Isaac le Maire
Van Wikipedia
Isaac le Maire (Doornik, 1558 - 1624) was een koopman voor de Vereenigde Oostindische Compagnie en later voor de Australische Compagnie. Hij is vooral bekend door zijn voortdurende strijd met de VOC, wat uiteindelijk de ontdekking van Kaap Hoorn tot gevolg had.
Isaac le Maire week uit naar Holland nadat Doornik en de rest van de Zuidelijke Nederlanden opnieuw in handen van de Spaanse koning viel. In 1585 vestigde hij zich in Amsterdam. Hij trouwde met Maria van Walraven en kreeg 22 kinderen, waarvan zijn zoon Jacob de geschiedenis in zou gaan als ontdekkingsreiziger.
Inhoud |
[bewerk] Aandeelhouder van de VOC
Nadat Cornelis de Houtman in 1595-1597 de eerste tocht naar Indië uitvoerde stortte Le Maire zich naast veel ander handelaren in het Indische avontuur. In 1599 richtte hij met enkele anderen in Amsterdam de Nieuwe Brabantse Compagnie op, die twee reizen op Indië uitvoerde. In 1602 gingen alle Nederlandse compagnieën onder aandrang van Johan van Oldenbarnevelt samen in de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Le Maire werd daarin een van de grootste aandeelhouders, en hij kreeg aanvankelijk een hoge bestuurlijke functie in de VOC. Spoedig raakte hij echter in conflict met de VOC naar aanleiding van malversaties rond de reis van Wijbrant van Warwijck in 1602. Le Maire verliet als gevolg daarvan in 1605 de VOC, waarbij hij tevens moest afzien als concurrent van de VOC op te treden. Deze gebeurtenis stond aan de wieg van zijn wrok en tegenwerking van de VOC gedurende de rest van zijn leven.
[bewerk] Concurrent van de VOC
De eerste mogelijkheid om de VOC te dwars te zitten zag hij in de pogingen van Frankrijk om een handelscompagnie op Indië op te richten. Koning Hendrik IV van Frankrijk nodigde hem in 1607 uit daartoe ondersteuning te verlenen. Le Maire adviseerde de Fransen over de oprichting en organisatie van een compagnie, en negeerde daarbij het concurrentiebeding met de VOC. Van een daadwerkelijke oprichting van een Franse compagnie kwam het echter nog niet.
Vervolgens kwam het plan om Henry Hudson in het Franse plan te betrekken. Hudson had voor de Engelsen al vergeefse pogingen gedaan om een nieuwe Noordoostelijke doorvaart te zoeken, en kwam in 1608 naar Nederland om de VOC daarvoor te interesseren. Hij kwam echter met Le Maire in contact die aan de koning van Frankrijk voorstelde deze ontdekkingsreis te financieren. De VOC kreeg lucht van dit voornemen en bood Hudson een beter contract aan wat uiteindelijk leidde tot zijn beroemde derde reis. Nadat de VOC Hudson had afgevangen kwam het tussen Le Maire en de koning van Frankrijk in het geheim tot een overeenkomst om de Noord-Oostelijke ontdekkingsreis onder een andere kapitein te laten uitvoeren. De nieuw te ontdekken zeestraat zou naar de Franse koning moeten worden genoemd. De tocht onder leiding van Melchior van den Kerckhove werd echter een mislukking.
In 1609 reisde Isaac le Maire samen met Joris van Spilbergen, Balthazar de Moucheron en anderen naar Parijs om opnieuw de vorming van een Franse Oost-Indische Compagnie te bespreken. De Moucheron speelde in deze besprekingen een dubbelrol, omdat hij op een gegeven moment aan de gezant van de Nederlanden had gevraagd wat deze er voor over had om de besprekingen in de war te sturen. De besprekingen stokten daarom door het wantrouwen van Franse zijde in Le Maire. Binnen de VOC leidden de intriges van Le Maire tot grote verontwaardiging, maar van daadwerkelijke stappen tegen Le Maire kwam het niet omdat de Republiek waarschijnlijk gedurende de oorlog met Spanje geen conflict met Frankrijk zocht. In 1610 werd de koning van Frankrijk vermoord en daarmee waren plannen voor een Franse Oost-Indische Compagnie van de baan.
[bewerk] Speculant tegen de VOC
Isaac le Maire heeft ook geprobeerd met zijn kennis van de VOC de VOC financieel dwars te zitten. In 1609 richtte hij een compagnie op met als doel handel te drijven in aandelen van de VOC. Deze compagnie verkocht in het bijzonder aandelen VOC op termijn, zonder ze zin bezit te hebben. Tegen de tijd dat deze aandelen geleverd moesten worden had men er belang bij dat de koers zo laag mogelijk was. Le Maire ging er waarschijnlijk van uit dat de concurrentie van de op te richten Franse Oost-Indische Compagnie er voor zou zorgen dat de koers van de VOC aanzienlijk zou dalen, maar die compagnie kwam er uiteindelijk niet. Om de koers toch te drukken werden geruchten verspreid. Dit soort activiteit was ten nadele van de (bestaande) VOC-aandeelhouders, die zich soms genoodzaakt zagen hun aandelen tegen een te lage koers te verkopen. In het bijzonder in 1609 daalde de koers van het aandeel VOC aanzienlijk, en de VOC weet dit aan machinaties van Le Maire. De VOC probeerde via de Staten-Generaal beperking op te leggen aan de vrije handel in aandelen VOC, waartegen de compagnie van Le Maire zich fel verzette. Volgens hen was de koersdaling het gevolg van de slechte gang van zaken bij de VOC. Maar de Staten-Generaal besloten in 1610 de verkoop van aandelen, die niet in bezit waren, te verbieden. In de loop van 1610 en 1611 steeg de koers van het aandeel VOC tegen de verwachting van Le Maire met zo’n 200%. De compagnie van Le Maire leed grote verliezen omdat nog veel aandelen geleverd moesten worden tegen een lagere prijs dan de marktprijs. Men was dus genoodzaakt deze aandelen met verlies te leveren. Veel deelnemers van zijn compagnie gingen failliet en ook Le Maire heeft aanzienlijke verliezen geleden, maar hij kon nog aan zijn verplichtingen voldoen. Dit fiasco bracht hem ertoe zich terug te trekken uit Amsterdam.
[bewerk] VOC-monopolie doorbroken
Le Maire ging in Egmond wonen waar hij na enige tijd plannen maakte om het VOC-monopolie te doorbreken. De VOC had bij octrooi van de Staten-Generaal het monopolie op de reizen naar Indië via Kaap de Goede Hoop en via de Straat van Magellaan, tot dan de enige twee bekende routes. Le Maire ging er naar aanleiding van andere reisverslagen van uit dat er zuidelijk van de Straat van Magellaan nog een doorgang van de Atlantische naar de Stille Oceaan kon zijn. In 1614 richtte hij de Australische Compagnie op met het doel deze doorgang, die buiten het monopolie viel, te ontdekken. In Hoorn werd de reis voorbereid. Twee schepen werden klaargemaakt, de Eendracht en de Hoorn. De reis zou onder de verantwoording van zijn zoon Jacob le Maire worden uitgevoerd. Willem Cornelisz Schouten werd als ervaren kapitein aangetrokken. In de zeilopdracht stond uitdrukkelijk vermeld dat als een nieuwe route naar de Stille Oceaan niet gevonden zou worden, men niet door de Straat van Magellaan mocht varen. Verder was het aan de expeditie verboden te handelen op kusten waar de VOC een vestiging had. In die tijd bestond nog de verwachting dat er een groot onbekend Zuidland zou zijn. Isaac le Maire hoopte er op dat te kunnen ontdekken, en zo een ongekend handelsgebied aan te boren. Maar bovenal was zijn drijfveer om het monopolie van de VOC te omzeilen. Aan zijn zoon Jacob gaf hij nog een merkwaardige geheime instructie mee.
Hoewel in de officiële zeilinstructie stond dat er geen handel mocht worden gedreven op kusten waar de VOC gevestigd was, moest zijn zoon bij aankomst aan de bewindvoerders in Indië duidelijk maken dat zij het VOC-monopolie niet hadden geschonden, omdat ze niet via Kaap de Goede Hoop of de Straat van Magellaan waren gezeild. Vervolgens moest hij toestemming vragen om toch te mogen handelen. Naar verwachting zou dat niet verleend worden, en daarom zou Jacob le Maire vervolgens al het mogelijke in het werk moeten stellen om Gouverneur Generaal Gerard Reynst te prijzen en voor zich te winnen. Dat ging zelfs zover dat Jacob in het uiterste geval aan van Reynst de hand van een van zijn dochters moest vragen. Op deze manier probeerde Isaac le Maire tweespalt binnen de VOC te bewerkstelligen.
Op 14 juni 1615 vertrokken beide schepen van Texel. De reis zou een succes worden in die zin dat het monopolie van de VOC met de ontdekking van de doorvaart langs Kaap Hoorn inderdaad gebroken zou worden. Maar het onbekende Zuidland werd niet ontdekt, en de geheime instructie kon niet worden uitgevoerd omdat Gerard Reynst inmiddels was overleden. Nadat de schepen uit Texel vertrokken waren kreeg de VOC lucht van de bedoeling van de reis. Er werd daarom een instructie naar Indië gestuurd dat, indien de expeditie daar aan zou komen, de schepen zouden moeten worden geconfisqueerd. En zo geschiedde. Jacob le Maire en Willem Cornelisz Schouten werden teruggestuurd naar de Republiek, maar Jacob le Maire overleed gedurende die reis. De VOC herschreef de geschiedenis door de nieuwe ontdekkingen aan Willem Cornelisz Schouten toe te schrijven.
[bewerk] De nasleep
Isaac le Maire heeft nog jaren moeten vechten om zijn gelijk te behalen. Pas in 1622 oordeelde de rechtbank dat het schip de Eendracht ten onrechte door de VOC in beslag was genomen. De journalen moesten aan Le Maire worden teruggegeven en Le Maire kon eindelijk de Spieghel der Australische Navigatie door den Wijtvermaerden ende Cloeckmoedighen Zee-heldt Jacob Le Maire publiceren, om recht te doen aan de ontdekkingen van zijn zoon. Voor de geleden schade werd hem 64.000 pond toegezegd. Toch oordeelde de rechtbank dat het de Australische Compagnie niet was toegestaan handel te drijven in het Oost-Indische gebied, maar wel dat men het recht had te reizen via de nieuw ontdekte route langs Kaap Hoorn. Een jaar eerder was echter de West-Indische Compagnie opgericht, die in haar octrooi ook het monopolie had gekregen op reizen via Straat Magellaan én andere routes in die omgeving. Dit was dus in strijd met de rechten die aan de Australische Compagnie van Le Maire waren verleend. Le Maire was echter moegestreden en stierf op 20 september 1624. Hij werd begraven in de kerk van Egmond Binnen, en op zijn grafsteen werd vermeld dat hij gedurende 30 jaar (behalve zijn eer) 1,5 miljoen guldens had verloren, een voor die tijd zeer groot bedrag. De door hem opgerichte Australische Compagnie zette de juridische strijd voort, maar uiteindelijk besloten de Staten-Generaal in 1644 in het nadeel van de compagnie.
| Bronnen en referenties: |
|
