Slag bij Marathon

Van Wikipedia

Slag bij Marathon

Datum	rond 10 september 490 v. Chr.
Locatie	Marathon, Griekenland
Resultaat	Griekse overwinning; einde van de Eerste Perzische Oorlog

Strijdende partijen

Athene

Perzische rijk

Commandanten

Miltiades, Callimachus

Datis, Artaphernes

Troepensterkte

Rond de 10.000 manschappen

Niet meer dan 20.000 waaronder boogschutters en 1000 cavalerie

(26.000 volgens Herodotus).

Slachtoffers

192 gesneuvelden

Ongeveer 6400 gesneuvelden en 7 schepen verloren

De Slag bij Marathon was de beslissende veldslag die de Eerste Perzische Oorlog eindigde en de eerste poging van de Perzen om de Griekse stadstaten bij het rijk te voegen.

In augustus 490 v. Chr. probeerde een Perzische expeditieleger op advies van Hippias te landen aan de oostkust van Attica, ter hoogte van het dorp Marathon, op ± 42 km ten zuidoosten van Athene. Onder de charismatische leiding van Miltiades wisten de Atheners deze poging te verijdelen. Volgens de ramingen verloren de Perzen 6 à 7000 man, maar dat aantal lijkt vrij hoog geschat. Daartegenover sneuvelden er "slechts" 192 Atheense burgers, wier stoffelijk overschot ter plaatse werd bijgezet in een nu nog bestaande grafheuvel.

Volgens een verhaal uit latere tijden bracht de ijlbode Phidippides het bericht van de Griekse overwinning in één ruk naar Athene, waar hij bij aankomst stierf van uitputting. Het is waarschijnlijk een legende. Toch werd bij de oprichting van de moderne Olympische Spelen ter herinnering de Marathonloop ingevoerd.

Historisch juister is wel dat de Atheense troepen onmiddellijk na de aftocht van de Perzen in ijltempo naar Athene terugkeerden, een geforceerde mars van een zevental uren. Ze kwamen op tijd aan om de Perzische vloot, die om kaap Sounion gevaren was, een tweede landingspoging te beletten.

[bewerk] Voorgeschiedenis

Cyrus de Grote, een tolerante veroveraar die de Griekse koloniën had veroverd in het westen van Anatolië, liet deze veel onafhankelijkheid behouden mits ze zich vrijwillig onder het gezag schaarden van de Perzische satraap (gouverneur) van Sardis.

In 499 v.Chr. kwamen de Grieken in Ionië in opstand en werden versterkt door 25 schepen uit Athene en Eretria. De Griekse soldaten uit de schepen voegde zich bij de plunderende Ioniërs in het brandende Sardis - waarbij ook tempels verloren gingen, reden voor de Perzen om later de tempels op de Acropolis te verwoesten. Daar trokken zij zich terug. Darius de Eerste had met zijn leger de opstand in 494 v. Chr. neergeslagen. De deelname van Athene bij de opstand in Ionië en de plundering van Sardis had de relatie tussen de Grieken en de Perzen verslechterd.

Mardonius die in 492 v. Chr. Macedonië tot overgave dwong wilde Griekenland binnenvallen, maar zijn vloot werd door een storm bij Kaap Athos verwoest. Hij was gedwongen zich terug te trekken naar Azië. Op de weg terug werd hij diverse keren aangevallen door Thraciërs en verloor hij een groot deel van zijn leger.

In 491 v.Chr. stuurde Darius I diplomaten naar elke Griekse stad en eiste overgave. De eerste die zich overgaf was het Griekse eiland Aegina dat kort daarna een vazal van Perzië werd. Athene beschuldigde de Aeginers van plannen om deel te nemen aan het Perzische leger in een oorlog tegen eigen volk. Kort daarna werd er oorlog verklaard met Sparta als de bondgenoot van Athene. Darius had gebruikt gemaakt van de Aeginers als excuus om Griekenland binnen te vallen.

Dat gebeurde in 490 v. Chr. De Perzen wilden Athene te verwoesten voordat zij een grote bedreiging voor hen werd. Het gevolg hiervan was de slag bij Marathon en een reeks veldslagen waarbij de Griekse phalanx de veel talrijkere Perzen versloegen.

[bewerk] Voorbereiding van de slag

Darius koos twee bevelhebbers, Datis afkomstig uit Medië en zijn neef Artaphrenes. Volgens Herodotus voerden ze het bevel over een wel erg groot leger waarvoor ze 600 triremen nodig hadden om het te vervoeren. Datis veroverde Eretria. Zelfverzekerd voer hij naar Marathon op de kust van Attica, omdat het open landschap daar geschikt was voor zijn leger.

Athene maakte zijn hoplieten klaar. Athene had tien bevelhebbers (onder wie Militiades) (strategoi) die elkaar elke dag aflosten. De bevelhebbers stuurden Philippides naar Sparta en waarschijnlijk ook boodschappers naar andere steden voor versterking. Volgens Herodotus wilden de Spartanen helpen, maar vanwege het bijgeloof dat ze niet konden vechten onder de volle maan van het Spartaanse festival zouden ze niks doen voordat de maan weer normaal is. Volgens sommige moderne historici was er rond die tijd een opstand in Sparta waardoor ze niet konden uitrukken, wat ook vermeld wordt door Plato.

Volgens moderne historici was Datis' leger naar schatting 20.000 man groot waarvan 19.000 infanterie en 1000 cavalerie. Volgens Herodotus hadden de Perzen een leger van 26.000 man. De Grieken hadden ongeveer 10.000 hoplieten en 400 van Athene haar bondgenoot Platea. De historici Simonides en Plutarchus schreven zelfs dat de Perzen over een leger van 200.000 tot 300.000 soldaten beschikten. Hoe de Perzen de cavalerie in het gevecht hebben gebruikt is onbekend. Twee Ionische overlopers kwamen de Atheense soldaten vertellen dat de cavalerie van de Perzen het gebied had verlaten. Wanneer en waarom is nog niet zeker, net zoals het Perzische gevechtsplan/strategie: daar wordt nog steeds over gedebatteerd. Sommige historici beweren zelfs dat het Perzische leger 20.000 tot 60.000 groot was.

De Griekse bevelhebbers voerden een debat of ze zouden vechten of zich terugtrekken omdat de Perzen een veel grotere troepenmacht hadden, in ieder geval tot de Spartanen konden deelnemen. Militades stemde voor een onmiddellijke aanval. Omdat de stemmen staakten overtuigde Militiades Callimachus om voor een aanval te stemmen . Het Atheense leger nam een goed verdedigbare positie in. Op de dag dat Militiades het leger leidde viel hij het Perzische leger aan.

[bewerk] De slag

[bewerk] Tactiek

De meest gebruikte tactiek van de Perzen was de vijand verzwakken met salvo’s van pijlen en dan de cavalerie op de ongeorganiseerde vijand af te sturen. Maar de Grieken waren juist zwaar uitgerust en zeer capabel tegen dit soort tactieken, de Griekse hoplon schilden beschermde zowel de drager als mede soldaat ernaast uiterst goed en in formatie zelfs nog beter, terwijl de de Perzische Takabara en sparabara veel slechter waren uitgerust met smallere schilden van linnen, lappen stof en riet of soms hout die weerloos waren tegen de zware speren van de hoplieten.

Tijdens de Ionische opstand was de Atheense phalanx ernstig verzwakt door pijlen van boogschutters. Voordat de hoplieten hen bereikten leden ze al veel verliezen, omdat ze langzaam moesten lopen om de formatie te behouden. Militiades had al enkele aanvaringen met de Perzen gehad in zijn campagne in Scythië rond 513 v. chr. Waarschijnlijk had hij zijn soldaten laten rennen om zo korter onder vuur van boogschutters te blijven. Mogelijk viel hierdoor de phalanx formatie iets tot veel uit elkaar. Herodotus zegt echter dat de formatie niet gebroken werd bij de aanval. Deze lezing wordt ondersteund door de weinige doden die op dat punt van de strijd vielen.

Militiades maakte de Atheense linie even lang als die van de Perzen, maar in het midden minder sterk. Volgens Herodotus een paar rijen diep en de flanken op volle sterkte waarschijnlijk 8 of meer rijen diep. Callimachus voerde het bevel over de rechter vleugel, een eervolle plaats in veel Griekse en Hellenistische legers. De overige bevelhebbers namen plaats in de phalanx op de frontlinie.

[bewerk] Grootte legers

Sommige historici beweren dat het Perzische leger 20.000 tot 60.000 man groot is geweest. Waarom zou Datis een groot en vlak landschap kiezen voor een leger van 20.000 man of minder? Militiades maakte volgens Herodotus de Griekse linie even lang als die van de Perzen. Het front van de Griekse linie bestond uit ongeveer 1.625 man. Als de Perzen dezelfde dichtheid hadden als de Grieken - zo’n 10 rijen sterk - dan zouden de Perzen tegenover 16.000 Grieken staan, wat niet klopt volgens de bron. Uiteindelijk zou de formatie van de Perzen veel dieper en talrijker moeten zijn. Het kan niet uitgesloten worden dat de Perzen een groter leger hadden dan 20.000. Herodotus geschatte aantal van ongeveer 26.000 Perzen is dan ook aannemelijk.

[bewerk] Atheense aanval

“De formaties werden opgezet en de voortekens van de offers waren gunstig. De Atheners kregen het signaal ten aanval en renden op de vijand af. De afstand tussen de twee legers was niet meer dan acht stadïen. Toen de Perzen het Atheners op zich af zagen rennen dachten ze dat ze gek waren. Gek genoeg om hen volledig te vernietigen omdat ze zagen hoe weinig er waren en dat ze geen ondersteuning hadden van cavalerie of boogschutters“ Herodotus Historiën VI 112.

Acht stadiën is ongeveer 1,7 km. Reconstructies met acteurs in authentieke hopliet uitrusting hebben aangetoond dat een dichte formatie van zware infanterie niet die afstand rennend kon afleggen bij het hete klimaat en onder pijlen van de Perzen. Waarschijnlijk legden ze die afstand af in een laag tempo totdat ze binnen het bereik van Perzische boogschutters kwamen (ongeveer 250 meter). Daarna gingen ze pas rennen.

Grieken waren in de Oudheid goed getraind en in zeer goede conditie. Als ze die afstand met die uitrusting rennend zouden afleggen dan zouden ze er minder dan ongeveer vijf minuten over doen. Als ze marsen dan zouden ze er ongeveer tien minuten over doen, lang genoeg voor de Perzen om te reageren wat ze dus niet deden.

[bewerk] Doorbraak

Ondanks de bewering van Herodotus dat de slag bij Marathon lang duurde, is het waarschijnlijker dat de Perzische flanken braken bij het eerste contact. Vooral omdat een linie van Sparabara niet opgewassen was tegen een phalanx op volle snelheid van acht rijen diep phalanx.

Achter de Perzische linie stonden boogschutters zonder pantser of schilden. Zij waren niet getraind in man tegen man gevechten. Het is geen verrassing dat deze boogschutters al snel terugrenden naar hun schepen. In het midden stonden de Atheners onder zware druk. Hun linie was niet alleen dunner maar het terrein verstoorde hun formatie. Zo werd hun opmars vertraagd en werden ze langer blootgesteld aan Perzische pijlen. Ze stonden tegenover zwaar bewapende elite eenheden en strijders afkomstig van saka bewapend met speer-achtige strijdbijlen. De Perzen in het midden braken door. Later stopten de Atheners en Plateaeers op de vleugels en vielen de Perzen die door het midden braken in de flanken en achterkant aan. Dit leidde tot een omsingeling nadat een groot deel van het Perzische leger zich terugtrok. Later achtervolgden ze de Perzen (waarbij hun zware uitrusting erg nadelig was) tot op het strand waar nog gevochten werd. Daar namen de Grieken enkele schepen in beslag. Hierbij werden Callimachus en twee andere bevelhebbers gedood. In de slag werden er in totaal 6700 Perzen en 192 Grieken gedood.

[bewerk] Na de slag

De volgende dag kwamen de Spartanen op het slagveld aan. Ze hadden in drie dagen 220 kilometer afgelegd. (Sommige hedendaagse historici betwijfelen of ze die afstand zo snel afgelegd hadden). De Spartanen toonden bewondering voor de Atheense overwinning. Deze liet zien dat de Perzen niet onverslaanbaar waren. Het inspireerde vele Grieken en veroorzaakte opstanden in onderworpen provincies.

[bewerk] Conclusie

Marathon was een zware vernedering voor de Perzen. Het was de eerste keer dat Grieken de Perzen versloegen in een veldslag. Het is niet zeker of de vouw tot omsingeling een bewuste tactiek van Militiades was of een toeval dat hij volledig benutte. Hij had veel ervaring met de Perzen en kende hun zwakheden. Daarom is het waarschijnlijker dat hij deze tactiek bewust gebruikte. Kwaliteit was belangrijker dan kwantiteit. De Griekse hoplieten uit die tijd betaalden hun eigen uitrusting. Voor een groot deel waren zij mensen uit de hoge en middenklasse die zowel mentaal en fysiek goed getraind waren, in tegenstelling tot de Perzische infanterie die vaak bestond uit mensen van de lagere klassen die slechtere uitrusting droegen. De hoplieten vormden zware infanterie, goed uitgerust en getraind in hevige aanval. De Perzische infanterie bestond voornamelijk uit lichte infanterie die geen tot weinig oefening kreeg.

[bewerk] Primaire bronnen

Herodotus (484 BC-425 BC?), Ιστορίης Απόδειξης (Historiën/Naspeuringen),Boek VI

Thucydides (ca 460 BC-ca 400 BC, Ξυγγραφη (De Peloponnesische Oorlogen)

Isocrates (436 BC-338 BC), Επιταφειος τοις Κορινθειοις βοηθοις (Funeral Oration)

Plato (428 BC/427 BC–ca. 348 BC/347 BC), Μενέξενος (Menexenus) :-Νόμοι (Wetten)

Xenophon (c. 427 BC–355 BC), Κυρου Ανάβασις (Anabasis)

Aristoteles (384 BC-322 BC), ΑΘηναιων Πολιτεια (Atheense grondwet)

Cornelius Nepos (ca. 100 BC- 24 BC), De Viris Illustribus (Levens van uitmuntende lieden)

Plutarchus (46-127 AD), Βίοι Παραλληλοι (Parallel Lives), Theseus, Aristeides, Themistocles

- Περί του Ηροδότου κακοηθείας (Over Herodotus' kwaadsprekerij)

Lucianus (ca. 120 - ca. 180 AD), Ὑπὲρ τοῦ ἐν τῇ προσαγορεύσει πταίσματος (A slip in the tongue of salutation)

Pausanias (2nd century AD), Ελλαδος Περιήγησις (Beschrijving van Griekenland)

Claudius Aelianus (c. 175–c. 235 AD), Ποικιλη Ιστορια (Bonte geschiedenis)

Marcus Junianus Justinus (3e eeuw na Chr), Historiarum Philippicarum (Uittreksel van de Phillippische Geschiedenis van Pompeius Trogus)

Photius c.820 - 893 AD, Μυριόβιβλον (Bibliotheca or Myriobiblon): Uittreksel van Περσικά (Persica) door Ctesias (4e eeuw v.Chr)

Suda Dictionary (Byzantijns 10e eeuw AD)

{{{afb_links}}}	Zie ook	{{{afb_rechts}}}	{{{afb_groot}}}
Griekenland · Oude Griekenland · Geschiedenis van Griekenland · Griekse literatuur			{{{afb_groot}}}