Hego Afrika
Wikipedia(e)tik
|
Hego Afrikako Errepublika Republiek van Suid-Afrika |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Goiburu nazionala: !ke e: ǀxarra ǁke Batasuna Aniztasunean |
|||||
| Ereserkia: Hego Afrikako ereserki nazionala | |||||
 |
|||||
| Hiriburua | Lurmutur Hiria (legegilea) Pretoria (administratiboa) Bloemfontein (judiziala) |
||||
| Hiri handiena | Johannesburgo | ||||
| Hizkuntza ofiziala(k) | Afrikaans, Ingelesa eta Zuluera, eta Xhosera, Swaziera, Ndebelera, Hegoaldeko Sothoera, Iparraldeko Sothoera, Tsongera, Tswanera, Vendera |
||||
| Gobernua
Presidentea
|
Demokrazia parlamentarioa Thabo Mbeki |
||||
| Independentzia Erresuma Batutik |
1961 maiatzaren 31 |
||||
| Eremua - Guztira - ur % |
1.221.037 km² (25.) arbuiagarria |
||||
| Biztanleria - Estimaketa (2005) - Errolda (2001) - Dentsitatea |
47.432.000 (26.) 44.819.278 39 biztanle/km² (136.) |
||||
| Dirua | Rand (ZAN) |
||||
| Ordu eremua - Udan (DST) |
(UTC +2) Ez (UTC +2) |
||||
| Interneteko domeinua | .za | ||||
| Telefono aurrezenbakia | +27 |
||||
| Herritarra | hegoafrikar | ||||
Hego Afrika Afrika hegoaldeko muturreko estatua da, Atlantiko eta Indiar ozeanoen artean kokatua. Mugakide ditu Namibia, Botswana, Zimbawe, Mozambike eta Swazilandia. Lesotho estatu txikia guztiz inguratzen du Hegoafrikak.
Hiru hiriburu ditu: Lurmutur Hiria (legegilea), Pretoria (administratiboa) eta Bloemfontein (judiziala). Hala ere, hiri handiena Johannesburg da.
Eduki-taula |
[aldatu] Geografia
Hego Afrika 1.219.080 km² luze-zabal da et, izenak berak dioen bezala, Afrika kontinentearen hego muturrean aurkitzen da. Mugakide ditu Namibia, Botswana, Zimbawe, Mozambike, Swazilandia eta Lesotho, azkeneko hau guztiz inguratuz. Hegoaldean Itxaropen Onaren Lurmuturra dago, Indiako Ozeanoa eta Atlantikoa banatzen dituen lurmutur ezaguna, Lurmutur Hiriari izena ematen diona.
Duen eremu zabala dela-eta, muturreko klimak ditu: hegoaldean eta mendialdean klima epela (Mediterraneokoa bezalakoa), ipar-mendebaldean azpi-tropikala eta ekialdean erdi-lehorra. Batez besteko euri prezipitazioa 464 mm da.
Ibai nagusiak Atlantikora isurtzen den Orange eta Indikora isurtzen diren Vaal eta Limpopo dira.
[aldatu] Historia
Sakontzeko, irakurri: Hego Afrikako historia
Hego Afrikako historia anitza eta aberatsa da, Historiaurretik herri, kultura eta etnia ezberdinak bildu eta nahastu baitira. Boskimanoen kultura duela gutxienez 25.000 urte dago Hego Afrikan, eta bantuena duela 2 500.
Idatzitako historia europarren etorrerarekin hasi zen. Portugaldarrak joateko lehenengoak baziren ere, lurraldea ez zuten kolonizatu. Lehen kolonizatzaileak herbeheretarrak izan ziren, XVIII. mendearen bukaeratik aurrera britaniarren lehian. Azken urteotako historia apartheid izeneko erregimen baztertzaileak eta honen amaierak markatu zuten.
[aldatu] Hizkuntzak
Hego Afrikan hamaika hizkuntz ofizial daude: afrikaansa, ingelesa, ndebelera, iparraldeko sothoera, hegoaldeko sothoera, swaziera, tsongera, tswanera, vendera, xhosera eta zuluera. Kopuruaren aldetik, India baino ez du aurrean.
1996ko Errolda Nazionalaren arabera, ama-hizkuntza mintzatuenak zulu (9.2 milioi hiztun), xhosa (7.2 milioi) eta afrikaans (5.8 milioi) dira. Bigarren hizkuntza gisa, mintzatuenak ingelesa (2.2 milioi hiztun), afrikaansa (1.1 miloi) eta zulu (0.5 milioi).
Horretaz gain, ofizialak ez diren beste zortzi hizkuntza onartzen dira: fanagalo, khoe, lobedu, nama, ndebele, phuthi, san eta Hego Afrikako keinuen hizkuntza. Hizkuntza hauek zonalde batzuetan egoera babestuagoa daukate, baina hiztun kopuru txikia dela eta, ez dute nazio osoko onarpenik jasotzen. San eta khoikhoi herrien hizkuntzak Namibia eta Botswana aldera hedatzen dira. Nolanahi ere, ehiztari-biltzaile herri hauen kultura eta hizkuntza, Afrikako beste herrien aldean hain desberdina, baztertuta egon dira oso, eta desagertzeko zorian daude.
Hego Afrikar txuri askok beste hizkuntza europarrean hitz egiten dute, portugalera (Angolako eta Mozanbikeko beltzek ere mintzatua), alemana edo greziera besteak beste. Bitartean, asiar eta indiar askok Hego Asiako hizkuntzetan hitz egiten dute: telugu, hindi, gujarati edo tamil.
[aldatu] Banaketa administratiboa
Apartheida 1994an amaitzean, Hego Afrikako 4 probintziak eta 10 bantustan independenteak desagertu ziren, 9 probintzia berriak sortzeko:
- Lurmutur Mendebaldea (Western Cape) : antzinako Lurmutur probintziaren hego-mendebaldea.
- Lurmutur Iparraldea (Northern Cape) : antzinako Lurmutur probintziaren iparraldea
- Lurmutur Ekialdea (Eastern Cape) : antzinako Transkei eta Ciskei bantustanak eta antzinako Lurmutur probintziaren hego-ekialdea, gehi Indiako Ozeanoko bi hegoafrikar uharteak (Marion eta Eduardo Printzearen uharteak).
- KwaZulu-Natal : Natal eta Zululand.
- Estatu Askea (Free State) : antzinako Orangeko Estatu Librea eta zenbait bantustan
- Ipar-mendebaldea (North West) : antzinako Transvaal mendebaldea, Lurmutur probintziaren iparraldea eta Bophuthatswana bantustana.
- Gauteng : antzinako Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging.
- Mpumalanga : antzinako Transvaal ekialdea.
- Limpopo : antzinako Transvaal iparraldea.
[aldatu] Biografiak
- Nelson Mandela (1918-) politikaria, giza eskubideen aldeko ekintzailea eta herrialdeko presidentea izandakoa (1994-1999).
- Desmond Tutu (1931-) apezpikua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
- Benny McCarthy (1977-), futbolaria
[aldatu] Ikus, gainera
[aldatu] Kanpo loturak
Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
CIA - World Factbook geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak
| Afrikako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka) | |||
Iparraldeko Afrika |
Aljeria • Egipto • Libia • Maroko • Mendebaldeko Sahara • Sudan • Tunisia | Mendebaldeko Afrika |
Benin • Burkina Faso • Boli Kosta • Cabo Verde • Gambia • Ghana • Ginea • Ginea Bissau • Liberia • Mali • Mauritania • Niger • Nigeria • Senegal • Sierra Leona • Togo |
Erdialdeko Afrika |
Angola • Afrika Erdiko Errepublika • Ekuatore Ginea • Gabon • Kamerun • Kongoko Errepublika • Kongoko Errepublika Demokratikoa • Sao Tome eta Principe • Txad | Ekialdeko Afrika |
Burundi • Djibuti • Eritrea • Etiopia • Kenya • Komoreak • Madagaskar • Malawi • Maurizio • Mozambike • Ruanda • Seychelleak • Somalia • Tanzania • Uganda • Zambia • Zimbawe |
Hegoaldeko Afrika |
Botswana • Hego Afrika • Lesotho • Namibia • Swazilandia | Menpeko lurraldeak eta bestelakoak: |
Erresuma Batua: Santa Helena • Espainia: Kanariar Uharteak • Melilla • Zeuta • Frantzia: Mayotte • Réunion • Portugal: Madeira |
