribgewelf (die bekendste voorbeeld is Saint-Étienne in Caen, omtrent 1120) gekombineer en die laste van die gewelf na steunbere afgelei. Danksy hierdie konstruksie was massiewe mure nou oorbodig, en anders as in die Romaanse argitektuurstyl met sy vestingagtige kerkgeboue het die sakrale boukuns nou met 'n ligte en slanke voorkoms gespog. Die massiewe Romaanse mure het plek gemaak vir vensters, en die Gotiese geboue is met lig deurvloei.

Die nuwe magposisie van die Franse Kroon, wat in die 12de eeu daarin geslaag het om die politieke invloed van die laer adel te beperk, het ook as die ekonomiese basis van die Gotiese styl gedien. Die nuwe kerkgebou van Saint-Denis, wat as koninklike begraafplaas bedoel was, was 'n soort argitektoniese magsvertoon, wat die gesag van die Franse Kroon teenoor die baronne, maar ook sy belangrikste teenstander, die koning van Engeland, laat geld het.

Die fasade van Saint-Denis, wat tegelykertyd die voorkoms van 'n triomfboog en 'n vesting het, het die Karolingiese weswerk as 't ware herskep. Die fasade is regstreeks voor die koor opgerig en toon nog geen suiwer Gotiese stylelemente nie.

'n Voorvereiste vir die ontwikkeling van die Gotiese styl was die destydse vooruitgang op die gebied van die tegnologie, bouvaardighede en werkorganisasie, wat veral deur die groei van die stede bevorder is. Die verdere ontwikkeling van die styl het steeds op die reeds voltooide geboue gesteun - elke Gotiese projek was 'n soort argitektoniese opsomming van geboue wat vroeër opgerig is en het as aanleiding vir nuwe projekte gedien. Met die voltooing van die katedrale van Sens, Senlis, Noyon, Parys en Laon is die Gotiese styl geleidelik vervolmaak en het sy hoogtepunt in die Hoog-Gotiese katedrale van Chartres, Soissons, Reims en Amiens bereik. Daarna het boumeesters ook projekte in ander Europese lande begin aanpak en die Gotiese boustyl sodoende orals in Wes- en Sentraal-Europa ingevoer.