Afrika

Wikipedia(e)tik

Afrika hirugarren kontinenterik handiena da. 30.244.050 km² dauzka eta Lurraren ehuneko 20.3an hedatzen da. 800 milioi biztanle dauzkalarik munduko biztanleriaren zazpirena du.

Sudan herrialderik handiena eta Seychelleak txikiena.

Mediterraneo Itsasoak iparraldean, Ozeano Atlantikoak mendebaldean eta Indiar Ozeanoak ekialdean inguratzen dute.

Antzinako erromatarrek Africa Terra "Afrikarren lurra" (Afer, Afri "Afrikar") - kontinenteko iparraldeko zatiari (gaur egun Tunisia deitzen diogunari) deitzen zioten. Afer izenaren oinarria, dirudienez, arabieraren Aferrean datza, eta hautsa esan nahi du; Afridietarren tribukoak, iparraldeko Kartagoko aldean bizi ziren. Grekeraz aphrike hitzak "hotzik gabekoa" esan nahi du eta latinez "eguzkitsua".

Eduki-taula 1 Geografia 1.1 Mendiak 1.2 Ibaiak 1.3 Lakuak 2 Historia 3 Kultura 3.1 Literatura 3.2 Musika 4 Afrikako estatuak 5 Demografia 5.1 Herrialderik populatuenak 5.2 Hiririk handienak 6 Etnografia 6.1 Etniak 6.2 Hizkuntzak 7 Ekonomia 8 Kirolak 8.1 Atletismoa 8.2 Futbola 9 Ikus, gainera 10 Kanpo loturak

[aldatu] Geografia

 Sakontzeko, irakurri: Afrikako geografia

Egin klik detailea ikusteko

Wangari Maathai (1940-) ekintzaile keniarra 2004an bihurtu zen Bakearen Nobel saria lortzen Afrikako lehen emakume, ingurugiroaren aldeko lanagatik.

[aldatu] Mendiak

1. Kilimanjaro (Tanzania): 5.889 m.
2. Kenya (Kenya): 5.184 m.
3. Stanley (Uganda/Kongoko Errepublika Demokratikoa): 5.065 m.
4. Ras Dashen (Etiopia): 4.543 m.
5. Meru (Tanzania): 4.558 m.
6. Karisimbi (Ruanda/Kongoko Errepublika Demokratikoa): 4.507 m.
7. Elgon (Uganda/Kenya): 4.321 m.
8. Kamerun (Kamerun): 4.095 m.
9. Toubkal (Maroko): 4.167 m.

[aldatu] Ibaiak

1. Nilo: 6.500 km.
2. Kongo: 4.800 km.
3. Niger: 4.200 km.
4. Zambezi: 3.200 km.

[aldatu] Lakuak

1. Victoria (Kenya/Tanzania/Uganda): 69.485 km2.
2. Tanganyika (Tanzania/Kongoko Errepublika Demokratikoa/Burundi/Zambia): 32.893 km2.
3. Malawi (Tanzania/Malawi/Mozambike): 30.044 km2.
4. Turkana (Kenya): 6.405 km2.
5. Albert (Uganda/Kongoko Errepublika Demokratikoa): 5.299 km2.
6. Kioga (Uganda): 4.403 km2.

[aldatu] Historia

Afrika gizakiaren sorlekua da. Munduko historiaren zatirik handienetan zehar ez zeukan inolako estaturik, baizik eta tribu anitz eta erreinuak eta sendiak bizi ziren. XIV. mendean esploratzaile europarrak heldu ziren. Nagusiak erosiz milioka harrapatu eta lan egitera behartu zituzten munduan zehar, gaur egun esklabo-merkataritza deritzonean.

XIX. mendean Europako estatu inperialak kolonizatze-lasterketa batetan hasi ziren eta kontinentearen zatirik handiena hartu zuten, Afrikako Banaketa izeneko prozesuan, eta estatu kolonial berriak sortu. Egoera honek Bigarren Mundu Gerraren amaiera arte iraun zuen.

Orduz geroztik estatu horiek guztiek independentzia eskuratu zuten, oraindik lortu ez duen Mendebaldeko Sahara izan ezik, eta, gaur egun, 30 estatu dauzka. Gehienek kolonizatze-prozesuan sortutako mugak dituzte eta hau etengabeko arazoen iturria izan da. 2001ean Afrikar Batasuna sortu zuten.

[aldatu] Kultura

[aldatu] Literatura

 Sakontzeko, irakurri: Afrikar literatura

Afrikar idazleen artean, aipatzekoak dira Nagib Mahfuz (1911-2006) eta Wole Soyinka (1934-), beste batzuen artean.

[aldatu] Musika

• Ali Farka Toure (1939-2006), abeslari eta musikaria.

[aldatu] Afrikako estatuak

	Herrialdeak: Aljeria · Egipto · Libia · Maroko · Mauritania · Sudan · Tunisia Dependentziak: - Azoreak · Kanariar Uharteak · Melilla · - Madeira · Mendebaldeko Sahara · Zeuta
	Herrialdeak: Benin · Boli Kosta · Burkina Faso · Cabo Verde · Ekuatore Ginea · Gabon · Gambia · Ghana · Ginea · Ginea Bissau · Kamerun · Kongoko Errepublika · Mali · Niger · Nigeria · Sao Tome eta Principe · Senegal · Sierra Leona · Togo
	Herrialdeak: Afrika Erdiko Errepublika · Burundi · Kongoko Errepublika Demokratikoa · Ruanda · Txad
	Herrialdeak: Djibuti · Eritrea · Etiopia · Kenya · Seychelleak · Somalia · Tanzania · Uganda Dependentziak: Ozeano Indikoko Lurralde Britaniarra
	Herrialdeak: Angola · Botswana · Hego Afrika · Komoreak · Lesotho · Liberia · Madagaskar · Malawi · Maurizio · Mozambike · Namibia · Swazilandia · Zambia · Zimbabwe Dependentziak: Mayotte · Reunion · Santa Helena

[aldatu] Demografia

[aldatu] Herrialderik populatuenak

1. Nigeria: 129.934.911 biztanle (141 bizt./km2).
2. Egipto: 70.712.345 biztanle (71 bizt./km2).
3. Etiopia: 67.673.031 biztanle (60 bizt./km2).
4. Kongoko Errepublika Demokratikoa: 55.225.478 biztanle (24 bizt./km2).
5. Hegoafrika: 43.647.658 biztanle (36 bizt./km2).
6. Tanzania: 37.187.939 biztanle (39 bizt./km2).
7. Sudan: 37.090.298 biztanle (15 bizt./km2).
8. Aljeria: 32.277.942 biztanle (14 bizt./km2).
9. Maroko: 31.167.783 biztanle (70 bizt./km2).
10. Kenia: 31.138.735 biztanle (53 bizt./km2).

[aldatu] Hiririk handienak

1. Lagos (Nigeria): 8.029.200 biztanle.
2. Kairo (Egipto): 7.764.700 biztanle.
3. Kinshasa (Kongoko Errepublika Demokratikoa): 6.301.100 biztanle.
4. Alexandria (Egipto): 3.806.300 biztanle.
5. Casablanca (Maroko): 3.344.300 biztanle.
6. Abidjan (Boli Kosta): 3.310.500 biztanle.
7. Kano (Nigeria): 3.248.700 biztanle.
8. Ibadan (Nigeria): 3.078.400 biztanle.
9. Lurmutur Hiria (Hegoafrika): 2.686.000 biztanle.
10. Addis Abeba (Etiopia): 2.638.500 biztanle.

[aldatu] Etnografia

[aldatu] Etniak

• Afrikanerrak
• Arabiarrak
• Bantuak
• Beduinoak
• Berebereak
• Zuluak

[aldatu] Hizkuntzak

Ingeles | Frantses | Portuges | Arabiera | Swahili | Fulfulde | Hausa | Lingala | Afrikaans | Yoruba | Xhosa | Sotho

[aldatu] Ekonomia

Meatzaritzari dagokionez, Hegoafrikak ditu munduko erreserba handienetakoak urre eta diamantezkoak. Bestela, hainbat herrialde aberatsak dira aluminio, burdin, platino eta titanioa ustiatuz.

[aldatu] Kirolak

[aldatu] Atletismoa

[aldatu] Futbola

Futbola talde-kirolik nagusia da Afrikan. Bertako jokalari askok arrakasta lortu dute Europako txapelketetan, hala nola Samuel Eto'o, Claude Makelele edo Pierre Webo.

Kontinente mailan, Afrikako Nazioen Kopa da txapelketa nagusia. Egiptok 6 aldiz eta Kamerunek eta Ghanak 4naz irabazi dituzte (2008 arte).

[aldatu] Ikus, gainera

• Frankofonia.
• Lusofonia.

[aldatu] Kanpo loturak

• Afrikako Batasunaren webgunea
• "Mundo Negro" aldizkaria
• "En clave de Africa" bloga
• Afrikako hiririk handienen zerrenda (Ingelesezko Wikipedian)

Afrikako herrialde eta lurraldeak    (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)
Iparraldeko Afrika	Aljeria • Egipto • Libia • Maroko • Mendebaldeko Sahara • Sudan • Tunisia	Mendebaldeko Afrika	Benin • Burkina Faso • Boli Kosta • Cabo Verde • Gambia • Ghana • Ginea • Ginea Bissau • Liberia • Mali • Mauritania • Niger • Nigeria • Senegal • Sierra Leona • Togo
Erdialdeko Afrika	Angola • Afrika Erdiko Errepublika • Ekuatore Ginea • Gabon • Kamerun • Kongoko Errepublika • Kongoko Errepublika Demokratikoa • Sao Tome eta Principe • Txad	Ekialdeko Afrika	Burundi • Djibuti • Eritrea • Etiopia • Kenya • Komoreak • Madagaskar • Malawi • Maurizio • Mozambike • Ruanda • Seychelleak • Somalia • Tanzania • Uganda • Zambia • Zimbawe
Hegoaldeko Afrika	Botswana • Hego Afrika • Lesotho • Namibia • Swazilandia	Menpeko lurraldeak eta bestelakoak:	Erresuma Batua: Santa Helena • Espainia: Kanariar Uharteak • Melilla • Zeuta • Frantzia: Mayotte • Réunion • Portugal: Madeira

Munduko Kontinenteak

Afrika-Eurasia

Amerika

Eurasia

Ozeania

Afrika

Antartika

Asia

Ozeania

Europa

Ipar Amerika

Hego Amerika

Superkontinente geologikoak Gondwana • Laurasia • Pangea • Pannotia • Rodinia • Columbia • Kenorland • Ur • Vaalbara

Kontinente mitiko eta teorizatuak Atlantida • Kerguelen goi ordokia • Lemuria • Mu • Terra Australis • Zeelandia