Gevangenis
Van Wikipedia
Een gevangenis (of, afhankelijk van de context, penitentiaire inrichting of huis van bewaring, vroeger ook: tuchthuis) is een gebouw of gebouwencomplex om gedetineerden in bewaring te stellen of 'in hechtenis' te nemen. De gevangenis heeft in de volksmond vele bijnamen, o.a.: bajes, nor, lik, bak. In bewaring gesteld zijn heet vaak zitten of brommen.
De gedetineerden of gevangenen zijn verdacht van of veroordeeld voor een of meerdere overtredingen en/of misdrijven. Een rechter bepaalt of iemand mag worden opgesloten in een gevangenis. In geval van civiele gijzeling zal iemand door de gerechtsdeurwaarder in een huis van bewaring geplaatst worden.
Inhoud |
[bewerk] Doel
Het belangrijkste doel van gevangenissen is het beveiligen van de maatschappij tegen gevaarlijk geachte individuen. Een tweede doel is het vergroten van de kans van de gedetineerde op een succesvolle terugkeer in de samenleving, bijvoorbeeld door scholing, werkervaring of therapie. Dit laatste geldt niet voor levenslang gestraften. Bij hen zal het accent verschuiven naar de kwaliteit van leven binnen de gestelde beperkingen. Gevangenissen dragen ook bij aan het gevoel van recht en genoegdoening in de samenleving.
[bewerk] Rechten en omstandigheden
In een rechtsstaat kan de burger er over het algemeen van uitgaan dat de kans dat hij onschuldig gevangen komt te zitten klein is. Hij weet zich doorgaans verzekerd van een eerlijk proces binnen redelijke termijn en kan rekenen op een humane behandeling.
Dat is lang niet overal zo: in met name dictatoriale landen is het niet ongebruikelijk dat mensen gevangen worden gezet vanwege hun mening, geloof of etnische afkomst. Een eerlijk proces is zeker geen gemeengoed en de omstandigheden in gevangenissen lopen internationaal sterk uiteen. Vooral uit arme landen zijn meldingen van gedetineerden die massaal opgesloten zijn in kleine ruimten zonder sanitair en met weinig, slecht voedsel niet zeldzaam. Men zegt wel eens dat de mate van beschaving van een land afgemeten kan worden aan de manier waarop er met gedetineerden wordt omgegaan. De Amerikaanse Overheid houdt in Guantanamo Bay een groot aantal van terrorisme verdachte mensen vast zonder dat in veel gevallen sprake is van een gegronde verdenking of aanklacht en zonder dat hen een eerlijk proces in het vooruitzicht wordt gesteld.
[bewerk] Vrijheidsberoving
Tot de zestiende eeuw was een gevangenis een huis van bewaring waar misdadigers wachtten op het vonnis van lijfstraffen, verbanning of doodstraf. In de periode die daarop volgde was er sprake van het fenomeen 'vrijheidsberoving', onder meer in permanent bewaakte gevangenissen of kampen. Nederland stichtte als eerste een gevangenis waarin vrijheidsberoving an sich als straf diende: het rasphuis en het spinhuis. Gevangenen moesten hier hout raspen (mannen) of wol spinnen (vrouwen). De term "gevangenis" wordt vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw (onder andere door dierenrechtenorganisaties) ook gebruikt voor dieren, meer bepaald het opsluiten en fokken (om te slachten of in het kader van een circus of andere animatie) ervan.
Andere landen volgden het voorbeeld van Nederland met het opzetten van werkgevangenissen. Er heersten echter wantoestanden als ziekten en terreur van bewakers of medegevangenen. Vaak waren bewakers corrupt, en raakte men door contact met doorgewinterde criminelen al snel nog verder aan lagerwal. De Moderne Richting deed van zich spreken: de straf moest ook andere doelen dienen dan slechts vergelding, en de gevangenen moesten er niet nog crimineler door worden.
In de 19e eeuw volgden vele landen(o.a. Nederland) het voorbeeld van de Pennsylvania Quakers: door gedetineerden in eenzame opsluiting te houden zouden ze slechts contact hebben met God en tot inkeer komen. Een variant was het Auburn-systeem, waarin gedetineerden samen werkten, doch onder strikte zwijgplicht. Het resultaat was echter dat 25% van de gevangenen krankzinnig werd (celneurose). In de loop van de 20e eeuw werd het meer verlichte Ierse systeem gevolgd, waarin gevangenen meer contact met elkaar hadden zonder zwijgplicht. Het negatieve gevolg dat de gevangenis een universiteit voor de criminaliteit werd woog niet op tegen de geestelijke gevolgen van eenzame opsluiting.
In Nederland zijn er in 2004 bijna 14.000 gevangenen, dat is ongeveer 1 promille van de bevolking. In de Verenigde staten is dit 7,2 promille.
Sinds de Tweede Wereldoorlog bezit Nederland een gevangenissysteem dat vooral door dit Ierse systeem lijkt te zijn beïnvloed (zie het volgende hoofdstuk). De cellen zijn wat rianter ingericht (men kan bijv. een TV huren en er is meer meubilair), wat vaak spottende opmerkingen in het buitenland uitlokt ("een Nederlandse gevangenis is een hotel"). Maar altijd gaat de deur 's nachts op slot, en de gedetineerde is nooit vrij om te gaan waarheen hij of zij wil.
[bewerk] Het dagelijks leven in een Nederlandse gevangenis
Gedetineerden worden in Nederland geplaatst in een gevangenis met het regime dat het beste bij hen past. Dit kan in vijf gradaties, variërend van extra zwaar beveiligd tot 'open'. In de normaal beveiligde gevangenis heeft iedere gevangene een cel, die 's nachts op slot gaat. Eten wordt in de cel bezorgd en opgegeten. 's Ochtends en 's avonds brood, lunch is warm. Dit wordt vaak door plaatselijke cateraars bereid en heeft de reputatie niet altijd even goed te zijn. Er zijn wel in Nederland gevangenissen met een eigen keuken: de gedetineerden maken dan (onder leiding van professionele koks) het eten voor de rest van de gedetineerder klaar. Gedetineerden kunnen niet elke dag kiezen of ze aardappel of rijst, wit brood of bruin brood willen. Dat moeten ze opgeven als ze de gevangenis binnenkomen. En dat veranderen gaat niet zomaar. De dag wordt grotendeels gevuld met arbeid, wat niet verplicht is in de gevangenis, maar niet in het huis van bewaring. Dit doen de meeste gedetineerden overigens graag, liever dan alleen in hun cel zitten. Het bescheiden loon dat hiermee verdiend wordt (€0.75 per uur), wordt op een rekening bijgeschreven waarmee men inkopen kan doen in de inrichtingswinkel of de huur van de tv betaalt. Ook kunnen mensen van buiten geld "doneren" als ze op bezoek komen, met behulp van een speciaal apparaat. Zendingen van buiten worden soms geweigerd: onder meer vibrators, zaklantaarns en telescopen worden bijvoorbeeld uit cellen geweerd. Na het werk en lunch is er ruimte voor een paar uur recreatie, waarbij ook contact met medegevangenen mogelijk is (waaronder 2 keer per week 1 uur sport, elke dag een uur luchten).
Het is een publiek geheim dat verdovende middelen in de meeste (Nederlandse en buitenlandse) gevangenissen binnenkomen en daar gebruikt worden, hetzij als drug, hetzij als ruilmiddel. In een gevangenis is immers geen geld voorhanden. Vaak smokkelt bezoek de middelen binnen door een piepklein pakketje van hand tot hand te laten gaan, dat in het toilet in een lichaamsopening gestopt wordt (vagina, anus). Ook worden wel druppels heroïne onder postzegels verborgen. Ook fruit en (elektronische) apparatuur worden hiervoor gebruikt, en in plaats van de klassieke vijl bevat de verjaardagstaart nu soms een dosis heroïne of cocaïne. Daarom worden veel gecompliceerdere apparaten geweigerd, en kan een gedetineerde een tv alleen maar van de inrichting huren. Voor verslaafden die echt willen afkicken zijn er daarom drugsvrije afdelingen, waar men niet zomaar komt, en ook weer direct wordt verwijderd indien toch drugs worden aangetroffen.
De gevangenisdirecteur (unitdirecteur en locatiedirecteur) heeft echter de bevoegdheid straffen op te leggen en privileges in te trekken als gedetineerden zich niet gedragen. Dit kan variëren, maar meestal betreft het drugsbezit, ruzie over eigendommen of vechtpartijen. De directeur kan de gedetineerde straf op eigen cel geven. Dit betekend dat de gedetineerde niet mee mag draaien met de rest van de gevangenis: geen arbeid, sport of iets dergelijks. Ook kan hij bezoek of telefoongesprekken weigeren. In ernstige gevallen kan opsluiting in de icolatieciel volgen (een isolatiecel is een cel met een wc, overdag 2 kussens en 's nachts een matras+deken+kussen, waarbij de gedetineerde slechts recht heeft op 1 uur luchten. De gedetineerde draagt een speciale overall (die niet brandt en niet kapot gescheurd kan worden), of bij uiterst agressief en onberekenbaar gedrag vastbinden op een "veiligheidsbed". Dit wordt maar zelden gebruikt. Straf op eigen cel en in de isolatiecel mogen maximaal 14 dagen duren (uitzonderingen nagelaten). Een gedetineerde heeft overigens een klacht- en beroepsrecht tegen de directeur bij een speciale commissie: de beklachcomissie.
Hoewel slechts onderscheid wordt gemaakt naar beveiliging zijn er wel degelijk verschillen per gevangenis. Sommigen hebben een drugsvrije afdeling, anderen zijn meer ingericht op jongere gedetineerden, het werk verschilt en de geografische locatie speelt natuurlijk mee (bezoek, toekomstige werkgevers). Hoewel het onderscheid niet meer gemaakt wordt, tracht men ook de lang- en kortgestraften enigszins uit elkaar te halen. Langgestraften hebben andere behoeften en zullen bovendien een jaloezie tegen kortgestraften ontwikkelen. De ene directeur is ook de andere niet. Vaak zal worden gekeken welke gevangenis het beste is, en de gedetineerde heeft een klacht- en beroepsrecht tegen een overplaatsing.
[bewerk] Gratie en voorlopige invrijheidstelling
Voorlopige invrijheidstelling kwam vroeger slechts voor bij bijzondere redenen, zoals goed gedrag. Nu heeft iedere gedetineerde in Nederland hier recht op wanneer tenminste 2/3 van de straf is uitgezeten (voor kortere straffen gelden andere regels). Wanneer hij zich niet goed gedraagt kan de voorlopige invrijheidstelling worden uitgesteld of teruggenomen. Ook wanneer hij probeert te ontsnappen gebeurt dit (NB: ontsnappen zelf is in Nederland niet strafbaar). Wanneer de gedetineerde zijn invrijheidsstelling nadert wordt hij naar steeds opener regimes overgebracht, zodat hij alvast aan de maatschappij kan wennen. De reclassering begeleidt hem en hij kan eventueel alvast solliciteren. De regeling is bedoeld als een aanmoediging voor de gedetineerde om zich goed te gedragen en actief mee te werken aan zijn transformatie tot goed burger.
Voorlopige invrijheidstelling staat aan hevige kritiek bloot. Het zorgt dat straffen in praktijk lager zijn dan de oplegging door de rechter. Volkert van der G. was veroordeeld tot 18 jaar maar zal, volgens boze Fortuynisten, al na 12 jaar (2014) vrijkomen. Levenslang valt echter niet onder de regel: levenslang is echt levenslang, tenzij er gratie wordt verleend. Daarnaast zijn er veel doorgewinterde criminelen die precies weten hoe ze zich moeten gedragen, terwijl het vaak degenen zijn die voor het eerst zijn opgesloten die minder stabiel zijn. Een voorbeeld is Marc Dutroux, die in België wegens goed gedrag voorlopig in vrijheid werd gesteld, wat tot hevige kritiek op de overheid leidde.
Gratie is in theorie een recht van de koning(in), maar is nu wettelijk geregeld. Gedetineerden richten hun verzoeken nog wel aan Hare Majesteit, maar het is het Ministerie van Justitie dat de verzoeken afhandelt. De Gratiewet is overigens erg zuinig en kent slechts twee redenen voor gratie:
- Er is een extra omstandigheid die de rechter niet kende en die tot een lagere straf zou hebben geleid;
- Met de verdere straftoepassing wordt geen na te streven doel in redelijkheid gediend.
Dit wordt zeer restrictief uitgelegd. Ca. 5 % van de gratieverzoeken wordt gehonoreerd. Wel worden levenslang gestraften vaak op jaren gesteld: hun straf wordt omgezet in een tijdelijke, waarna eventueel voorlopige invrijheidstelling kan volgen.
[bewerk] Buitenlanders
Vaak komt het voor dat iemand in het buitenland een straf moet uitzitten. Er bestaat een verdragsregeling om Nederlanders in Nederland en buitenlanders in hun eigen land hun straf te laten uitzitten. Nederland werkt echter vaak niet mee aan dergelijke verzoeken omdat ze slechts vonnissen willen uitvoeren die volgens de regels van een goede procesorde (EVRM) tot stand zijn gekomen. Andere landen willen vaak niet meewerken omdat ze het strafklimaat in Nederland te soepel en te laks vinden. Frankrijk doet wel weer de concessie om onder meer in verband met bezoek gedetineerde Nederlanders in Noord-Frankrijk te detineren.
[bewerk] De gedetineerde en zijn context
[bewerk] De gedetineerde
De meeste gedetineerden komen uit sociale milieus die minder kansen bieden : een minimale opvoeding, slechte schoolervaringen, een lage opleidingsgraad, beperkte tewerkstellingskansen en een weinig opbeurend toekomstperspectief. De gevangenis is vaak een vindplaats van armoede. Een beperkt percentage van de gedetineerden is wel kapitaalkrachtig.
Het beeld van de arme vader die eten steelt voor zijn hongerend gezin en daarom naar de gevangenis moet is achterhaald. Toch worden kansarmen sneller verleid tot criminaliteit, en leidt crimineel gedrag sneller tot detentie. Daarnaast vormt het rechtssysteem en de rechtbank zowel een sociaal-culturele als financiële drempel. De (kans)arme crimineel kent geen procedure noch wet, en ervaart de rechtspraak als een systeem dat uitsluiting bevordert. De hoge prijs van (ervaren) justitie en de borg zijn bijkomende obstakels tot rechtvaardige processen.
Een ander groot bezwaar is dat de impact van de gevangenisstraf verschilt. Als voorbeeld kan ik bijvoorbeeld gedetineerde A, scheikundige, veroordeeld tot enkele weken cel wegens dood door schuld (veroorzaken van een dodelijk auto-ongeluk), en gedetineerde B, verslaafd aan heroïne en cocaïne, veroordeeld tot dezelfde straf wegens diefstal met recidive. Op A zal de straf een veel zwaardere impact hebben en wellicht zijn doel voorbij streven. B zal het allemaal best vinden: hij kan logeren op staatskosten wat hij ongetwijfeld al eerder heeft gedaan, en drugs is in de gevangenis ook wel te krijgen.
[bewerk] Invloed op omgeving
De opsluiting van gevangenen laat sporen na bij gezin, familie, de naaste omgeving en uiteraard bij henzelf. De opsluiting van vader, moeder, partner, broer ... kan leiden tot het wegvallen van het gezinsinkomen, werkloosheid, huisvesting, voeding, kledij en hygiëne. Zonder gepaste begeleiding wordt de reïntegratie na de vrijlating daardoor extra bemoeilijkt. Een ander probleem is de stigmatisering, die niet alleen op de gedetineerde, maar ook op zijn familie drukt. Nare roddels over appels die niet ver van de boom vallen zijn van alle culturen en tijden, en kunnen het leven van het gezin danig vergallen.
[bewerk] Justitieel/Forensisch Welzijnswerk
Behalve in de gevangenis zelf is het maatschappelijk werk actief buiten de gevangenis, met name in het Justitieel of Forensisch Welzijnswerk.
Vroeghulp, detentiebegeleiding en reclasseringshulp worden aangeboden aan het justitiecliënteel en hun nabestaanden. De hulp- en dienstverlening is er wezenlijk op gericht cliënten te helpen en te motiveren om gebruik te maken van de gevarieerde maatschappelijke voorzieningen op het vlak van welzijn, gezondheid, sociale zekerheid, huisvesting, onderwijs en vorming, tewerkstelling en opleiding, cultuur en vrije tijd.
[bewerk] Doodstraf
In landen waar de doodstraf nog wordt toegepast zijn sommige gevangenissen toegerust met een afdeling om de doodstraffen te voltrekken. Deze afdeling bestaat vaak uit de executieruimte(n) en een cellenblok (Amerikaans: death row), een rij cellen (dodencellen) waar de veroordeelden hun laatste tijd uitzitten. In de gevangenis te Scheveningen zijn dodencellen te zien die dienst deden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Ook in museum de Gevangenpoort te Den Haag zijn dodencellen te zien. In dit gebouw, met als gevangenis een staat van dienst van meer dan 400 jaar, is meer te zien over de soms gruwelijke historie van gevangenissen in de Lage Landen.
Op death row zitten betekent echter nog niet dat men geëxecuteerd wordt. De meeste gevangenen zitten er jarenlang, terwijl de advocaten de zaak kunnen rekken met processen. Veel gevangenen overlijden uiteindelijk door ziekte, of krijgen gratie of omzetting van de straf in levenslang. De onzekerheid is echter kwellend. Soms zit de gevangene al in de executieruimte als de executie wordt stopgezet om juridische redenen. Veroordeelden hebben dan ook al meer dan eens hun advocaten verboden verder te procederen, zodat ze konden sterven.
[bewerk] Beveiliging
Om te voorkomen dat gedetineerden ontsnappen uit de gevangenis wordt vaak een groot aantal beveiligingsmaatregelen genomen. Een gevangenis krijgt zogenaamde "schillen", iedere schil is een ring van beveiliging. De buitenste schil is de ringmuur, de binnenste schil is de cel zelf, daartussen liggen nog andere schillen, maar dat verschilt van gevangenis tot gevangenis. Enkele beveilingsmaatregelen kunnen zijn:
- Aanwezigheidscontroles,
- Bewakers, eventueel bewapend (maar nooit die bewakers die bij de gedetineerden lopen),
- Cameratoezicht,
- Cellen met stevige deuren, met kijkgat en/of luik,
- Controle van bezoek, post en telefoonverkeer(censuur),
- Elektronische beveiligingssystemen,
- In enkele gevallen grachten,
- Hekken of muren,
- Sluizen tussen de diverse delen van de gevangenis,
- Tralies voor en extra dik (bijna onbreekbaar) glas in de ramen,
- Verlichting rondom,
Door bij de bouw van een gevangenis gebruik te maken van de geologie kan men al rekening houden met het tegengaan van ontsnappingen:
- Het bouwen op een eiland, zeker als de vaste wal niet bezwembaar is, is een zeer moeilijke hindernis.
- Het bouwen op een rots of op een plaats waar het grondwater hoog staat, voorkomt dat er een tunnel gegraven kan worden.
[bewerk] Huis van bewaring
Een huis van bewaring is een plaats waar (voorlopige) hechtenis en civiele gijzeling ten uitvoer worden gelegd. De wet spreekt van "huis van bewaring", maar in feite is dit ook een gevangenis. Hechtenis was oorspronkelijk als maatregel bedoeld om verdachten voorlopig vast te houden, en als straf voor overtredingen. De bedoeling was om het een "lichtere" vorm van gevangenisstraf te maken. Hechtenis is in praktijk minstens even zwaar als de gemiddelde gevangenis. Langere hechtenisstraffen worden dan ook in een gewone gevangenis uitgezeten.
Allerlei soorten verdachten en criminelen zitten samen in één complex, omdat nog niet zeker is wat iemand heeft gedaan. Voor zekerheid houdt men het regime daarom streng. Daarnaast zullen verdachten elkaar lastig vallen. Witteboordcriminelen, geweldplegers, drugsdealers, moordenaars, overtreders en pedofielen zitten bij elkaar. Het regime is sober terwijl de voorlopig gehechten vaak in een depressie verkeren door de schok van hun arrestatie. De meeste kritiek op het Nederlandse gevangeniswezen betreft dan ook vaak de Huizen van Bewaring.
[bewerk] Bekende en beruchte gevangenissen
[bewerk] Bekend
- Bijlmerbajes, Nederland
- Penitentiair complex Scheveningen, Nederland i.v.m. Joegoslavië-tribunaal en Internationaal Strafhof
[bewerk] Berucht
- Abu Ghraib-gevangenis, Irak
- Alcatraz, Verenigde Staten
- Bangkwang, Thailand
- Lecumberri, Mexico
- Robbeneiland, Zuid-Afrika
- Sing Sing, Verenigde Staten
- Guantanamo Bay, Cuba
- Oranje Hotel, de gevangenis van Scheveningen tijdens de Tweede Wereldoorlog
[bewerk] Externe link
- Dienst Justitiële Inrichtingen, Ministerie van Justitie, Nederland
- FOD Justitie, België
- Prison Scene
