Kromosomo
El Vikipedio
Kromosomo estas mikroskop-granda, fadensimile strukturiĝanta, genetikan informon entena unuo de la ĉelo. En ĝi, la genetika materialo (DNA) aperas en formo de lineare situantaj genoj.
La kromosomo de la prokariotoj kaj eŭkariotoj havas diversan strukturon kaj alian lokiĝon en la ĉelo.
La prokariataj organizoj (bakterioj, bluaj algoj) havas kromosomon el ringforma DNA. En la prokariota ĉelo, en la ĉeloj ne troviĝas organeloj kun aparta interna membrano, tiel la genetika materialo ne estas apartigita de plia parto de la ĉelo.
En la eŭkariotaj ĉeloj, la kromosomoj lokiĝas en la ĉelkerno, kiu havas propran membranon. La DNA-fadenojn kovras vualo el proteino, al kiu ligiĝas eĉ la RNA.
En la pro- kaj eŭkariotoj same la kromosomoj respondecas pi la genetika informo. La enĉela nombro de la kromosomoj, ties formo, strukturiĝo karakterizas la specion.
En la sensekse reproduktiĝantaj specioj, ĉiu korpa ĉelo havas la saman kromosomaron. En la sekse reproduktiĝantaj organismoj, ĉiu korpa kromosomaro estas duobla, tio estas la kromosomaro estas diploida (2n, ĉiu kromosoma aperas duoble). En la seksaj ĉeloj havas nur unuobla kromosomaro (haploido, 1n), ĉiu kromosoma aperas sola, aŭ patra aŭ patrina. La haploida kromosoma nombro aperas dum la mejozo. Dum la fekundiĝo, la du haploidaj seksaj ĉeloj (femala kaj maskla) unuiĝas kaj estiĝas zigoto (fekundigita ovoĉelo), kun diploida kromosoma nombro.
La korpaj ĉeloj reproduktiĝas per mitozo (pli detale tie).
En la sekse diversaj organismoj, la nehomologa kromosoma paro de la kromosomaro nomiĝas seksa kromosomo aŭ allosomo. En kelkaj plantoj kaj en la pli evoluintaj bestoj, al tiuj kromosomoj aparetnas la kromosoma difiniteco de la sekso. La seksa kromosoma paro estas homologa en unu sesko de la specio, nehomologa en la alia sekso (markitaj en la virinoj XX, en la viroj XY). La pluj membroj de la kromosomaro estas aŭtosomoj.
La sekse ligita heredigo estas reguligita per la seksaj kromosomoj, dum la aliaj proprecoj per aŭtosomoj.
La homa kromosomaro konsistas el 22 paroj da aŭtosomoj kaj unu paro da seksa kromosomo. La ĉeldividiĝo okazas same en la mitozo kaj mejozo. Same dum la mitozo kaj mejozo, partoj de la homologaj kromosomoj povas trakruciĝi (crossing over), kaj la kromosomaj branĉoj rompiĝante povas ŝanĝiĝi, tiel okazas parta informa ŝanĝo inter la homologaj kromosomoj (rekombiniĝo). Per tiu procezo, la masklaj kaj femalaj genomoj povas miksiĝi, kaj en la posteuloj aperas nova genetika materialo.
