Interlingvao
El Vikipedio
Lingvo > Planlingvoj > Interlingvao
Nomo: Interlingua
Parolantoj: nekonata
Landoj: en 25 landoj, plejparte en Eŭropo
Origino: sintezita de Alexander Gode, 1951, surbaze de la angla, franca, itala, hispana kaj la portugala.
Skribo: latina
Specimeno: la Patro Nia (Aŭdigu sondosieron)
Nostre Patre, qui es in le celos,
que tu nomine sia sanctificate;
que tu regno veni;
que tu voluntate sia facite
super le terra como etiam in le celo.
Da nos hodie nostre pan quotidian,
e pardona a nos nostre debitas
como nos pardona a nostre debitores,
e non duce nos in tentation,
sed libera nos del mal.
Ĉi tiu artikolo temas pri la Interlingvao de GODE, ne la pli malnova Interlingua de Peano. Interlingua nek estas Interlingue, alia nomo de Okcidentalo.
Interlingvao, naskite en 1951, estas lingvo planlingvo novlatina. Ĝi estas sintezo de la angla, franca, itala, hispana kaj portugala lingvoj.
Enhavo |
[redaktu] Historio
Interlingvaon kreis ĉefe Alexander Gode. Li parte uzis la laboron faritan en IALA. Li faris tion post la morto en 1950 de Alice Vanderbilt Morris, kiu monhelpis tiun institucion dum la jaroj 1924-50.
Tradicie Interlingvao prezentas sin kiel studindan pro tio, ke ĝi estas lingvo naturalisma, kongrua al la vortprovizo kaj gramatiko de la ĉefaj okcidentaj lingvoj, kaj ke ĝi tiel peras ilian esprimkapablon kaj kulturon. Iuj uzantoj do asertas, ke Interlingvao valoras ne tiom kiel komunikilo, ol kiom instruo kaj enkonduko en lingvostudon. Krome, freŝa projekto korektis ĝiajn malfacilaĵojn cele al ĝia praktika uzo kiel interkomprenilo por ĉiuj latinidanoj: dua lingvo komprenebla tuj, preskaùtute kaj senlerne de tiuj 900 milionoj da homoj www.langmaker.com/db/Modern_latin (vidu la modernan latinon). Problemo estas ke ĉiuj latinidaj lingvoj, ekcepte la romena kaj iom la franca, estas facile interkompreneblaj al ĉiuj parolantoj de aliaj lingvoj, sekve, ekzemple, italo ne bezonas helpon por kompreni portugallingvajn skriboĵojn, kaj portugallingvano tre facile legas hispanlingvajn librojn, ktp. Sekve, tiuj kiuj malpli bezonas Interlingvaon estas ĝuste la latinidanoj.
[redaktu] Parolantaro
Teorie, Interlingvaon povas pli-malpli kompreni sen studo la parolantoj de ĝiaj fontlingvoj : 1240 milionoj da homoj, unu kvinono de la homaro. Fakte komprenas ĝin kleraj homoj parolantaj la latinidajn lingvojn, t.e. verŝajne ĉirkaŭ 100 aŭ 150 milionoj de homoj. En la komenco de la 21a jarcento ĝi estas la ĉefa konkuranto de Esperanto inter la planlingvoj.
Interlingvao havas proksimume mil fluajn parolantojn. Inter multaj aliaj uzoj, ĝi estas uzata en resumoj de sciencaj artikoloj. Por tia uzo, la lingvo estas ideala: uzata kiel lingvo legata de tiuj, kiuj havas bonan scion de latinaj radikoj pro laboro kaj studo en scienco. Malgraŭ tio, Interlingvao ankoraŭ ne trovis ian subtenon de iu registaro.
[redaktu] Gramatiko
[redaktu] Vortprovizo
Interlingvao, pruntas vortojn laŭ jenaj reguloj:
- Vorto eniras Interlingvaon se ĝi ekzistas en almenaŭ tri el la kvar fontlingvoj: la angla, franca, itala aŭ hispana/portugala – la lastajn validas kiel unu. Se vorto ekzistas nur en du el la fontolingvoj, tiam ĝia ekzisto en la germana aŭ la rusa akceptigas ĝin.
- La interlingvaa formo de vorto estas la supozebla praformo, kutime latina aŭ angla.
Interlingvao tiel rekte kaj nerekte ĉerpas el la grekolatina vortaro, internacia en la praktiko de scienco. En komparo kun Esperanto Interlingvao ne abunde uzas regulajn afiksojn:
| esperante | interlingvae |
| sana | san |
| sano | sanitate |
| malsana | malade |
| malsano | maladia |
| malsanulejo | hospital |
| saniĝi | recovrar |
| sanigi | curar |
| malsaniĝi | cader malade |
[redaktu] Elparolo kaj literumo
Al la bazaj 26 literoj respondas sonoj, kiuj en kelkaj okazoj regule dependas je la antaŭa aŭ posta literoj (vidu ekzemple ĉe "c"). En multaj okazoj estas preferinda prononco laŭeble konforma al la originala lingvo (ekzemple walzer, germandevena, sonas kiel [valtser]). Pro tio la sekvaj reguloj estas indikaj, oni lernu la prononcojn kun la vortoj.
La elparolo de interlingvao toleras iom da vario. En la ĉi-suba listo eblaj variaĵoj aperas post oblikva streko.
- a [a], b [b], ch [k] aŭ [ŝ] / [ĉ], c [k] aŭ [c] (antaŭ i e y), d [d], e [e], f [f], gi [ĵ] antaŭ a, o, u, g [g] aŭ [ĝ] (en finaĵo "-age"), h [h] (krom en ph rh th), i [i] aŭ [j] (antaŭ vokalo), j [ĵ] / [ĝ], k [k], l [l], m [m], n [n], o [o], ph [f], p [p], qu [kŭ] aŭ [k] (en vortetoj "que" "qui" kaj derivaĵoj), rh [r], r [r], s [s] aŭ [z] (inter vokaloj), th [t], t [t] aŭ [ts] (antaŭ i), u [u] aŭ [ŭ] (antaŭ vokalo), v [v], w [w] aŭ [v], x [ks], y [i] aŭ [j] (antaŭ vokalo), z [z]
Duoblaj konsonantoj estas elparolataj kiel unuoblaj: "ecclesia" [e'klezja].
Diftongiĝas: "ai" [aj], "au" [aŭ], "ei" [ej], "eu" [eŭ], "oi" [oj], "ou" [oŭ].
Akcento trafas la silabon antaŭ la lasta konsonantgrupo, ne enkalkulante la finaĵon "-s" de plurnombro: "regula" [re'gula], plurnombre "regulas" [re'gulas], "trovar" [tro'var]. Pro etimo ekzistas esceptoj, kia "corpore" ['korpore].
Ekzemploj: "corde" ['korde], "concerto" [kon'certo], "schola" ['skola], "choc" [ʃok], "agente" [a'gente], "avan'tage" [avantaʒe], "secretario" [sekre'tarjo], "mangiar" [man'ʒar], "quanto" ['kwanto], "que" [ke], "absolute" [abso'lute], "accusativo" [akuza'tivo], "telephono" [tele'fono], "nation" [na'tsjon], "industria" [indus'tria], "puero" ['pwero], "typo" ['tipo], "yogurt" [jo'gurt]
Ekzistas dua ortografio pli proksima al tiuj de latinidaj lingvoj, kiu ne notas "ph" sed "f", ne "y" sed "i" kaj ŝanĝas ankaŭ la finaĵojn de kelkaj vortoj. Tiu pli simpla literumo malofte uziĝas.
[redaktu] Sintakso
La gramatiko estas la minimuma gramatiko komuna al la kvar fontlingvoj. Ekzemple, ĉiu fontlingvo faras per finaĵo plurnombron de o-vortoj, kutime -s, kaj tial Interlingvao havas tian finaĵon. Aŭ, ekzemple, ne ĉiu fontlingvo kongruigas la substantivon kun la adjektivo (t.e, la angla), tial Interlingvao ne akordigas ilin. Kaj tiel plu.
[redaktu] Listo de internaciaj kongresoj de Interlingvao
- 1955: 25–30 de julio, Tours, Francio.
- 1957: 3–10 de aŭgusto, Basel, Svislando.
- 1959: 1–6 de aŭgusto, Tours, Francio.
- 1971: 24–27 de julio, Basel, Svislando.
- 1974: 23–30 de julio, Norwich, Britio.
- 1983: 28 de julio — 3 de aŭgusto, Sheffield, Britio.
- 1985: 28 de julio — 4 de aŭgusto, Taastrup, Danio.
- 1987: 26 de julio — 2 de aŭgusto, Parizo, Francio.
- 1989: 22–30 de julio, Zwolle, Nederlando.
- 1991: 4–11 de aŭgusto, Helsingborg, Svedio.
- 1993: 24–31 de julio, Borne, Nederlando.
- 1995: 5–12 de aŭgusto, Prago, Ĉeĥio.
- 1997: 26 de julio — 2 de aŭgusto, Strasburgo, Francio.
- 1999: 24–31 de julio, Focsani, Rumanio.
- 2001: 28 de julio — 4 de augusto, Gdansk, Pollando.
- 2003: 26 de julio — 2 de aŭgusto, Lovetch, Bulgario.
- 2005: 16 de julio — 22 de julio, Svedio.
