Esperanto

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije

Esperanto (Tež: mjezynarodna rěč1)
awtor	Ludwig Lazarus Zamenhof
lěto	1887
kraje	we wjace hač 100 krajach
rěčnicy	njeznate
klasifikacija	planowe rěče
družina pisma	łaćonski alfabet
oficielny status
rěčne kody
iso_639-1:	eo
iso_639-2:	(B) epo	(T)
iso_639-3:	ESP
Wikipedija
eo.wikipedia.org/
komentar
1 Po titolu prěnjeje knihi: "Международный язык"

Esperanto je najznaćiša, najčasćišo wužiwana planowa rěč, kotruž Ludwig Lazarus Zamenhof hižo w lěće 1887 w měsće Waršawa wutwori. Prěnja kniha je w rušćinje, pólšćinje, němčinje a francoskej rěči wušła a měješe 44 stronow. Mjeno rěče běše prěnjotnje pseudonym awtora (dr. Esperanto, serbsce: nadźijacy (wosoba)).

Wobsah 1 Wužiwanje 2 Alfabet 3 Gramatika 4 Někotři spisowaćeljo 5 Wotkazy

[wobdźěłać] Wužiwanje

Esperanto so we wjele krajach wužiwa, mjez druhim w Němskej hižo wot wjace hač 100 lět.

Rěčnicy so na pućowanjach a zarjadowanjach zetkawaja, wužiwaja Esperanto w městnowych grupach a w interneće, maja listowe přećelstwa, čitaja literaturu w Esperanće, posłuchaja esperantsku hudźbu a wužiwaja Esperanto we wjele žiwjenskich wokruhach. Druhdy Esperanto funguje jako swójbna rěč. Tež eksistuja radijowe wusyłanja w tutej rěče. Ale tež podkasty hižo eksistuja.

[wobdźěłać] Alfabet

Esperanto wužiwa łaćonski alfabet z někotrymi diakritiskimi pismikami: a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z. Pismiki q, x, y njeeksistuja w prawych esperantskich słowach. Alfabet je fonematiski.

Esperance	hornjoserbsce	druhi	přikład	přełožk
ĉ	č	němsce tsch	ĉapo	čapka
ĝ	dź	čěsce, chorwatsce: dž	ĝangalo	dźungl
ĥ	ch	tež němsce, pólsce, čěsce ch	ĥoro	chór
ĵ	ž	tež čěsce, chorwatsce ž	ĵurnalisto	žurnalist
ŝ	š	tež čěsce, chorwatsce š	ŝanco	šansa
ŭ	w	tež swahilsce, jendźelsce w	aŭto	awto
v		němsce a pólsce w	vazo	waza

[wobdźěłać] Gramatika

W Esperanće ma kóžda słowna družina swoje wosebite kóncowki, po kotrychž móžeš słownu družinu jasnje spóznać.

słowna družina	kóncowka	přikład		funkcija	komentar
substantiw	o	kato "kóčka"	dika kato "tołsta kóčka"
adjektiw	a	dika "tołsty"
adwerb	e	ofte "husto, často"
werb	i	danci "rejować"		infinitiw	njeeksistuja njeprawidłowne werby
	as	mi dancas "ja rejuju"		prezens
	is	mi dancis "ja rejowach"		imperfekt
	os	mi dancos "ja budu rejować"		futur
	u	dancu "rejowaj(će)"		imperatiw
	us	mi dancus "ja by rejował(a)"		konjunktiw

Substantiwy a adjektiwy maja dwaj padaj, nominatiw (-) a akuzatiw (-n), ale tež dwě gramatiskej čisle, singular (-) a plural (-j). Pluralny akuzatiw kónči so na -jn, znamješko plurala tuž před tym akuzatiwa steji. Na přikład Paŭlo havas altsorabajn librojn. "Pawoł ma hornjoserbske knihi."

Lokalne adwerby móža akuzatiwny n měć, hdyž směr zwuraznjeja, přikł. tie "tam, tamle" - tien "tam".

Z werba danci "rejować" móže substantiw nastać danco "reja", adjektiw danca "rejowanski" a adwerb dance "rejowansce", ale tež z substantiwa martelo "hamor" móže nastać werb marteli "klepać z hamorom", adjektiw martela "hamorowy" a adwerb martele "z hamorom".

[wobdźěłać] Někotři spisowaćeljo

Hižo w lěće 1887 počachu někotři spisowaćeljo knihi w rěči Esperanto spisować abo literaturu z druhich rěčow přełožeć.

• Claude Piron
• Feliks Zamenhof (bratr załožerja tuteje rěče)
• Ludwig Lazarus Zamenhof (*1859-†1917)
• Marjorie Boulton (*1924)
• Rikardo Ŝulco
• Trevor Steele

[wobdźěłać] Wotkazy

• Wikipedija w Esperantskej rěči
• esPodkasto wot Rolfo z Šwicarskeje