Çewlik

Ji Wîkîpediya

Çewlik (tr: Bingöl) bajarekî li bakurê Kurdistanê (Tirkiye) ye. Navên din ên bajarê Çolig, Çewaxçur an Çebaxçur in.

Tabloya Naverokê 1 Erdnîgarî û Sînorên Bajêr 2 Taybetiyên Erda Bajêr 3 Avhewa 4 Nifus (1997) û Navçeyên Bajêr 5 Çiyayên Herêmê 6 Deşt û Zozanên Herêmê 7 Çem û Gol 8 Serwetên bin erdê 9 Babetên Meywanan 10 Ol û Civak: 11 Xwarinên herêmê 12 Kincên herêmê: 13 Nav û kronolojiya bajêr: 14 Kronolojî 15 Ciyên turîstîk û gerê

[biguherîne] Erdnîgarî û Sînorên Bajêr

Bajar di nav parelelên 41° 20´ û 39° 54´ bakûr û merîdyenên 38° 27´ û 40° 27´ rojhilat de ye. Sînorên bajêr li bakur bi Erzirom û Erzîngan re, li rojava bi Dêrsim û Mezra re, li başûr bi Amed re û li rojhilat jî bi Mûşê ve tê giradan.

[biguherîne] Taybetiyên Erda Bajêr

Pîvana erda herêmê 8319 km² ye, ji vê erdê ji % 83,3'yê wê ji çiyayan,ji % 2,3 ji deştan,ji % 2,7 ji zozanan û ji % 11, 7'ê wê jî ji platoyan pêk tê. Ji van erdan ji % 50,7'ê wê ji bo çandiniyê bikêrhatî ye. Tene û garis li herêmê tên çandin

[biguherîne] Avhewa

Herêm ji behrê pir bilindtir e, loma jî avhewayeke reşahî û sar li herêmê derbas dibe. Zivistanan sar , dirêj û bi berf, havînan jî hênik derbas dibe.

[biguherîne] Nifus (1997) û Navçeyên Bajêr

• Navend; 107615,
• Azaxpêrt tr Adakli 11429,
• Darahênê (Gênc) 36692,
• Kanîreş (Qarliova),29868,
• Gêxî (Kiği) 6797,
• Bongîlan (Solhan) 35327,
• Xolxol (Yayladere) 3274,
• Cerme (Yedisu) 3788

Tevayiya nifûsa herêmê (tevî gundan) 234790 e.

[biguherîne] Çiyayên Herêmê

Karîr (2373m), Şeytan (2906m), Çavreş (2246m), Serçelîk (2900m), Cotela(2940)

[biguherîne] Deşt û Zozanên Herêmê

Ji ber ku herêm bi piranî çiya ye , deşt û zozan kêm in li herêmê. Bilindbûna zozanan digihîje heta 1500 m yî, zozanên herî naskirî; wekî Bazirgan, Qandîl, Mirgemir û Masla ne. Deştên herî naskirî jî, deşta Darahênê (60km²) û deşta Bîngolê (80 km²) ye.

[biguherîne] Çem û Gol

Çemê herî mezin "Çemê Miradê" ye. Çemê" Perî" jî çemekî din ê herêmê ye. Li herêmê pir golên biçûk jî li ser çiyayan hene. Bajar navê "Bîngol (hezargol)" ê ji van golan digire. Hinek ji van ev in; Golbehrî, Zirlir, Gola Sar, Haren û hwd.

[biguherîne] Serwetên bin erdê

Li Çewlikê maden kêm in tenê li Gêncê hesin û li Kanîreşê jî lînyît peyde dibe.

[biguherîne] Babetên Meywanan

Herêm ji alî nêçira heywanan ve pir dewlemend e. Heywanên wekî; kuze, darbir (semasî), rovî, kîvroşk û kew û qaz ên herî pir in ku li herêmê peyde dibin. Herêm ji alî heywanên kedî ve jî dewlemend e. Piraniya gel bi xwedîkirina heywanan mijûl dibe.

[biguherîne] Ol û Civak:

Piraniya gel misilman e. Elewî û sunnî civaka misilmanan teşkîl dike. Piraniya nifusê ji zaza û kurmancan pêk tê.

[biguherîne] Xwarinên herêmê

Nan li herêmê ji genim, lê carinan jî ji garis çêdibe. Gel bi piranî "nanê sêlê" dixwe. Li gundan bi piranî dew, mast, şorbe, bilxur û toraq tê xwarin. "Avsîrk" û "keşkeh" xwarinên naskirî yên herêmê ne.

[biguherîne] Kincên herêmê:

Li gundan jin, şalwarek gulgulî li xwe dikin û bi serde jî kefiyek sipî lê girêdidin. Bi ser şalwar de îşlik û êlek li xwe dikin. Kitanên bi gulan nexşkirî û sipî jî didin serê xwe. Li hinek deveran jî jin "kofî" (ku bi perên hesin xemilkirî ne)" didin serê xwe. Qondere û gorên ji hirî, yên rengîn li nigê xwe dikin.

Zilamên herêmê şalwarên reş li xwe dikin û bi serde jî kefiyên rengin girê didin. Îşlik û çakêt jî bi serde li xwe dikin. Şewqe, kum yan jî kefî didin serê xwe, gorên ji hirî û qondere dikin nigê xwe.

[biguherîne] Nav û kronolojiya bajêr:

Navê herî kevn yê bajar "Srmanc" e ku di çavkaniyên ermeniyan û ereban de ev nav derbas dibe. Nawek din yê bajêr jî "Çapakçur " e, di Încîlê de mana wî tê "ava paqij" yan jî ava cennet (bihuşt) ê. "Nahrî" jî navek din yê bajêr e. Çewlik û Bîngol jî navê wî yê vê demê ye.

[biguherîne] Kronolojî

Berî Îsa (zayîn)

• 200 dema Aramiyan
• 800 dema Asûriyan
• 200 dema hukumdarî ya Arasiyan
• 38 Dema Romayiyan

Piştî Îsa (zayîn)

• 395 dema Bîzansiyan
• 636 Dema Ereban
• 1230 dema Selçûkiyan
• 1243 dema Moxolan
• 1515 dema Osmaniyan

[biguherîne] Ciyên turîstîk û gerê

Herêm ji alî tarîx ve ne pir dewlemend e, li ji alî tebîatê ve çiyên gerê û turîstîk pir in. wek; Mendo, Soğuksu, li Kox, Temaşekirina Rojê tema. Li çiyayên herêmê îmkanên sporên zivistanê jî hene.

Bajarên Kurdistanê

Agirî | Akrê | Amed | Amêdî | Bane | Bazîd | Bedlîs | Bokan | Cizîr | Colemêrg | Çewlik | Dêrsîm | Dihok | Dîlok | Efrîn | Elezîz | Erzingan | Erzirom | Êlih | Hewlêr | Kamyaran | Kerkuk | Kirmaşan | Mahabad | Meletî | Mereş | Merdîn | Merîwan | Midyad | Musîl | Mûş | Pawe | Pîranşar | Qamişlo | Qers | Riha | Selehedîn| Semsûr | Serdeşt | Seqez | Sêrt | Sêwas | Silêmanî | Sine | Şirnex | Şino | Wan | Xaneqîn | Zaxo