Zuriko

El Vikipedio

Koordinatoj: 47° 23' N; 8° 32' E

Flago de Zuriko

germane Zürich [CÜriĥ], france Zurich [züRIK], itale Zurigo [dzuRIgo], romanĉe Turitg [tuRIĜ]

Zuriko – kantono de Svisa Konfederacio (Svislando) kaj ĝia samnoma ĉefurbo. Loĝantaro: 364'000 (urbo), 1'200'000 (kantono). Areo de la kantono: 1728 km². Mallongigo: ZH.

La nomo Zuriko devenas de la latina nomo de la urbo Turicum (= kun turoj, vortevoluo: --> Tsuric --> Zürich), kiu unuan fojon estis dokumente menciita en la jaro 20 antaŭ kristo kiel romia fondaĵo.

[redaktu] Historio

Jam antaŭ la romia tempo sur la tereno de la hodiaŭa urbo Zuriko troviĝis keltaj surfostaj setlejoj. La plej malnovaj trovaĵoj datumas proksimume je la jaro 3000 antaŭ Kristo. Ĉirkaŭ en la jaro 800 post Kristo en Zuriko troviĝis unu el la Palatinatoj de imperiestro Karolo la Granda, kiu laŭ la legendo ĉi-tie en Zuriko kristaniĝis, post kiam la kristanaj misiistoj Petro, Felikso kaj Eksuperacio levis siajn dehakitajn kapojn kaj marŝis sur la placo, kie hodiaŭ staras la Granda Monastero (germane: Grossmünster) kaj deklaris al Karolo la Granda, ke estas la volo de Dio, ke li konstruu ĉi-tie preĝejon. La legendo daŭrigas, ke Karolo la Granda ĵetis sin sur la genuojn antaŭ la senkapigitaj sanktuloj, petis la pardonon de Dio, igis bapti lin kaj ordonis la konstruon de la Monastero, kiu estis la unua kristana preĝejo en Svislando norde de la Alpoj. Antaŭ sia morto Karolo la Granda konstruigis la monaĥinejon Fraumünster kaj nomumis sian filinon kiel unua abatino transdonante al sĥ tiel la regadon super la urbo. Zuriko poste dum jarcentoj estis regata far la abatoinoj de la monaĥinejo. En la 14-a jarcento la gildoj prenis la povon, tamen la vera potenco restis cĥe la abatinoj de Fraumünster. En 1502 Zuriko sendependiĝis de la Germana Imperio kaj aliĝis kun Lucerno kaj Berno al la Svisa Konfederacio, kiu ĝis tiam konsistis el Uri, Schwyz kaj Unterwalden. En 1519 la reformaciisto Ulrich Zwingli (1484-1531), tiama pastro de la Granda Monastero, deklaris la sendependecon de la Zurika Eklezio de Romo kaj transprenis la regadon de la urbo. La tiama abatino de Fraumünster kaj regantino de la urbo transdonis al Zwingli simbole la sĥlosilojn de la urbo evitante tiel intercivitanan militon. Efektive sĥi estis la vera heroino de tiu epoko kaj ne la despoto Zwingli, kiu hodiaŭ estas rememorigita kiel unu el la "grandaj filoj de la urbo". Oni ja ŝatas prisilenti liajn militkrimojn kaj la masakrojn de 300 rebaptistoj en Mejleno okazigitajn je lia ordono. En la sekvaj du jarcentoj Zuriko ekkreskis dank al la seta perlaboro kaj komerco kaj akiris pli kaj pli da ekonomia signifo. En la jaro 1789 sub la influo de la franca revolucio la liberalaj fortoj de la Zurika kamparo faligis la gildan reĝimon de Zuriko kaj donis al Zuriko liberalan konstitucion. Sekvis poste la Napoleona regado super Svislando, kiu trovis sian finon en la batalo de Zuriko inter la trupoj de la rusa generalo Suvorov kaj la francaj trupoj. La kongreso de Vieno tiam solene akceptis la Svisan neŭtralecon por ĉiam kaj garantiis al la Svisoj la integrecon de la tiam fondita Svisa Federacio. Post la kompleta malvenko de Napoleono kaj la radikala revolucio de 1848 la svisoj sukcesis fondi la hodiaŭan Liberalan Svisan Federacion, ĉar la eŭropaj reĝoj estis sufiĉe okupitaj pri siaj propraj problemoj.

Nun sekvis tempo de rapida evoluo de Zuriko. La unua fervojo inter Zuriko kaj Badeno estis konstruita kaj poste en malmultaj jaroj el tiu unua fervojlinio fariĝis la plej densa fervojreto de la mondo. Grandaj personecoj kiel Alfred Escher, Gottfried Keller kaj Johann Heinrich Pestalozzi naskiĝis kaj laboris en tiu-ĉi epoko en Zuriko. Kun la kreskanta industrio la loĝantaro de Zuriko kreskis pli kaj pli kaj hodiaŭ en la grandregiono de Zuriko loĝas proksimume 1,2 milionoj da homoj. Zuriko ankaŭ fariĝis ŝatata azilurbo de gravaj politikaj gvidantoj. Komence de la unua mondmilito ĉi-tie vivis la rusa revoluciisto Lenino kiel antaŭ li jam Bakunino kaj aliaj gravaj personecoj.

Inter la du militoj en Zuriko naskiĝis la dadaismo kaj dum la dua mondmilito Zuriko fariĝis kiel ununura libera germanlingva grandurbo la rifuĝejo de la tuta germana intelektularo kaj de la rezisto kontraŭ la nazioj.

Zuriko en la mezo de la 20-a jarcento estis konata kiel konservema cvinglia urbo, sed la Zurika Junulara Movado en 1980 kaŭzis kompletan paradigmoŝanĝon. El la spartana Zuriko fariĝis bunta miskpoto plene da vivĝojo.

Zuriko estas hodiaŭ la kultura, financa kaj ekonomia centro de Svislando kaj laŭdire la plej riĉa urbo de la mondo.

Zuriko havas tradician Esperanto-movadon Esperanto-Societo Zuriko (ESZ), la plej malnova seninterrompe funkcianta loka Esperanto-klubo de la mondo estis fondita en 1905 kaj gastas hodiaŭ en la Esperantejo (www.esperanto.ch/esperantejo). Nuntempe Esperanto-Societo Zuriko eldonas la retrevuon KOMENTOJn. Ĝin prezidas Dietrich Michael WEIDMANN kiu ankaŭ fondis la internacian tradukservon Allsprachendienst Esperanto GmbH.

Oficiala lingvo de Zuriko estas la germana. Parolata estas la zurika dialekto (altalemana idiomo). Pli ol triono de la loĝantaro de Zuriko tamen estas eksterlandanoj alilingvaj, la ĉefaj inter tiuj lingvoj estas la hispana, itala kaj la serbokroata, kiuj estas parolataj de po 10% de la loĝantaro.

Religie la urbo estas oficiale protestanta, sed intertempe nur 40 % de la loĝantoj apartenas al la protestanta eklezio. Sama nombro estas katolikoj, proksimume 10 % estas adeptoj de la islamo kaj aliaj 10 % apartenas al aliaj religioj, kiel budhismo, hinduismo, bahaismo kaj aliaj aŭ estas ateistoj. Oficalie estas registritaj en Zuriko pli ol 370 religiaj komunumoj, kaj la urbo estas konata pro la paca kunvivado de la diversaj religioj kaj lingvoj.