Romeinse cijfers
Van Wikipedia
| Getalsystemen |
|---|
Romeinse cijfers hebben een numerieke waarde die onafhankelijk van hun positie in het getal is.
De Romeinse cijfers zijn:
De letters V, L en D zijn afgeleid van X, C en M door ze in twee delen door te snijden. De bovenhelft van een X is een V, de onderhelft van een (hoekige) C is een L en de linkerhelft van M is (in gesloten vorm) een D.
De positie van een cijfer speelt voor de getalswaarde een belangrijke rol. Staat een cijfer met een lagere waarde vóór die met een grotere waarde, dan betekent het dat de lagere waarde van de hogere waarde wordt afgetrokken. Daarom is bijvoorbeeld IV dus 4.
Dat heeft tot gevolg dat er voor sommige getallen meer dan een mogelijkheid is. Meestal schrijft men niet een 'te kleine' eenheid direct voor een grote. Bijvoorbeeld voor 1999 zou men MIM (1000 + (1000-1)) kunnen schrijven, maar er geldt een beperking voor subtractieve combinaties. Alleen de combinaties zijn toegestaan: IV, IX, XL, XC, CD en CM en daarom is MCMXCIX (1000 + (1000-100) + (100-10) + (10-1)) gebruikelijker. Deze restrictie is in de Middeleeuwen onststaan, de Romeinen hadden deze restrictie niet. Zo werd 8 bijvoorbeeld wel geschreven als IIX.
Vanaf 5000 verandert er het een en ander. In plaats van opgeteld wordt er vermenigvuldigd. Zo is V.M vijfduizend (5 x 1000). Daarachter komt een spatie en de rest van het getal. Het getal 5555 wordt als volgt weergegeven: V.M DLV.
Een alternatief voor grote getallen is de schrijfwijze met een horizontale streep (in het Latijn Vinculum of Titulus genoemd) boven de letters: deze duidt dan een vermenigvuldiging met 1000 aan:
- V voor 5000
- X voor 10.000
- L voor 50.000
- C voor 100.000
- D voor 500.000
- M voor 1.000.000
Voor nog grotere getallen kan eventueel nog een tweede lijn geplaatst worden. Zo wordt 10 miljoen dan geschreven als X. Deze methode werd echter niet door de Romeinen gebruikt, maar kwam pas veel later in zwang. Overigens moet deze methode met een horizontale streep boven de letters niet verward worden met de methode om Romeinse letters van Romeinse cijfers te onderscheiden. Op plaatsen waar dit niet meteen duidelijk was werden de "gewone" Romeinse cijfers ook weleens van een horizontale streep voorzien om duidelijk te maken dat ze gelezen moesten worden als cijfers, niet als letters.
De 'oude Romeinen' vermeden vaak de combinatie IV voor 4, en gebruikten in plaats daarvan IIII. Waarschijnlijk is dit omdat de letter IV de beginletters van de Romeinse oppergod IVPITER vormen. Dit gebruik is voortgezet tot enkele eeuwen geleden, en komt onder anderen voor op monumenten en klokken. Een andere reden dat IIII boven IV verkozen werd op klokken is dat er dan een even aantal tekens op de klok wordt gebruikt: 20 I's, 4 V's, en 4 X'en. Dit was veel goedkoper te smelten met een mal dan wanneer er IV werd gebruikt: 17 I's, 5 V's, 4 X'en.
Op sommige gebouwen in Nederland, bijvoorbeeld op de hervormde kerk aan de Binnenweg in Bennebroek, wordt het bouwjaar met alternatieve Romeinse cijfers afgebeeld. Voor de D wordt dan een I en een omgedraaide C gebruikt, voor de M een C, een I en een omgedraaide C. 1600 is dan CI}I}C. Romeinse cijfers worden gebruikt in een chronogram.
