Juan Ramón Jiménez
El Vikipedio
Juan Ramón Jiménez, (naskiĝis la 24-an de decembro 1881 en Moguer, Onubo, (Hispanio) mortis la 29-an de majo 1958 en Santurce, Portoriko) estis famega kaj tre bonkvalita hispana poeto.
Enhavo |
[redaktu] Vivo
Juan Ramón Jiménez Mantecón naskigixs en Moguer Huelva, la 23an de decembro de 1881 en familio de terposedantoj kaj eksportistoj de vino, filo de kastilia patro Víctor Jiménez kaj andaluza patrino Purificación Mantecón. Li studis en la Universitato de Sevilo komencante juran studadon devigita de sia patro, kvankam li ne finos tiun studadon. La poemoj de Rubén Darío, la plej elstara membro de la modernisma movado en la hispana poezio, kortuŝis lin ĉefe en sia juneco. Estos grava ankaŭ la legado de francaj simbolistoj, kiuj akcelis lian melankoliemon.
En 1900 publikigis siajn du unuajn librojn: Ninfeas kaj Almas de violeta (Violaj animoj), pri kiuj li poste abomenos serĉante ties ekzemplerojn -eĉ ŝtelante ilin- por detruo. La morto de lia patro samjare ege priokupigos lin kaj pro tio en 1901 li estos enigita pro deprimo en mensosanatorio Castell d'Andorte, en Le Bouscat, Bordozo. En aŭtuno li revenis en Madrido, al sanatorio Rosario, kie li organizis kunvenojn kun Valle-Inclán, Benavente, la fratoj Machado. En 1905 li revenis al sia naskiĝloko kaj post ses jaroj li revenis al Madrido. Li veturis al Francio kaj poste al Usono, kie en 1916 geedziĝis kun Zenobia Camprubí en katolika preĝejo St. Stephen, Novjorko (Usono).
En 1931, la edzino de la poeto suferos la unuajn simptomojn de kankro kiu mortigos ŝin. En 1936, pro la eksplodo de la hispana intercivitana milito li forlasis Hispanion por neniam reveni. Usono, Kubo kaj Portoriko, estis liaj loĝlokoj. En 1946, la poeto hospitaliĝis denove nun dum ok monatoj pro alia deprima krizo. La 25an de oktobro de 1956, la Sveda Akademio donis al li la Premion Nobel de Literaturo kaj nur tri tagojn poste mortis lia edzino. Li neniam superos tiun perdon kaj mortos du jarojn poste, la 29an de majo de 1958, en la sama hospitalo kiel sia edzino, en Santurce, Portoriko. Iliaj korpoj estis transportitaj al Hispanio, kie ricevis entombigon en la Tombejo de Jesuo, de Moguer.
[redaktu] Etapoj de lia verko
La kritikistoj kutime dividas lian poezian evoluon en tri etapoj: sentiva, intelekta kaj vera aŭ lasta.
[redaktu] Unua etapo
Etapo sentiva (1898-1915). Tiu ĉi estas markita de influo de Bécquer, la Simbolismo kaj la Modernismo. En ĝi superregas la priskriboj de la pejzaĝo kiel respegulo de la poeta animo, los neprecizaj sentoj, la melankolio, la muziko kaj la koloro, la memoroj kaj amaj revoj. Temas pri emocia poezio kie videblas sentemo de la poeto per perfekta forma strukturo. Apartenas al tiu epoko Rimas (Rimoj, 1902), Arias tristes (Tristaj arioj, 1903), Jardines lejanos (Malproksimaj ĝardenoj, 1904), Elegías (Elegioj, 1907), La Soledad Sonora (Sona soleco, 1911), Pastorales (Pastoraloj, 1911), Laberinto (Labirinto, 1913), Platero y yo (Platero kaj mi, 1914) kaj Estío (Somero, 1916), inter aliaj.
Platero y yo Platero estas azena nomo, kiu signifus arĝentisto), datita de lia aŭtoro en 1914, iĝis la plej popola verko de la poeto, verkita laŭ belega prozo, kiu milde alportas la leganton tra zorgita bildaro de imagenes poeziaj imagoj kiuj ekas ekde la prezento de tiu azenido:
"Platero es pequeño, peludo, suave; tan blando por fuera, que se diría todo de algodón, que no lleva huesos. Sólo los espejos de azabache de sus ojos son duros cual dos escarabajos de cristal negro." “Platero estas malgranda, harabunda, milda; tiom mola ekstere, ke ŝajne estas entute kotona, ke ne portas ostojn. Nur la gagataj speguloj de liaj okuloj estas malmolaj kiel du skaraboj el nigra kristalo.”
Ĝis ties morto kaj kompreneble la ascendo de la azenido ĉielen... de Moguer: "Platero, vi vidas nin, ĉu ne?" oni demandas lau la vortoj de Juan Ramón Jiménez.
[redaktu] Dua etapo
Estío (Somero, 1916) markas la ŝanĝon al la dua etapo de Juan Ramón. La poeto malproksimiĝas el Modernismo serĉe de plia parolpurigo. Malaperas la nostalgiaj etosoj, evokitaj kaj revitaj, favore de pli konkreta realo.
Lia unua vojaĝo al Ameriko markigas profonde tiu duan etapon (1916-1936). Okazas baza fakto: malkaŝo de la maro kiel signifoplena temo. Maro simbolas vivon, solecon, ĝuon, la senfinan estantan tempon. Ekas tiele kroma spirita evoluo al serĉo de transcendo. Laŭ lia savodeziro antaŭ la morto, li baraktas por atingi eternecon kaj tion li povas atingi nur per beleco kaj poezia purigo. Li, do, forigas
a) ĉiun musikecon,
b) poeziajn temojn,
c) eksterajn ornamojn kaj pomparo por eniri en profondo, en beleco, en pureco, en esenco.
De tiu epoko oni elstarigu Diario de un poeta recién casado (Taglibro de ĵusedzigita poeto, 1916), Primera antolojía poética, (Unua poezia antologio; oni vidu, ke la aŭtoro ŝanĝas hispanan literumadon de Antología sen prononcŝanĝo, 1917), Eternidades (Eternecoj, 1918), Piedra y cielo (Ŝtono kaj ĉielo, 1919), Poesía (Poezio, 1917-23) kaj Belleza (Beleco, 1917-23).
Per Diario de un poeta recién casado (1916), titolita poste (en 1948) Diario de poeta y mar (Taglibro de poeto kaj maro), ekas tiu nova epoko en la verko de Juan Ramón. Temas pri senhistoria poezio, sen la “vestaĵoj” de la modernismo», stiligita kaj purigita poezio, kie la poeto miras ĉion kion kontemplas. Tiu poemaro eliras kiel frukto de lia vojaĝo al Ameriko. En la Diario, Juan Ramón eksperimentas kun la temoj kaj la formoj, kaj malfermas novan poezian skolon, nome pura poezio, kio estos utiligata de kelkaj membroj de la Generación del 27.
En Piedra y cielo (1919) la kerna temo estas jam poezia kreado: la poezio kiel agado, la poemo kiel arta objekto kaj la poeto kiel Dio kreanto de nova universo. Malfermiĝas tiele nova temo kiun Juan Ramón neniam forlasos: la serĉado de la poezia suprigo kaj la kreativa intensigo de pura poezio, skema. La Estación total (La tuta sezono, 1923-36) kolektas la lastajn poemojn verkitajn en Hispanio. La 22an de aŭgusto de 1936, Juan Ramón eliris al ekzilio.
[redaktu] Tria etapo
Apartenas al la vera aŭ lasta etapo (1937-1958) ĉion kion verkis dum la amerika ekzilo. Juan Ramón plu restas enfermita en si mem serĉe de la belo kaj perfekto. Lia emo por la transcendo alportas lin identigi kun Dio. Post relativa silento, li publikigis Animal de fondo (Fona animalo, 1949), Tercera antolojía poética (Tria poezia antologio, 1957), En el otro costado (Aliflanke, 1936-42) kaj Dios deseado y deseante (Dezirata kaj deziranta Dio, 1948-49).
En Animal de fondo (1949) la poeto serĉas Dion, “senripoze kaj senenue”. Sed tiu dio ne estas dieco eksterna al la poeto, male ĝi troviĝas en li kaj en lia verko («via esenco estas ene de mi, kiel mia formo»; «en la mondo kiun mi por vi mi kreis» ). Tiu menciata dio estas kialo kaj fino de la belo. Dios deseado y deseante (1948-49) estas montopinto kaj sekvo de Animal de fondo. La poeto eĉ alvenas identigi kun tiu dio kiun li tiom serĉis. Temas pri dio kiu ekzistas ene kaj malene de li, dio kiu estas dezirata kaj deziranta.
[redaktu] Bibliografio
(en la hispana)
- E. Díez-Canedo, Juan Ramón Jiménez en su obra (Meksiko, 1944).
- R. Gullón, Conversaciones con Juan Ramón Jiménez (Madrido, 1958).
- J. Guerrero Ruiz, Juan Ramón de viva voz (Madrido, 1961).
- M. P. Predmore, La obra en prosa de Juan Ramón Jiménez (Madrido, 1966).
- M. A. Salgado, El arte polifacético de las caricaturas líricas juanramonianas (Madrido, 1968).
- Mª T. Font, «Espacio»: autobiografía lírica de Juan Ramón Jiménez (Madrido, 1973).
- G. Palau de Nemes, Vida y obra de Juan Ramón Jiménez (Madrido, 1976).
- A. Campoamor González, Vida y poesía de Juan Ramón Jiménez (Madrido, 1976).
- A. De Albornoz (ed.), Juan Ramón Jiménez (Madrido, 1981).
- A. Campoamor, Bibliografía general de Juan Ramón Jiménez (Madrido, 1982).
- F. J. Blasco, La Poética de Juan Ramón Jiménez. Desarrollo, contexto y sistema (Salamanca, 1982).
- M. Juliá, El universo de Juan Ramón Jiménez (Madrido, 1989).
