Kristján 10.

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Konungur Danmerkur Lukkuborgarar
Kristján 10.
Ríkisár	1912-1947
Skírnarnafn	Christian Carl Frederik Albert Alexander Vilhelm Glücksburg
Kjörorð	Min Gud, mit land, min ære.
Fædd(ur)	26. september 1870
	Charlottenlund-höll
Dáin(n)	20. apríl 1947
	Amalienborg-höll
Gröf	Hróarskeldudómkirkja
Konungsfjölskyldan
Faðir	Friðrik 8.
Móðir	Lovisa af Svíþjóð
Drottning	(1898) Alexandrine af Mecklenburg-Schwerin
Börn	Friðrik 9. Knútur prins

Kristján 10. (Christian Carl Frederik Albert Alexander Vilhelm af Glücksborg) var konungur Danmerkur frá 1912 til 1947. Eftir að Ísland varð fullvalda þann 1. desember 1918 bar hann einnig titilinn konungur Íslands þangað til Íslendingar stofnuðu lýðveldi 1944. Hann var bróðir Karls Danaprins, sem varð Hákon VII Noregskonungur 1905.

Kristján var hávaxinn og þótti mynduglegur, alvörugefinn og skyldurækinn. Hann lauk stúdentsprófi 1889 og var fyrstur Danakonunga til að hafa slíkt próf. Því næst þjónaði hann í hernum, í ýmsum herdeildum. Hann varð krónprins 1906 þegar faðir hans, Friðrik 8., varð konungur, og var sjálfur krýndur konungur að föður sínum látnum, árið 1912.

Kristján þótti nokkuð stjórnlyndur og upptekinn af virðingu konungdæmisins, og var því kannski ólíklegur til vinsælda á tímum lýðræðisvakningar í Evrópu. Hins vegar ávann hann sér djúpa virðingu þegna sinna og annarra, með táknrænni forystu í báðum heimsstyrjöldunum, og hafa fáir Danakonungar verið jafn vinsælir.

[breyta] Fyrri heimsstyrjöld

Þegar fyrri heimsstyrjöldin braust út árið 1914, átti Kristján fund með Hákoni Noregskonungi (bróður sínum) og Gústaf V Svíakonungi (náfrænda móður sinnar) og ákváðu þeir að halda Norðurlöndunum utan við ófriðinn.

1915 var stjórnarskrá Danmerkur breytt, og konum (og vinnuhjúum) veittur kosningaréttur. Við það tækifæri gengu um 20.000 manns, að miklu leyti konur, á fund hans til að votta honum þakklæti sitt. Varð honum þá að orði: „Á einum stað eru konurnar ómissandi, og það er á heimilunum. Þar kemur ekkert í staðinn fyrir áhrif konunnar, því í gegn um ást barnsins til heimilisins vaknar ástin til vors sameiginlega heimilis, Danmerkur.“

1. desember 1918 varð Ísland fullvalda ríki. Kristján var áfram konungur þess, og bar eftir það titilinn „Konungur Íslands og Danmerkur“ til 1944.

Eftir að fyrri heimsstyrjöld lauk með ósigri Þjóðverja og bandamanna þeirra, voru landamæri í Evrópu víða dregin upp á nýtt. Prússar og Austurríkismenn höfðu hertekið Slésvík, Holtsetaland og Suður-Jótland í Öðru Jótlandsstríðinu árið 1864, og þau lönd síðan tilheyrt Prússum, og svo Þýska keisaraveldinu eftir sameiningu Þýskalands. Í þjóðaratkvæðagreiðslu þann 14. mars 1920 samþykktu Suður-Jótar og Norður-Slésvíkingar að lönd þeirra skyldu heyra undir Danmörku, og þann 10. júlí sama ár reið Kristján yfir landamærin á hvítum hesti, og var hylltur þar sem konungur.

Kristján kom nokkrum sinnum til Íslands, meðal annars á Alþingishátíðina 1930.

[breyta] Síðari heimsstyrjöld

Þann 9. apríl 1940 varð Kristján konungur enn á ný miðpunktur athyglinnar, er Þjóðverjar hertóku Danmörku. Hann skoraði á þegna sína að sýna þolgæði og æðruleysi gagnvart Þjóðverjunum, en sjálfur reið hann hesti sínum daglega um götur Kaupmannahafnar, og jók þannig kjark þegna sinna með því að sýna þeim að hann væri óbugaður og væri meðal þeirra, öfugt við ýmsa konunga sem flúðu hernumin lönd sín. Það vakti athygli að hann reið einn, án lífvarða. Sagt er að eitt sinn hafi þýskur hermaður sagt dönskum smástrák að honum fyndist það skrítið. Strákurinn hafi svarað: „Öll Danmörk er lífvörður hans.“

Árið 1942 átti Kristján 72 ára afmæli, og fékk heillaóskaskeyti frá Adolf Hitler. Hann lét sér fátt um finnast, og sendi stuttaralegt svarskeyti: „Bestu þakkir.“ Hitler varð bálreiður, og Þjóðverjar neyddu Dani til að setja nýja og þýsk-vænni ríkisstjórn. Sama ár féll Kristján af hestbaki og slasaðist. Hann náði sér aldrei almennilega eftir það, og Friðrik sonur hans og ríkisarfi tók meira og minna við stjórnartaumunum.

Árið 1944 stofnuðu Íslendingar lýðveldi. Þar sem Danmörk var hernumin, og lýðveldisstofnunin var ekki í samræmi við sambandslögin frá 1918, var það umdeilt meðal Íslendinga að lýðveldisstofnuninni skyldi flýtt, og mæltist það auk þess misjafnlega fyrir meðal annarra ríkja. Kristjáni konungi sárnaði að ekki skyldi farið eftir samningum, en þann 17. júní, á Þingvallafundinum þar sem lýðveldið var stofnað, var lesið upp skeyti frá konungi, þar sem hann óskaði Lýðveldinu Íslandi gæfu og velfarnaðar.

Kristján X andaðist þann 20. apríl 1947 í Amalienborgarhöll. Hann var lagður til hinstu hvílu í kapellu Glücksborgarættarinnar í Hróarskeldudómkirkju. Sonur hans Friðrik tók við krúnunni sem Friðrik IX.

[breyta] Tengt efni

• Danakonungar

Fyrirrennari: Friðrik 8.	Konungur Danmerkur (1912 – 1947)	Eftirmaður: Friðrik 9.
Fyrirrennari: nýr titill	Konungur Íslands (1918 – 1944)	Eftirmaður: Sveinn Björnsson (ríkisstjóri)