ملایر
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
مَلایـِر یکی از شهرهای غرب ایران است.
ملایر در بخش مرکزی شهرستان ملایر استان همدان قرار گرفته است.
زبانشناسان نام ملایر را به معنی «آشیانه عقاب» دانسته‌اند. جمعی از زبان شناسان ملایر را این گونه نیز توصیف کرده اند: مل+آیر مل به معنی سرزمین آیر به معنی آریایی سرزمین آریایی ها و نیز به این صورت:
ملاير در زمان قديم به نام "مال آگر"به معناي خانه آتش ناميده ميشد.به جهت وجود آتشكده معروف دوره مادهاكه اكنون در تپه قديمي "نوشيجان"واقع است.
ملایر ناحیه‌ای کوهستانی با آب و هوای سرد ومعتدل است که از دره و کوه پایه‌های زاگرس تشکیل شده است.منطقه ملایر همراه با بروجرد ناحیه بین رشته کوه لرستان و الوند را تشکیل می‌‌دهد و در بین شهرهای نهاوند، بروجرد،اراک،تويسركان و همدان قرار گرفته است.
[ویرایش] ماد
بنا بر آثار به جاي مانده در همدان كنوني و گفته هاي بزرگ‌ترين تاريخ نگار ايران باستان هرودوت يوناني پايتخت كشور ماد هگمتانه يا اكباتان(همدان كنوني)بوده است.بر اين اساس ملاير و نواحي نزديك به اين شهر از اهميت خاصي برخوردار بوده اند.در اين دوران ملاير به علت اهميت ترابري و جغرافيايي موقعيتي ويژه داشت.با ورود مادها به اين منطقه و تشكيل حكومت توسط آنها در ملاير نيز قلعه‌ها و مركز هاي جمعيتي به وجود می‌‌آيد كه قلعه‌ها حافظ امنيت و حكومت بودند و مركزهاي جمعيتي روستا هايي كوچك بودند كه با توجه به حاصل خيزي ملاير و آب و هواي مناسب آن به دامداري،كشاورزي و صنايع ابتدايي مشغول بودند همانند روستاي داويجان،گوراب،شهر خرابه دهنو و جلگه شوركات آورزمان.
آب و هواي ملاير در آن زمان بسيار متفاوت از وضعيت كنوني آن بوده است به طوريكه اشاراتي كه در كتابهاي حتي چند قرن اخير آورده شده بيانگر سرسبزي بسيار و جنگل هاي انبوه آن است، كه مناسب براي دامداري و كشاورزي بوده است.حمدالله مستوفي مورخ مشهور قرن هشتم ه.ق. هنگام گذر از ملاير می‌‌نويسد:
ملاير را جنگلي انبوه فراگرفته بود كه وقتي از ملاير به نهاوند رفتم به علت انبوهي جنگل آفتابي مشاهده نمی‌شد.ملاير انبار پسته ايران است.
در كتاب نادر شاه افشار آمده است كه از ملاير تا نهاوند جنگل‌ها به قدري انبوه بوده‌اند كه آفتاب كمتر مشاهده می‌‌شده است.همچنين هنگام خاكبرداري در كوره هاي آجرپزي اطراف شهر در عمق زمين آثار رودخانه و ريشه هاي قطور درختان ديده می‌‌شود و فسيل هاي گوناگوني در لايه هاي اين خاك هاي شني و رسي به چشم می‌‌خورد.بنابر اين شواهد و موقعيت كوهستاني ملاير در دوران ايران باستان آب و هواي ملاير در زمستان‌ها سرد و پر برف و در تابستانها سبز و پر آب و پوشيده از جنگل بوده است.
دژها و قلعه هاي ملاير كه اكنون دژ گوراب و قلعه نوشي جان از|آنها باقي مانده اهميت بسياري در حكومت هاي پيش از سلام داشته اند.پيرنيا(مشيرالدوله)در كتاب ايران باستان چنين می‌‌نويسد:
شاهان اشكاني در همدان به سر می‌‌بردند و در مواقع خطر براي حفاظت پادشاهي همدان را ترك كرده و به ملاير و دژهاي مستحكم آن روي می‌‌آورده اند.
ملاير پيش از ساسانيان جزو حوزه اكباتان و در دوره ساسانيان يكي از نواحي نهاوند بوده است.از حوادث مهمي كه در عهد ساسانيان در ملاير اتفاق می‌‌افتد يكي شكست خسرو پرويز از بهرام چوبينه در ناحيه شهر كنوني ملاير و ديگري مخفي شدن يزدگرد سوم هنگام حمله اعراب در قلعه اي بر كوهي در چند كيلومتري شهر كنوني ملاير كه هنوز به كوه يزدگرد مشهور ست می‌‌باشد.
بهرام چوبينه (گور)سردار نام آور خسرو پرويز پس از بدست آوردن پيروزي هاي بسيار در خاك روم بر شاه خود شورش می‌‌كند و در جنگي كه در ناحيه شهر كنوني ملاير اتفاق می‌‌افتد خسرو پرويز شكست می‌‌خورد و به روم فرار می‌‌كند.بهرام چوبينه بنا بر رسم آن دوران براي گرامي داشت اين پيروزي بزرگ قلعه چوبينه را در اين محل احداث می‌‌كند.شكارگاه بهرام چوبينه(گور) نيز در همين ناحيه بوده است.بعدها در دوره قاجار شهر دولت آباد را در همين قلعه بنا كردند.اين قلعه تا حدود چهل سال پيش هنوز باقي بود.
در ده كيلومتري جاده ملاير-بروجرد كوهي ست بنام يزدگرد كه آثار قلعه اي مخروبه بر آن هنوز باقي است.در تاريخ آمده است كه يزدگرد سوم آخرين شاه ساساني هنگامي كه از اعراب در مداين شكست خورد براي تجديد قوا و جمع آوري لشكر به حوالي نهاوند گريخت.از آنجا كه ملاير در آن زمان يكي از نواحي نهاوند بوده اين نام گذاري بي حكمت نبوده و اين مكان آخرين پناهگاه يزدگرد سوم بوده است.
 |
|
|---|---|
| مرکز | همدان |
| شهرستان‌ها |
اسدآباد | بهار | تویسرکان | رزن | کبودرآهنگ | ملایر | نهاوند | همدان |
| شهرها |
ازندریان | اسدآباد | بهار | تویسرکان | جورقان | جوکار | دمق | رزن | سامن | سرکان | شیرین‌سو | صالح‌آباد | فامنین | فرسفج | فیروزان | قروه درجزین | قهاوند | کبودرآهنگ | گل‌تپه | لالجین | مریانج | ملایر | نهاوند | همدان |
| آثار دیدنی |
آبشار گنجنامه | آتشکده نوشیجان | آرامگاه باباطاهر | آرامگاه بوعلی‌سینا | امامزاده یحیی | پیست اسکی الوند | تالاب پیرسلیمان | تپه باستانی هگمتانه | سد اکباتان | سرآب گیان | غار علیصدر | گنبد حیقوق نبی | مجسمه شیر سنگی | مقبره باباپیره | موزه تاریخ طبیعی همدان |
