Viktoria Akvofalo
El Vikipedio
La Viktoria Akvofalo (aÅ en Makolola lingvo: Mosi-oa-Tunya) estas unu el la plej mirindaj akvofaloj en la mondo. Äœi situas laÅlonge de la rivero Zambezi sur la limo de Zambio kaj Zimbabvo (17° 55' S, 25° 51' E Mapo) kaj estas proksimume 1,7 km larÄa kaj 128 m alta. Oni konsideras Äin kiel mirindan vidindaĵon pro la vasta iomo da akvo enfluanta en mallarÄa ravino, kiun neniu povas rekte vidi.
David Livingstone, la skota esploristo, vojaÄis al la akvofalo en 1855 kaj renomis Äin laÅ ReÄino Viktoria, kvankam Äi estis konata loke kiel "Mosi-oa-Tunya", la "fumo kiu tondras". La akvofalo estas parto de du naciaj parkoj: Nacia Parko Mosi-oa-Tunya en Zambio, kaj Nacia Parko Viktoria Akvofalo en Zimbabvo, kaj estas unu el la plej grandaj turismaj vidindaĵoj de suda Afriko. Äœi ankaÅ estas Monda Naturheredaĵo de Unesko.
La Viktoria-akvofalo estas ege pli granda ol la Niagara Akvofalo en Norda Ameriko. Sole la sudamerika IgÅacua Akvofalo povas rivali kun Äi. Kvankam IgÅacuo estas dividita je pli ol 270 akvofaleroj, Viktoria estas la plej granda unuopa akvofalo en la mondo.
Enhavo[kaÅu] |
[redaktu] Historio
La plej fruaj konataj loÄantoj de la areo ĉirkaÅ Virktoria Akvofalo estis kojsanaj ĉasistoj-foraÄistoj (boÅmanoj). Ilin postsekvis la Tokalejoj, kiu nomis la akvofalon "Åœongwe". Poste la ndebeleoj nomis Äin "Amanza Thunkajo" kaj la makololoj "Mosi-oa-Tunya" (la "fumo tiu tondras").
La unua eÅropano, kiu vidis la akvofalon estis David Livingstone je 17-a de novembro 1855 dum sia vojaÄo de la norda Zambezi-rivero al la riverbuÅo. Livingstone atingis la akvofalon de altrivero kaj remis al malgranda insulo kiu nun havas lian nomon, Insulo Livingston. Livingstone antaÅe estis impresita de la akvofalo Ngonjeo, sed malkovris ke la nova akvofalo estas eĉ pli impona, kaj nomis Äin laÅ ReÄino Viktoria. Li skribis pri la akvofalo: "Neniu povas imagi la belecon de ĉi tiu vido de iu ajn viditaj en Anglio. Äœi neniam estis vidita de eÅropanaj okuloj; sed scenoj ja belaj estu regardita de anÄeloj flugantaj."
En 1860, Livingstone revenis al la areo kaj faris detalan studon de la akvofalo kun John Kirk. Aliaj fruaj eÅropaj vojaÄantoj estis la portugala esploristo Serpa Pinto kaj la brita artisto Thomas Baines, kiu pentris kelkajn el la plej fruaj pentraĵoj de la akvofalo. Äœis 1905, kiam la areo estis malfermita per la konstruo de la fervojo, eÅropanoj malofte vizitis la akvofalon.
[redaktu] La akvofalo
La akvofalo situas proksime al la mezo de la rivero Zambezi, ĉe 17.925° S 25.855° E. AntaÅ la falo, la akvo fluas sur plato da bazalto en valo ĉirkaÅ malaltaj kaj foraj montetoj da grejso. El la rivero jen kaj jen elstaras arbaraj insuloj. Ili plimultiÄas proksime al la akvofalo.
Kie Zambezi falas en abismon, kies larÄo mezuras nur 120 m, la rivera akvo skulptis la akvofalon laÅ frakcizono en la terÅelo. Pluraj insuletoj ĉe la pinto de la akvofalo dividas la akvon por formi serion de akvofaleroj. Dum longa tempo la akvofalo malrapide retroiris en direkto al la fonto. Tiel Äi formis serion da akre zigzagaj valoj post.
La akvofalo estas 1,7 kilometrojn larÄa. Äœia alteco varias de 80 m ĉe la dekstra riverbordo Äis 108 m en la centro. Tiel Viktoria havas proksime duoble la altecon de Niagara Akvofalo kaj pli ol duoble la larÄecon de la ĉefa parto de Niagara, nomata "Hufofero". La falanta akvo kaÅzas nebulon kiu povas altiÄi al alteco da preskaÅ 400 m, kaj estas videbla de Äis 40 km fore. Dum kaj tago kaj plena luno, en la nebulo estas videbla ĉielarko.
Dum la pluvsezono, la akvofalon ĉiuminute pasas 500 milionoj da litroj da akvo kaj nebulo altiÄas je plurcent metroj en la aeron pro la nekredebla forto de la falanta akvo. Dum 1958 okazis inundo de la rivero Zambezi kaj la akvofalo atingis rekordajn 770 milionojn da litroj je minuto. Ĉi flunivelo estas tre pli granda ol Niagara, kun iomete pli ol 170.000 litroj dum plej granda fluo. Nur la grandioza Iguacu-akvofalo rivalas Viktorian flu-grandece, po 750 milionoj da litroj je minuto.
La akvofalo apartigis kvaropon da insuloj ĉe la limo de la klifo. Apude de la dekstra riverbordo estas kliniÄanta kaskado je 35 metrojn larÄa, nomata "Saltanta Akvo". Preter la 300 metrojn larÄa insulo Boaruka estas la ĉefa akvofalo, proksime 460 metrojn larÄa. Insulo Livingstone dividas la ĉefan akvofalon de alia larÄa kanalo proksime 530 metrojn larÄa, kaj apude de la maldekstra riverbordo estas la Orienta Kaskado.
[redaktu] Sub la akvofalo
La rivero falas en abismon, kies ununura elfluejo estas mallarÄa kanalo skulptita en la rokomuron. La kanalo estas proksimume 30 metrojn larÄa, kaj la tuta volumeno de la rivero troÅutas Äin je 120 metroj Äis Äi eliras en serio da zigzagaj valegoj je 80 km, kiuj kondukas la riveron preter la bazalta altebenaĵo.
Ĉe la fino de la unua valego, la rivero kavigis profundan basenon nomatan la "Bolpoto". Äœi mezuriÄas je proksime 150 metroj transe. Äœia surfaco estas glata kiam la akvo malprofundas, sed kiam alta la akvo kirliÄas kaj ÅaÅmas kvazaÅ bolanta. Kiel la rivero eliras la Bolpoton, la kanalo abrupte turniÄas okcidenten kaj eniras la postan zigzagan valon.
[redaktu] Variado de la fluo
La akvofalo estas duoble pli alta kaj larÄa ol la Niagar-akvofalo. Äœi subenfalas je 108 m-ojn larÄa tereno. Tie la jara averaÄa akvolivero estas ĉ. 935 m³/s, sed tio varias de 350 m³/s Äis 9.100 m³/s.
La fluo de la Zambezi-rivero ne akceliÄas ĉe la akvofalo. Nur la rulbruego de la falanta rivero kaj la karakteriza nubovualo signas proksimon de la akvofalo. La tie vivanta kalolo-lozi-popolo nomas Äin pro tio Tondranta Fulmo (Mosi-oa-tunja). La falintan akvon dividas sube insuletoj, rokoj, kavoj je multaj branĉoj.
La akvo alvenas ne al malfermita baseno, sed en abismon kun larÄo de 25–75 m. La tuta akvokvanto trafluas kanalon larÄan de 65 m kaj longan de 120 m kaj atingas la basenon Bolanta Kaldrono, en kiu kirliÄas kaj ÅaÅmas la akvo dum inundoj. Post la "kaldrono" arkas ravinon la Akvofalo-ponto, sur kiu trafikas fervojo, aÅto- kaj promenvojo. Poste la rivero plufluas en la Batoka-ravino, kiu longas 100 km kaj profundas (la ravino en la bazalta altebenaĵo) 120–240 m.
[redaktu] La fervoja ponto
Ä´us preter la Bolanta Kaldrono, kaj rektangule al la akvofalo, la Viktoria Akvofalo Ponto transigas la ravinon, unu el nur kvin trans la Zambezi. Äœi estis finita en 1905 kaj originale estis celata kiel ligo en la Kapurbo al Kairo planita fervoja sistemo de Cecil Rhodes. La ponto estas 250 metroj transe, kaj la ĉefa arko transiÄis je 150 metroj. La supro de la ponto estas 125 metroj super la malalta nivelo de la akvo. HodiaÅ regulara servo ligas la urbojn de Viktoria Akvofalo kaj Livingstone kun Bulawayo. Alia linio ligas Livingstone al Lusaka.
[redaktu] Turismo
AntaÅ ol la fervoja ligo al Bulawayo estis preta en 1905, oni ne ofte vojaÄis al la akvofalo. Äœi estis pli kaj pli populara vidindaĵo dum la brita kontrolo de la areo kaj la turisma urbo Viktoria Akvofalo estis starigita en la Zimbabvo-flanko. Ekde la malfruaj 1960-aj jaroj, la nombro da turistoj malgrandiÄis, pro tio ke la milito de geriloj kontraÅ fremduloj plioftiÄis.
Zimbabva sendependeco en 1980 portis iom da paco, kaj dum la 1980-aj jaroj turismo renove pligrandiÄis, kaj la disvolviÄo de la regiono kiel centro por ekstremaj sportoj ludas gravan rolon tiurilate. Je la fino de la 1990-aj jaroj, preskaÅ 300.000 homoj vojaÄis al la akvofalo ĉiujare, kaj oni taksas ke pli ol miliono da homoj vojaÄos en la posta jardeko.
Pro la pli alta evolunivelo al la zimbabva flanko de la akvofalo historie venis multe pli da vizitantoj ol al la zambia flanko. Tamen la nombro da turistoj vizitantaj la zimbabvan flankon malpligrandiÄis en la fruaj 2000-aj jaroj pro la politika maltrankvileco. AmbaÅ landoj permesas al turistoj fari tagajn ekskursojn de unu flanko al la alia sen la bezono ekhavi vizon.