1848er Revolution in Italien
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Technische Yschränkung: Dr koräkt Titel wär: »Revolution in Italie 1848« |
 |
De Artikel „1848er Revolution in Italien“ enthaltet unalemannischi Grammatik, Formolirige oder phonologischi Fehler. De Verfasser sot e Blick uf Wiä schriib ich guets Alemannisch werfe un de Artikel verbessre. Hiiwiis für de Verfasser, was er cha besser mache, bitte uf d'Diskussionssyte schrybe. |
| D Revolutione vun 1848 |
|---|
| Vorgschicht |
| Frônkrich |
| Bi d Habsburgr |
| Im dütsche Bund |
| D Badisch Revolution |
| In Italie |
| D polnisch Uffschtônd |
| S End vum Lied |
1848er Revolution in Italien
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] D italienischi Schtaate vu 1948
Wiä au in Dütschlônd hets kei "Italie zue d Zit vun d 1848er Revolutione gebä, abar ä Flicketeppich vun Schtaate. D wichtigschti dävu wares Kinigrich bider Sizilie im Syde, d Kircheschtaat un d Toskana in d Mitt, s Kinigrich vu Sardinie uf däre Insel un im Nordweschte Pietmont. Öschtrich hets so gnônnte Kingrich Lombardei-Venetie regiert wu usm riche Nordoschte um Mailônd un Venedig bschtônde het. Des ware allis absoluti Monarchie. D Gsellschaft in Italie war abr freindlicher zue d Lit wiä ônderschtwu in Europa zue däre Zit. Au d armi Lit hen meischt ä Schtickl Lônd ghet un im Norde hen d Fraue ä bessre Schtellung ghet un ôm gsellschaftlichi Lebe tilgnumme.
D italienisch Halbinsel isch mä lôndwirtschaftli orientiert gsi, wiä d Rescht vun Europa. Villi usr Russlônd, abar dert hets 1848 au kei Revolution gäbe. S Geld fyr d Ernt isch Prisschwônkunge wäge usländischi Ifuhre unterläge un d Lôndwirtschaft isch au nit so effizient gsi, wiä wu ôndersch. S het in de 1840er Hungerufschtänd gäbe. Radikali Gruppe hen si in au Rom gbildet.
[ändere] Erschti Uruhe
Politisch hän d wohlhabendi und gbildeti Italienr ä liberali Regierung un d Ruschmiss vun d Öschtricher usm Nordoschte gwellt. Des isch kontrovers diskuttiert worre und gmässigti sowie radikali Ideeä sin in Debatt igflosse. Au wän d gmässigti und radikali Kräft yber d Russchmiss vun d Öschtricher inig ware, hen d Gmässigti ä Konförderation vun d Kinigrich gwellt. D Kleriker Vinzenco Giobarti het ä Konförderation unterm Papscht gsuecht. D Radikali hen noch d Griindung vun 'ra verinigti Republik gruefe. Däre Fyhrer isch d Giuseppe Mazzini gsi. In d 1830er het r La Giovine Italia griindet. Des isch ä Organistion gsi, wu verschideni fehlgschlageni Ufschtänd unterstiitzt het.
Ä paar Reforme sin vum Kircheschtaat usgônge. Nochdäm d Pius IX 1846 zuem Papscht gwählt worre isch het 'r politischi Amneschtie durchgfiihrt un d Press mä Freyhit gäbe. Des hets sich erscht ôghert wie d Bemiihunge vum Giobarti Fricht trage hätte. Viel Druck isch den uff d lokali Regierunge usgiebt worre. Im Winter 1847-48 hen d Kinig gmässigte Vfassunge igfiihrt, um Uffschtänd zvomeide. Bies März 1848, wu d letscht un d wichtigscht in Pietmont igfiihrt worre isch, sin alli, bies uff s öschtrichischi Gbiet, formell parlamentarischi Monarchie gwôrre.
[ändere] D öschtrichisch Knechtschaft yber Lombardei-Venetien
D Lomardei-Venetie war ä uruhigs Gbiet. S war zwar d ôm wingischti korupt Til vun Italie, abr d Lombardei ischs meischt dicht bvölkerts Lônd in Europa z ernähre miesse un bies 1847 isch Zyt fyr d Revolution eigentli rif gsi. Dingi sin schlechtar gworre, wu nochm Gränzkonflikt, Öschtrich d Schtadt vu Ferrara im Kircheschtaat im Juli 1847 gnumme het, abar nochm Protescht vum Papscht wieder rugruckt het.
[ändere] D Ôfong vun d Revolutione
D Biirger vu Mailônd hen plônt s Rauche uns Gliicksschpiel zuem 1. Jänner 1848 izschtelle. Beidis het s öschtrichisch Schtaatsäckl gfillt ghet. Öschtrichisch Soldate hen druff bal 61 Italiener vschosse. D Biirger hen sich bwaffnet un als d Nôchricht vun d Uffschtänd in Wien kumme sin, hen diä d öschtrichisch Soldate in d Zyt vum 18. bies zuem 22. März 1848 us Mailônd nusgschmisse. Um ugfähr dselbi Zyt hen d Uffschtänd in d vschiedenschti Schtädt un Dörfr ofônge. In Venedig isch d Republik ussgruefe wôrre un d Uabhängikit isch erklärt worre. D Mailändar Fyhrer vum Uffschtônd hen fyr d Konsolidierung vu d Revolution un um d Radikali nit hôch kumme z lu, d Loyalität däm Kinig vun Sardinie Karl Albert erklärt un 'n iglade, d Kräft zue v'inige.
[ändere] D 1848 Krieg gegä Öschtrich
Noch ä paar Vzögerunge isch ôm 24. März d Piemonter Armee in d Lombardei imarschiert un d öschtrichisch Boss, d Feldmarschall Radtzky het sich inzwieschee lieber in d Quadrilateo, ä Grupp vu vier Feschtunge (Peschiera, Mantova, Legnago un Verona) uf halbm Weg zwische Mailônd un Venedig zriickzôge,
Noch däm sin d Papscht, d Grossherzog vun d Toskana un d Kinig bider Sizilie vum Volk untr Druck gsetzt worre, Truppe gege Öschtrich zschicke.
Wiauimmr, d Karl Albert het uf d Volksabschtimmunge wägem Oschluss vun verschiedeni Schtädt on Pietmont gwartet, was sinner Fehlr gsi isch. Där het bessar ä schnellr un duschlagendar Sieg gege d Öschtricher duchziege solle. In d Zwischezyt het d Druck uf d Papscht nôglu und d Pius IX sini Meinung gändert. Där het gmeint, er kôn nit ä Krieg zwische einm un näm ôndre katholisch Lônd unterstiitze. Dorum het 'r im Mai sinni Truppe zriickzôge un Ôndri sinnm gfolgt.
Des hets uf ä Gschicht zwiche Pietmont un Öschtrich vkiirzt. Au mit d enthusiastisch Hilf vun vschiedeni Revoluzzer (wiä di in Venedig un d Freywilligi vum Garibaldi het sich do s militärisch Gliick gwendet un d Öschtricher hen wieder Fuess gfasst. Abr wil Wien untrm Ufschtônd war un d ugarisch Rebellion, hen d Öschtricher d Radetzky ôgwiesse Freindschaft zschliesse, abr diä Ôwiesung het där ignoriert. Abr d Litung vun d Italiener isch so elendig gsi, des d Radetzky sinni Kanonier ôgwiese het Gnad walte z lu.
D Italienar sin letzschtendlich in Custoza ôm End vum Juli gschlage un noch Mailônd zriickdrängt worre. D Öschtrichter hen d Zivilischte freyer Abzueg gwährt un Mailônd het d halb Bvölkerung vlore. Karl Albert het dän bschlosse diä Schtadt ufzugäh. Diä isch den ôm 7. August gfalle. Är het den ä Waffeschtillschtônd mitm Radetzky gschlosse un isch hinter d alti Grenz ôm Ticino zriickghert.
1849 het Pietmont ä neijer Feldzueg gegä Öschtrich gschtartet, där isch abar ôm 23. März bi Novara zriickgschlage worre. Öschtrich het au diesmôl uff territorialli Forderunge vozichtet, abr d Karl Albert het zuegunschte vun sinnem Sohn Victor Emanuell abdônke miesse un isch ins Exil gônge. Abr sin Vfassung het sich ghalte un Pietmont het im nähchschte Jôhrzehnt d einzig parlamentarisch Regierung in Italie ghet.
[ändere] D Römr un d venetzischi Republike
Au wän d Krieg zwische Pietmont un Öschtrich im Auguscht uffghärt het, isch d Situation usicher gsi. Venedig selbr isch immr no gege Öschtrich gschtônde. Sizilianer hen gege d Ferdinand bider Sizilie gfochte un neiji Uschtänd hets in Schtädt wiä Bologna gäbe.
D wichtigscht neij Uffschtônd isch abr in Rom gsi, wu ôm 15. Novembar d Premier vum Kircheschtaat Pellegrino Rossi gmeuchelt worre isch.
Ä Gwaltwell isch vhindert worre, un keinr, au nit d Papscht, het Schtrôf gfordert. D Papscht isch in d Feschtung vun Gaeta gflohe, d Grossherzog Leopold vun d Toskana het sich nochm ôndre Uffschtônd zue nem gsellt.
In Rom hen d neiji Authoritäte populäri Gsetze zuer Abschaffung vun Schtir gmacht un Ärbet fyr d Lit gschaffe. D Garibaldi un d Mazzini sin nô Rom kumme, um ä "Rom vun d Lit" zschaffe. D römisch Republik isch usgruefe worre. Au wän s wirtschafli gfählt hen, hets dô d Lit inschpiriet, ä bessri Nation z schaffe.
D Mazzini het d Situation vun d Armi dramatisch vbessert. Är hets Kirchelônd gnumme un d freygworreni Libeigeni gäbe. Er het Gfängnisrefome gmacht, Pressfreyhit gschaffe un weltlich Bildung fyr d Lit.
Galloppierendi Inflation hät d Republik vielli umbrôcht, un Truppe zue d Unterstitzung vun Pietmont gege Öschtrich hätte Rom schutzloes dôschtieh lu, abr d Bedrohung isch vun 'ra ôndri uerwartit Syt kumme. In Frônkrich het d Präsident Louis Napoleon, däm schpätre Kaiser, d Untrschtiitzung vun d Katholike bruecht, un den entschiäde Truppe fyr d Papscht nô Rom zschicke.
D Franzose sin ôm 20. April 1849 glôndet, abr Truppe vum Garibaldi hen s wieder in d See zrickgworfe. Rom isch dän vum Juni bies zuem Juli blagert worre un s isch dän rum gsi. D Franzose ware gmässigt, siä sin als liberal ôgsähne worre un d Papscht isch erscht zriickkumme, wu 'ra sichr gsi isch, des d Franzose nix mä im Schild gfiihrt hen.
D Garibaldi isch in d Schtaate gflohe, abr in d 1850er zrickkumme un gholfe Italie untar d Fyhrung vun Pietmont zue vinige. D Mazzini isch nô Änglônd gflohe un het sich us d Gschicht vabschiedet.
Wu Rom gfalle gsi isch, isch nuer no Venedig ibrig bliebe. D Öschtricher hen d Schtaadt im Winter 1848-49 blagert. Ä Wielli sin Blokadbrechar durchkumme un hen d Schtaadt mit Essä vosorgt. Abar bal hets nix mä z esse gäbe. Venedig het dän End Auguscht ufgäbe, s war abr ä heroisch Vtidigung gsi.
S wierd gschritte, ob d Karl Albert als ächter italienischr Nationalischt gschafft het, odr 'r nuer Pietmont erwittre het welle. Abr s isch klar worre, des um Inig zwerre, Italie internationali Hilf gege d Öschtricher bruecht un s nit us eigner Kraft zschaffe wôr.
[ändere] S End vu d Revultione in Italie
In d Gbiete wu vun d Öschtrichar wiedergnumme worre sin, sin viele öffentlich uspeitscht worre.900 sin wäge Waffebsitz higrichtet worre. Wohlhabendi Revoluzzer hen hohi Schtrôf gzahlt odr ihr Eigetum vlore. Ähnlichi Repression hets au in ôndri Teile vu Italie gäbe, wu di Kinig gschtiirzt worre ware.
Läs dô widr: D Ergebnis vun d 1848er Revolutione
