Βλάχικη γλώσσα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η σελίδα αυτή αναφέρεται στην Βλάχικη γλώσσα που ομιλείται από τους Βλάχους που ονομάζονται και Αρμάνοι ή Αρωμούνοι . Για την ομώνυμη γλώσσα των Μογλενών βλέπε: Βλάχικη (Μογλενίτικη) γλώσσα

Βλάχικα (Armâneashti)
Ομιλείται σε:	Ελλάδα, Βουλγαρία, Αλβανία, ΠΓΔΜ και τη Σερβία-Μαυροβούνιο
Συνολικοί ομιλητές:	300.000-800.000 στην Βαλκανική. Υπάρχουν ακόμα κοινότητες στον υπόλοιπο κόσμο
Κατάταξη:	Εκτός των 100 πρώτων
Γενετική ταξινόμηση:	Ινδοευρωπαϊκές Γλώσσες Ρομανικές Ανατολικές ρομανικές Βλάχικα
Επίσημη κατάσταση
Επίσημη γλώσσα:	-
Ρυθμίζεται από:	-
Κώδικες γλώσσας
ISO 639-1	-
ISO 639-2	roa
SIL	RUP

Η Βλάχικη γλώσσα είναι μία γλώσσα του ανατολικού κλάδου των Λατινογενών γλωσσών. Διαμορφώθηκε τους πρώτους αιώνες μετά την κατάκτηση των Βαλκανίων από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Είναι επίσης γνωστή σαν Aromanian, Vlach, Armăneashce ή Vlăheshte (Βλάχικα). Είναι μία ανεξάρτητη λατινική γλώσσα, διαφορετική από την Ελληνικά, Στην Ελλάδα πρέπει να γίνει διαχωρισμός όταν μιλάμε για βλάχικα με μικρό β. Σ'αυτή την περίπτωση γίνεται αναφόρά σε "χωριάτικη" προφορά της Ελληνικής γλώσσας.

Πίνακας περιεχομένων

1 Ταξινόμηση
2 Διάλεκτοι
3 Ιστορία
4 Γεωγραφική εξάπλωση
5 Ομιλητές
6 Επίσημη κατάσταση της γλώσσας
- 6.1 Το ενδεχόμενο διδασκαλίας της γλώσσας στην Ελλάδα
7 Γραφή
8 Βλέπε Επίσης
9 Σχετική βιβλιογραφία
10 Εξωτερικές συνδέσεις

[Επεξεργασία] Ταξινόμηση

Η Βλάχικη γλώσσα είναι μία γλώσσα του ανατολικού κλάδου των Λατινογενών γλωσσών. Η συγγενέστερη γλώσσα της είναι η Ρουμάνικη, γεγονός που κάνει ορισμένους να πιστεύουν ότι αποτελεί κλάδο της. Ωστόσο σύμφωνα με τη διεθνή επικρατούσα άποψη ο διαχωρισμός των γλωσσών αυτών από την Λατινική έγινε 800-1200 χρόνια πριν, οπότε είναι ακριβέστερο να μιλάμε για γλώσσες με κοινή καταγωγή (Λατινική γλώσσα), παρά για προέλευση της Βλάχικης από τα Ρουμάνικα.

Η γλώσσα ανήκει επίσης στο βαλκανικό γλωσσικό δεσμό.

[Επεξεργασία] Διάλεκτοι

Η γλώσσα παρουσιάζει αρκετές τοπικές παραλλαγές. Οι κύριες διάλεκτοι της γλώσσας είναι αυτή της Μοσχόπολης, στην Αλβανία, και η Γραμμουστιανή (της περιοχής του όρους Γράμμος).

[Επεξεργασία] Ιστορία

Οι απαρχές της γλώσσας είναι άγνωστες με σιγουριά. Πάντως το βέβαιο είναι ότι η διαμόρφωσή της και η διαφοροποιησή της από την Λατινική γλώσσα έγινε κάποια στιγμή τους πρώτους αιώνες μ.Χ.. Προήλθε δε από την λαϊκή καθομιλούμενη Λατινική γλώσσα. Την ίδια περίοδο πρωτοδιαμορφόθηκαν και οι άλλες Ανατολικές Λατινογεννείς γλώσσας, η Μογλνενίτικη Βλάχικη, η Ρουμάνικη γλώσσα και η Ιστρορουμανική. Το γεγονός αυτό, κατά πολλούς σε συνδιασμό με πολιτικές σκοπιμότητες, είχε σαν συνέπεια να δημιουργηθεί η θεωρία μίας κοινής Πρωτορουμάνικης γλώσσας, από την οποία δημιουργήθηκαν οι ανατολικές λατινικές γλώσσες. Ωστόσο, η ύπαρξη μίας τέτοιας πρωτο-γλώσσας θεωρείται αμφίβολη.

Ως πρώτη καταγεγραμένη φράση στη γλώσσα θεωρείται από πολλούς η "τόρνα, τόρνα, φράτερ" που την καταγράφει ο βυζαντινός χρονογράφος Θεοφύλακτος Σιμοκάτης τον 6ο αιώνα. Συγκεριμένα, κατά την εκστρατεία των βυζαντινών στρατευμάτων κατά των Αβάρων στη Θράκη (579-582 μ.Χ.) ο Σιμοκράτης καταγράφει: τη πατρώα φωνή ... τόρνα, τόρνα, φράτερ και ο μεν κύριος τoυ ημιόνου την φωνήν ουκ ήσθετο οι δε λαοί ακούσαντες και τους πολεμίους επιστηναι αυτοίς υπονοήσαντες, εις φυγήν ετραπησαν, τόρνα τόρνα μεγίσταις φωνές ανακράζοντες ... . Δηλαδή κατα την εκστρατεία και ενώ ένα άλογο βάδιζε το φορτίο έγερνε από τη μία μεριά και κινδύνευε να πέσει, τότε ένας άλλος στρατιώτης που ακολουθούσε φώναξε στον οδηγό του αλόγου στην πατρώα φωνή "τόρνα, τόρνα, φράτερ" (γέρνει-γέρνει αδελφέ ή γύρνα-γύρνα αδελφέ), προκειμένου ο δεύτερος να προσέξει και να μην πέσει το φορτίο του ζώου.

Στους αιώνες που ακολούθησαν η γλώσσα πήρε τη σημερινή της μορφή, δεχόμενη σημαντική επίδραση από γειτονικές της γλώσσες. Στο λεξιλόγιο η επιρροή της Ελληνικής γλώσσας είναι αρκετά μεγάλη, αν και ο βασικός κορμός λέξεων παραμένει λατινικός.

Το αρχαιότερο δείγμα βλάχικου γραπτού λόγου είναι η επιγραφή του Νεκταρίου Τέρπου σε ξύλινη εικόνα του 1731 που ανακαλύφθηκε το 1950, η οποία προέρχεται από την εκκλησία της Παναγίας του χωριού Αρδενίτσα στην πεδιάδα της Μουζακιάς στην Αλβανία. Η εικόνα δείχνει τη Παναγία βρεφοκρατούσα και γράφει με ελληνική γραφή «Βίργιρε Μούμα-λ τουμνεζί ώρε τρέ νόϊ πεκετόσσλοιι» (Παρθένος η μητέρα του Θεού δεήσου και για εμάς τους αμαρτωλούς.)

Άλλη επιγραφή γραμμένη στη βλάχικη γλώσσα υπάρχει σε μοναστήρι του χωριού Κλεινοβός Τρικάλων από τον ζωγράφο Μιχαήλ Αναγνώστου Δημητρίου από τη Σαμαρίνα με χρονολογία 1789. Οι στίχοι της επιγραφής είναι γραμμένοι σε τρείς γλώσες: Ελληνική (καθαρεύουσα), Απλή (δημοτική) και βλάχικη με ελληνικούς χαρακτήρες :

Ελληνική — καθαρεύουσα:

ΦΟΒΩ ΠΡΟΒΑΙΝΕ ΤΗΝ ΠΥΛΗΝ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ. ΤΡΟΜΩ ΛΑΜΒΑΝΕ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ. ΙΝΑ ΜΗ ΚΑΤΑΦΛΕΧΘΗΣ ΠΥΡΙ ΤΩ ΑΙΩΝΙΩ.

Απλή — δημοτική:

ΣΚΙΑΖΟΥ Κ΄ ΕΜΠΑΙΝΕ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ. ΤΡΕΜΕ Κ΄ ΕΠΕΡΝΕ ΤΗΝ ΘΕΙΑΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑΝ. ΚΟΛΑΣΣΕΣ ΚΑΙ ΦΩΤΙΑΙΣ ΑΝ ΘΕΛΗΣ ΓΙΑ ΝΑ ΦΥΓΗΣ.

Βλάχικη:

ΙΝΤΡΑ ΜΠΑΣΙΑΡΕΚΑ ΚΟΥ ΜΟΥΛΤΑ ΠΑΒΡΙΕ. ΤΡΙΑΜΠΟΥΡΑ ΛΟΥΝΤΑΛΟΥΪ ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΜΝΙΚΑΤΟΥΡΑ. ΦΩΚΟΛΟΥ ΑΚΣΙ ΣΗ ΚΟΛΑΣΙΑ ΤΡΑ ΣΚΑΚΗ.

Άλλο δείγμα βλάχικου γραπτού λόγου και αυτού γραμμένου με ελληνικούς χαρακτήρες είναι το τετράστιχο του αγγείου Simota των αρχών του 19 αιώνα:

Καιλερύτου αμέου, μπια γίνου κα πι ατέου.
Μούλτου σε νού μπιάε, σε νού τε βεμάη.
Τρά σε νου τζη φάκε ρέου, τρα σε νου τε μπετου έου.
Υναι ουάρε σε μπηάη, συ ακάσε τζη σε βάϊ.

Και η μετάφραση είναι η εξής:

Καλαρρίτη δικέ μου, πιες κρασί σαν δικό σου.
Πολύ μη πιεις, για να μη «ξεράσεις».
Για να μη σου κάνει κακό, για να μην σε μεθύσω εγώ.
Μια φορά να πιείς, θα ‘χεις και για το σπίτι.

Ο λόγιος Θεόδωρος Αναστασίου Καββαλιώτης εξέδωσε το 1770 στη Βενετία την "Πρωτοπειρία", ένα εγχειρίδιο με προσευχές, γνωμικά, διηγήματα και καταχωριμένες 1170 λέξεις σε τρείς κάθετες στήλες στην νεοελληνική, βλάχικη και αλβανική. Το 1802 ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης εκδίδει την "Εισαγωγική Διδασκαλία", ένα τετράγλωσσο λεξικό της ελληνικής, της εν Μοισία βλάχικης, της βουλγαρικής και της αλβανιτικής.Η πρώτη γραμματική της γλώσσας τυπόθηκε το 1813 στην Βιέννη της Αυστρίας (τότε Αυστρουγγαρίας). Τα τελευταία χρόνια έχουν εκδοθεί σε διάφορες χώρες, και στην Ελλάδα, διάφορες γραμματικές και λεξικά της γλώσσας.

[Επεξεργασία] Γεωγραφική εξάπλωση

Αυτόχθονες βλαχόφωνες κοινότητες βρίσκονται σήμερα στην Ελλάδα, την Αλβανία και την Π.Γ.Δ.Μ. Στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, τη Ρουμανία καθώς και την Βουλγαρία υπάρχουν κοινότητες η ύπαρξη των οποίων χρονολογείται από τον 18ο αιώνα. Υπάρχουν ακόμα ακόμα κοινότητες μεταναστών σε χώρες της δυτικής Ευρώπης, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και στην Αυστραλία. Στον ελλαδικό χώρο βλαχόφωνα χωριά και πόλεις βρίσκονται σήμερα κυρίως στις περιοχές της Φλώρινας, της Κοζάνης και της Ηπείρου. Κάποιοι τόποι με βλαχόφωνους πληθυσμούς είναι:

Σε παλιότερες εποχές σημαντικοί βλαχόφωνοι πληθυσμοί υπήρχαν και σε άλλες περιοχές, όπως στη Θεσσαλία (π.χ. Τύρναβος). Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η Θεσσαλία ήταν γνωστή και ως Μεγάλη Βλαχία. Σε άλλες χώρες, αξιόλογο βλαχόφωνο πληθυσμό φιλοξενούν η Μοσχόπολη στην Αλβανία και το Μοναστήρι στην Π.Γ.Δ.Μ..

[Επεξεργασία] Ομιλητές

Δεν υπάρχουν ακριβείς εκτιμήσεις για τον αριθμό των σημερινών ομιλητών της γλώσσα. Σύμφωνα με κάποιες από αυτές:

Ελλάδα: περίπου 20.000 άτομα μιλάνε η απλώς κατανoούν τη γλώσσα
Αλβανία: 50.000-100.000 άτομα
Βουλγαρία: 2.000-3.000 άτομα
Π.Γ.Δ.Μ.: 8467 άτομα (επίσημες στατιστικές), εκτιμήσεις δίνουν μέχρι και 100.000 άτομα
Ρουμανία: 25.000 άτομα

Σε κάθε περίπτωση οι ομιλητές την μιλάνε σήμερα σαν δεύτερη γλώσσα παράλληλα με την εκάστοτε επίσημη γλώσσα κάθε χώρας, εκτός ίσως από λίγες περιπτώσεις υπερήλικων.

Στην Ελλάδα μιλιέται με άνεση μόνο από άτομα με ηλικίες πάνω των 40-50 ετών. Δεν υπάρχουν νεαρά άτομα που την μαθαίνουν σαν πρώτη γλώσσα, ενώ υπάρχει κάποιος αριθμός νεαρών ατόμων που την κατανοούν σε ένα βαθμό όταν την ακούνε, χωρίς να είναι σε θέση να τη μιλήσουν.

Γίνονται κάποιες προσπάθειες για την αναζωογόνηση της γλώσσας, χωρίς ωστόσο σημαντικά αποτελέσματα στον ελλαδικό χώρο, αφού δεν υπάρχει κάποια προσπάθεια από την πλευρά της πολιτείας. Σε άλλες χώρες γίνονται από απόδημους Βλάχους περισσότερες προσπάθειες για την διατήρηση της γλώσσας, ενώ μπορεί να βρει κανείς στο διαδίκτυο ακόμα και ιστοσελίδες σε αυτήν.

[Επεξεργασία] Επίσημη κατάσταση της γλώσσας

Η Βλάχικη δεν είναι επίσημη γλώσσα καμίας χώρας. Είναι αναγνωρισμένη ως μειονοτική γλώσσα στην Π.Γ.Δ.Μ.

[Επεξεργασία] Το ενδεχόμενο διδασκαλίας της γλώσσας στην Ελλάδα

To 1997 η Ευρωπαϊκή Ένωση συνέστησε στην Ελλάδα να υποστηρίξει την διδασκαλία της γλώσσας, προκειμένου να αποφευχθεί η εξαφάνισή της, στα πλαίσια του, μη υπογεγραμμένου από την Ελλάδα, Ευρωπαϊκού χάρτη των περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών.
Τετοια προοπτική δεν υπάρχει διότι δεν ενδιαφέρει τους Βλάχους Έλληνες. Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων έχει εκφραστεί κάθετα εναντίον της διδασκαλίας των Βλάχικων.^[1].
Ορισμένα βασικά επιχειρήματα του συλλόγου είναι:

ζητήματα ευαίσθητα όπως η γλώσσα είναι ευάλωτα σε υποβολιμαίες διαστρεβλώσεις που λειτουργούν ως έναυσμα και όχημα μειονοτικών ζητημάτων και αλυτρωτικών διεκδικήσεων
δεν υπάρχει "δεδομένη βλάχικη γλώσσα" αλλά μόνον προφορικές διάλεκτοι και συνεπώς δεν μπορούμε να μιλάμε για εκπαίδευση στη «Βλάχικη γλώσσα».
Παραδοσιακά οι Βλάχοι είχαν Ελληνική εκπαίδευση και πάντα εκφραζόταν ως τμήμα του Ελληνικού πολιτισμού. Επίσης να υπογραμμιστεί και ότι από τότε που οι Βλάχοι έγιναν χριστιανοί, η λειτουργία στους Ιερούς τους Ναούς και τα μοναστήρια γίνονταν πάντα στα Ελληνικά.
επιχειρείται πάλι με όχημα την γλώσσα, δημιουργία ανύπαρκτης «Γλωσσικής μειονότητας» και κατά συνέπεια ανύπαρκτης «Εθνότητας Βλάχων».

Από την άλλη, ο Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων Βέροιας είναι σύμφωνος με τη διδασκαλία της γλώσσας. Όπως δημοσιεύεται στην επίσημη ιστοσελίδα του συλλόγου ^[2], Η ελληνική Πολιτεία οφείλει, μέσα από τα ΜΜΕ, να βοηθήσει να διαλυθούν απαξιωτικά στερεότυπα για τις ολιγότερο ομιλούμενες γλώσσες και να συνδράμει στο να κατανοήσει ο δίγλωσσος ότι πλουτίζει την κοινωνία και ότι δεν πρέπει να ντρέπεται για τη μητρική του γλώσσα. Παράλληλα, επιβάλλεται να αρχίσει και στη χώρα μας ένας ενημερωτικός διάλογος για τις λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες και η πολιτεία να αναλάβει την πρωτοβουλία να φέρει στην ελληνική βουλή το Χάρτη με τις λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες στην Ευρώπη, όπως έκαναν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, να επεξεργαστεί συγκεκριμένες πολιτικές που θα στοχεύουν στη διατήρηση των ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών της πατρίδας μας, με καθαρά επιστημονικά κριτήρια, χωρίς τις αγκυλώσεις του παρελθόντος.

Επιπλέον, απόψεις υπέρ τη διδασκαλίας και της διάσωσης της γλώσσας έχουν εκφραστεί ακόμα και από πολύ υψηλά ιστάμενους έλληνες πολιτικούς. Το 1998 ο τότε Πρόεδρος της δημοκρατίας, Κωστής Στεφανόπουλος, αναφέρθηκε σε ομιλία του στο Μέτσοβο στην ανάγκη αναζωογόννησης της γλώσσας. Πρότεινε μάλιστα στους παράγοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης της περιοχής την πειραματική διδασκαλία της γλώσσας στα σχολεία του Μετσόβου, χωρίς να βρει θετική ανταπόκτιση. Το 1998 ο Γιώργος Παπανδρέου είχε επίσης αναφερθεί στη γλώσσα και στην ανάγκη επιβίωσής της ώστε να διασφαλίσουμε και να προαγάγουμε τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες στη χώρα μας και ταυτόχρονα να αποκρούσουμε οποιαδήποτε προσπάθεια πολιτικής εκμετάλλευσής τους.

[Επεξεργασία] Γραφή

Η Βλάχικη γλώσσα δεν έχει κάποια επίσημη γραφή. Στην Ελλάδα συνηθίζεται να γράφεται στο Ελληνικό αλφάβητο με τη προσθήκη κάποιων διακριτικών ή με συνδυασμό χαρακτήρων του Ελληνικού και του Λατινικού αλφαβήτου. Στις υπόλοιπες χώρες γράφεται σε κατάλληλα τροποποιημένες μορφές του Λατινικού αλφαβήτου.

[Επεξεργασία] Βλέπε Επίσης

[Επεξεργασία] Σχετική βιβλιογραφία

Νικολαϊδης, Κων/νος, 1909, Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής γλώσσης.
Κολτσίδας Αντώνιος, 1978, Γραμματική και λεξικό της Κουτσοβλαχικής διαλέκτου.
Κατσάνης Ν., Κ. Ντίνας, 1990, Γραμματική της κοινής Κουτσοβλαχικής.
Σιώκης Νικόλαος, Η βλάχικη γλώσσα και οι προσπάθειες διατήρησής της από Βλάχους αποδήμους(τέλη 18ου-τέλη 19ου αιώνα), περ. Ελιμειακά, τ. 47 & 48 (Θεσσαλονίκη 2002)
Κέντρο Έρευνας Μειονοτικών Ομάδων, Η γλωσσική ετερότητα στην Ελλάδα, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2001
Bara Maria, Kahl Thede, Sobolev Andrei, 2005, Η νοτιοαρωμουνική διάλεκτος του χωριού Τούριας, Κρανιά Γρεβενών, Πίνδος (Južnoaromynskij govor sela Turia: Krania Grevenon, Pind. Etnolingvistika, Leksika, Sintaksa, Teksty). Marburg, Sankt-Peterburg, ISBN 3932331591.
Papahagi Τ., Dicţionarul dialectului Aromân general şi etimologic, ed. 2a, Bucureşti 1974.
Dalametra Ι., Dicţionar macedo-român, Bucureşti 1906.
Mihăileanu Şt., Dicţionar macedo-român, Bucureşti 1901.