Esperanto

Van Wikipedia


Esperanto
Gesproken in:	Wereldwijd
Aantal sprekers:	hoogstwaarschijnlijk 1,6 miljoen
Alfabet:	Latijn, zonder Q, W, X en Y + 6 andere letters
Gereguleerd door:	Akademio de Esperanto
Standaardcodes
ISO 639-1:	eo
ISO 639-2:	epo
SIL:	ESP

___	Portaal Esperanto

Esperanto is een internationale kunsttaal ontworpen door Ludovich Zamenhof, die in 1887 onder het pseudoniem Dr. Esperanto - "iemand die hoopt" - het eerste boekje over de taal publiceerde. Van dit pseudoniem is ook de naam van de taal afkomstig. Esperanto is ongetwijfeld van alle internationale hulptalen de meest succesvolle.

De taal is speciaal ontworpen om mensen uit verschillende culturen met elkaar te laten communiceren. Esperanto wordt al ruim 125 jaar praktisch toegepast en heeft in die tijd een eigen literatuur en een eigen identiteit kunnen ontwikkelen, en is van een 'project' een volwaardige taal geworden, waarin alle nuances van het menselijk denken kunnen worden uitgedrukt.

Het Esperanto behoort niet toe aan een bepaald land of volk, al zijn er wel mensen die het Esperanto als moedertaal hebben. Daardoor worden niet enkele culturen bevoordeeld ten koste van alle andere, integendeel, bedreigde talen kunnen door het Esperanto beschermd worden en dus niet verdrongen door natuurlijke talen. Het gevolg hiervan is dat men met elkaar kan spreken op een voet van gelijkheid aangezien het voor ieder een vreemde taal is. Het vervult een brugfunctie tussen verschillende culturen.

[bewerk] Geschiedenis

Zie hoofdartikel geschiedenis van het Esperanto

[bewerk] Taalkundige eigenschappen

Esperanto heeft een logische en zeer eenvoudige grammatica. Met enkele basiselementen kan men zelf een groot aantal nieuwe woorden vormen. Hierdoor en dankzij het internationale karakter van de woordenschat is Esperanto gemakkelijker te leren dan een natuurlijke vreemde taal.

[bewerk] Indeling

Esperanto is een plantaal en is als zodanig niet verwant aan andere talen, maar bevat wel elementen die aan natuurlijke talen ontleend zijn. De klanken en woordenschat zijn gebaseerd op de westerse Indo-Europese talen. De klanken zijn voornamelijk Slavisch, terwijl de woordenschat voornamelijk is geïnspireerd door de Romaanse talen (60%), en in mindere mate door de Germaanse talen (30%), heel weinig door de Slavische talen (5%) en nog door overige talen zoals Grieks, Japans (5%) enz. De grammatica is niet op bestaande talen gebaseerd, maar schematisch opgezet.

Wat betreft typologie: De aanbevolen woordvolgorde is standaard Onderwerp-Werkwoord-Lijdend voorwerp, maar een andere volgorde is toegestaan. Veel woorden worden uit andere woorden afgeleid door het gebruik van voor- en achtervoegsels. Net als in het Nederlands worden in het Esperanto veel voorzetsels gebruikt.

Door een Duitse taalkundige is de taal omschreven als "qua woordenschat voornamelijk Romaans, morfologisch zeer agglutinerend en tot op zekere hoogte isolerend". Een agglutinerende taal is een taal die suffixen losjes aan een stam kan toevoegen, in plaats van het woord te verbuigen zoals een flecterende taal. Dat blijkt uit een woord als patrinojn "moeders (acc.)", opgebouwd uit patr- "vader", -in- "infix voor de vrouwelijke pendant", -o "suffix voor een zelfstandig naamwoord", -j "suffix voor het meervoud" en -n "suffix voor de accusatief".

[bewerk] Klankleer

Esperanto heeft 23 medeklinkers en 5 klinkers. De klemtoon ligt altijd op de voorlaatste lettergreep, tenzij de laatste lettergreep -o wordt weggelaten, wat is toegestaan in poëzie.

[bewerk] Afzonderlijke letters

Letter	IPA	Uitspraak	Letter	IPA	Uitspraak
a	[a]^?, [ɑ]^?	a	k	[k]^?	k
b	[b]^?	b	l	[l]^?	l
c	[ʦ]^?	ts	m	[m]^?	m
ĉ	[ʧ]^?	tsj	n	[n]^?	n
d	[d]^?	d	o	[o]^?, [ɔ]^?	ò
e	[e]^?, [ɛ]^?	è	p	[p]^?	p
f	[f]^?	f	r	[ɾ, r]^?	r (rollend)
g	[g]^?	g (als in Engelse good)	s	[s]^?	s
ĝ	[ʤ]^?	dzj	ŝ	[ʃ]^?	sj
h	[h]^?	h	t	[t]^?	t
ĥ	[x]^?	ch (als in chroom)	u	[u]^?	oe
i	[i]^?	ie	ŭ	[u̯]^?	tussen oe en w
j	[j]^?	j	v	[v]^?, [ʋ]^?, [w]^?	tussen v en w
ĵ	[ʒ]^?	zj	z	[z]^?	z

[bewerk] Tweeklanken

Letters	IPA	Uitspraak
aŭ	[[aʊ̯]^?, [ɑʊ̯]^?]	auw
eŭ	[[eʊ̯]^?, [ɛʊ̯]^?]	als eeuw
aj		als ai
ej		als ij
oj		als oi
uj		als oei

[bewerk] Grammatica

De grammatica van Esperanto is vrijwel regelmatig. Woorden worden gevormd uit woordstammen en regelmatige voor- en achtervoegsels. Ook samengestelde woorden komen voor, zoals in het Nederlands.

De verschillende soorten woorden worden aangeduid door hun eigen uitgang:

Alle zelfstandige naamwoorden eindigen op -o, alle bijvoeglijke naamwoorden op -a, bijwoorden op -e.

De infinitief van een werkwoord eindigt op -i. De tegenwoordige tijd eindigt op -as, de verleden tijd op -is, de toekomstige tijd op -os en de gebiedende wijs op -u.

Het meervoud voor zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden wordt met -j aangeduid, dus respectievelijk -oj en -aj. De bijvoeglijke naamwoorden richten zich naar het zelfstandig naamwoord waar ze bijhoren.

Esperanto heeft een naamval voor het lijdend voorwerp (accusatief) -n. Dit in verband met het feit dat de woordvolgorde in de zin in principe vrij is. Deze uitgang wordt aan zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden toegevoegd, na de eventuele -j- van het meervoud.

Een voorwerp met een voorzetsel heeft als regel de nominatief, tenzij een beweging in een bepaalde richting wordt aangeduid, bijvoorbeeld:
Li kuras en la domo - Hij rent in het huis
Li kuras en la domon - Hij rent het huis in

[bewerk] Verenigingen

Esperanto-onderwerpen
Dit artikel is onderdeel van de serie Esperanto
Taal
Akademio de Esperanto \| Grammatica \| Woordenboek \| Esperantologie \| Alfabet \| Telwoorden \| Fundamento
Verenigingen
UEA \| TEJO \| BEMI \| Esperanto Nederland \| NEJ \| Vlaamse Esperantobond \| FLEJA \| OSIEK \| Internationale Katholieken
Geschiedenis
L.L. Zamenhof \| Tijdslijn \| Verklaring van Boulogne \| Ido-schisma \| Ata-ita-crisis \| Neutraal Moresnet \| Manifest van Praag \| Bona Espero \| Esperantostad
Esperantocultuur
Esperanto-bijeenkomst \| Ĝangalo \| Radio \| Internacia Televido \| Finvenkismo \| Homaranismo \| Muziek \| Kabei \| Pasporta Servo \| Politiek \| La Espero \| Stelo \| Symbolen \| Esperantist \| UK \| IJK \| Moedertaalsprekers \| Zamenhofdag
Esperantoliteratuur
PIV \| Auteurs \| Esperantostrips \| Esperantotijdschrift \| Encyclopedie
Visies
Vergelijking met Ido \| Vergelijking met Interlingua \| Hervormd \| Weerstand
Wikimedia
Portaal \| Vikipedio \| Vikivortaro \| Vikicitaro \| Vikifonto \| Vikilibroj \| Vikikomunejo \| Vikispecoj

Er is een Wereld-EsperantoVereniging, genaamd UEA (Universala Esperanto-Asocio), waarvan het hoofdkantoor zich bevindt in Rotterdam, en een Wereld-Esperanto-JongerenVereniging, genaamd TEJO.