IJzeren gordijn

Van Wikipedia

Het IJzeren gordijn was in de eerste plaats een fictieve grens door Europa, een scheidingslijn tussen het communistische zogenaamde 'Oostblok' (de Sovjet-Unie en vazalstaten in Oost-Europa) en het kapitalistische 'Westen' (westerse landen onder aanvoering van de Verenigde Staten van Amerika). De grens ontstond na de Tweede Wereldoorlog en werd vrij abrupt afgebroken na de ineenstorting van de macht van de communistische partijen in Oost-Europa en het uiteenvallen van het Sovjetimperium. Hongarije begon als eerste met het afbreken op 2 mei 1989, waarbij de hoge kosten voor het onderhoud van de grens een rol speelden. Het 'gordijn' was het symbool van de Koude Oorlog.

Zie ook het hoofdartikel Val van het communisme in Oost-Europa

In de tweede plaats was het ijzeren gordijn een plastische aanduiding van de mijnenvelden, de tankgracht, het prikkeldraad, de wachtposten en torens die de twee ideologieën kunstmatig scheidden. Daarbij hoorde ook de voormalige muur die Oost-Berlijn scheidde van West-Berlijn en de grens tussen Oost- en West-Duitsland. Deze constructie die het Westen van het Oosten scheidde, was in West-Duitsland een bizarre toeristische attractie: op vele plaatsen langs het ijzeren gordijn waren platformen geplaatst waarvanaf toeristen met verrekijkers naar "het oosten" konden kijken. Wachtposten keken vanuit hun torens terug. Oost-Duitse spionnen maakten hiervan gebruik door met aangepaste verrekijkers door middel van infrarood licht met het thuisfront te communiceren.

[bewerk] Naam

De term IJzeren Gordijn voor een onoverbrugbare afscheiding tussen gebieden, werd waarschijnlijk voor het eerst gebruikt door de Belgische Koningin Elisabeth, voor de situatie die in 1915 tussen België en haar geboorteland Duitsland bestond. Een 'ijzeren gordijn' (of eiserner Vorhang) was een in Duitse theaters verplichte veiligheidsmaatregel die moest voorkomen dat een eventuele brand op het podium zich direct tot de zaal zou uitbreiden. Dergelijke branden kwamen vaak voor want het beschilderde doek waaruit decorstukken bestonden was uiterst brandbaar. In geval van brand op het podium werd een metalen scheidingswand tussen podium en zaal neergelaten die door brandweerlieden met water werd gekoeld. Ook de term firewall is hier direct van afgeleid.

Na Elisabeth gebruikten ook anderen de term als metafoor voor gescheiden gebiedsdelen. De term IJzeren Gordijn voor de scheiding tussen de Duitse en de Russische invloedssfeer werd voor het eerst gebruikt in een artikel van het Duitse dagblad Das Reich, op 18 februari 1945, waarna Joseph Goebbels volgens datzelfde dagblad, in een redevoering op 25 februari eveneens over een IJzeren Gordijn sprak.

De term in de huidige betekenis, werd gemeengoed door een toespraak van de Britse staatsman Winston Churchill, die in de beroemd geworden Fultonspeech op 5 maart 1946 (toen hij al was opgevolgd door Atlee) waarschuwde tegen de zich aftekenende tweedeling van Europa. Er waren niet veel mensen die hem meteen geloofden en hij werd om zijn woorden aanvankelijk door velen verguisd; een paar jaar later bleek hoe juist hij de ontwikkelingen had ingeschat.

[bewerk] Gedeelte van Churchills' Fultonspeech

"Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee, is een ijzeren gordijn neergelaten dwars door het Europese continent. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal en Oost-Europa: Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia. Al deze beroemde steden en de bevolkingen erom heen, liggen binnen de Russische sfeer en zijn allen in een of andere vorm onderworpen, niet alleen aan de Sovjet-Russische invloed, maar in grote en steeds grotere mate aan directe beheersing door Moskou. (...) De communistische partijen, die heel klein waren in deze oostelijke staten van Europa, zijn in aanzien en macht verheven in geen verhouding tot hun getal en trachten overal totalitaire macht te verkrijgen. Politie-regeringen hebben bijna overal de overhand, en tot dusver bestaat er, behalve in Tsjechoslowakije, geen ware democratie." (vertaald)

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Iron curtain op Wikimedia Commons.