Swalmen

Van Wikipedia

Swalmen

8797 (1 juli 2006)

{{{coordinaten}}}

{{{stadsrechten}}}

Belangrijke verkeersaders

N271 (toek. A73)

Netnummer

0475

Postcodes

6070-6071

Swalmen ( uitspraak (info·uitleg)) (in de eigen streektaal 'Zjwame') is een plaats en voormalige gemeente in Nederlands-Limburg, die sinds 1 januari 2007 bij de gemeente Roermond hoort. Zij is gelegen tussen Roermond en Venlo, wordt in het westen begrensd door de Maas en in het oosten door de Duitse grens. De gemeente telde bij opheffing inwoners (1 januari 2007) en had een oppervlakte van 22,96 km² (waarvan 1,42 km² water). Swalmen zelf is een levendig dorp, dat van ouds industriële bedrijvigheid kent, met name veel klei- en keramische industrie, een papierfabriek, en een ijzergieterij en machinefabriek. De kerkdorpen Asselt en Boukoul maakten tot 2007 ook deel uit van de gemeente Swalmen. Met deze twee andere kerkdorpen bezat deze zeer water-, bos- en natuurrijke gemeente vooral ook een fraai landelijk karakter.

Op 12 september 2006 werd in de Eerste Kamer een wetsvoorstel aangenomen om per 1 januari 2007 de toenmalige gemeente Swalmen samen te voegen met Roermond tot de nieuwe gemeente Roermond, met dan in totaal 54.000 inwoners. Zie ook: Gemeentelijke herindeling in Midden-Limburg.

Inhoud

1 Naam
2 Geografie
3 Geschiedenis
4 Wapen
5 Monumenten
6 Taal
7 Natuurschoon
8 Infrastructuur
9 Oud-burgemeesters
10 Verenigingsleven
11 Geboren te Swalmen
12 Bekende Swalmenaren
13 Zie ook
14 Bronvermelding
15 Literatuur
16 Bronnen voor historisch onderzoek
17 Externe links

[bewerk] Naam

Swalmen (in 11e-12e eeuw (de) Sualmo; ca. 1200 Sualmum; 1239 Swalmene) dankt zijn naam aan het riviertje de Swalm. Niet veel Swalmenaren zullen zich ooit afgevraagd hebben waarom de naam van hun dorp op -en eindigt. Volgens de taalkundige dr. Ad Welschen is dat bij Limburgse plaatsnamen die aan een water of riviertje zijn ontleend, niet ongebruikelijk. Zo ligt er in de gemeente Selfkant (D) het kerkdorp Saeffelen, genoemd naar de Safelbeek, waarvan ook weer de naam Selfkant is afgeleid. De naam Millen in de Selfkant is zo ook afgeleid van meel, een laag gebied of moeras. Nog meer naar het zuiden vinden we het dorp Gulpen, waar dienovereenkomstig het riviertje de Gulp dwars doorheen stroomt (om ter plekke in de Geul uit te monden). Overschrijden we zuidwaarts de landsgrens, dan komen we in de gemeente Voeren, ook bekend onder de naam (de) Voerstreek. Deze gemeente is in 1977 door gemeentelijke herindeling ontstaan, uit onder meer 's-Gravenvoeren, Sint-Martens-Voeren en Sint-Pieters-Voeren. In al deze gevallen is de naam op analoge wijze ontleend aan de Voer, een zijriviertje van de Maas dat door de gemeente en de genoemde dorpen stroomt. Merk ten slotte op, dat de naam van de fusiegemeente Roerdalen (een samenvoeging van Melick, Herkenbosch en Vlodrop) dezelfde uitgang -en vertoont, hetgeen ook hier geen meervoudsuitgang is.

[bewerk] Geografie

De Swalm is een snelstromende, bochtenrijke bosbeek, die uit het hogergelegen grensgebied van het nabije Duitsland komend, zich door de gehele gemeente slingert en dwars door de dorpskern stroomt. De Swalm mondt even voorbij Swalmen uit in de Maas. Een stukje ten zuiden van deze monding ligt op een hoge oever aan het winterbed van de Maas het pittoreske kerkdorpje Asselt. In het oosten grenst Swalmen aan Duitsland. Voor de samenstelling van het gebied dat tot Midden-Limburg wordt gerekend, zie het lemma Midden-Limburgs.

[bewerk] Geschiedenis

Een grote oudheidkundige bijzonderheid is, dat er in het buitengebied van Swalmen zichtbare resten van een Romeinse weg liggen. Zie hiervoor het lemma Boukoul.

In de middeleeuwen meerden de Noormannen aan bij Asselt, om van daaruit het achterland te plunderen. Het kerkje van Asselt werd in de 11e eeuw gebouwd op een heuvel aan de Maas, waar eerder een fort had gestaan. Deze kerk werd grotendeels gebouwd met stenen afkomstig van Romeinse gebouwen. Van de oorspronkelijke romaanse kerk resteren nog het schip en het koor.

Kastelen bij Swalmen

Swalmen was reeds een heerlijkheid aan het eind van de 13e eeuw. Er bevinden zich nu nog de ruïne van de oude burcht Ouborch of Naborch, en het imposante, fraai onderhouden kasteel Hillenraad. De heerlijkheid Swalmen, na 1695 het Markgraafschap Swalmen en Asselt, hoorde bij het Overkwartier of Opper-Gelre, het afzonderlijke, zuidelijke deel van het hertogdom Gelre. De heerlijkheid was dus tijdens de tachtigjarige oorlog en tot 1713 Spaans, onder het Huis Habsburg. Van 1713 tot 1795 kwam Swalmen samen met Maasniel, het aangrenzende Elmpt (thans in Duitsland), Roermond en Herten aan de Oostenrijkse tak van de Habsburgers. Roermond en omgeving maakten toen deel uit van het 'Belgisch', dat wil zeggen Oostenrijks Overkwartier van Gelder, als klein restant van het oude hertogdom Gelre. Aan de overzijde van de Maas vielen ook Wessem, Kelpen en Oler, en stad en land van Weert (met Nederweert en Meijel) onder dit Oostenrijks of Belgisch Gelre.

In de Franse tijd hoorde dit gebied bij het Belgisch departement van de Nedermaas. Pas in 1815 werd het Nederlands.

[bewerk] Wapen

Het stadswapen komt voor het eerst voor in 1607 -- voor die tijd zegelde de rechter persoonlijk -- en is ontleend aan dat van de familie Van Swalmen (een jongere stam van de familie Van Broeckhuysen, die hetzelfde wapen heeft, waarop Van Swalmen een barensteel ter onderscheiding heeft aanbracht ). Er zijn drie stadszegels in gebruik geweest tot 1792 en vanaf 1614 staat de Heilige Lambertus er als kerkpatroon achter.

[bewerk] Monumenten

Resten van de Romeinse weg van Heerlen naar Xanten, aan de zuidoostrand van de gemeente, tussen de landgoederen Blankwater en Zuidewijck Spick te Boukoul.
Voormalig Kasteel Ouborg (in de volksmond 'Den Aaje borch' --> Naborch) is een ruïne uit de 14e eeuw.
Kasteel Hillenraad, vooral uit de 17e /18e eeuw, vormt veruit de belangrijkste bezienswaardigheid. Het is een van de mooiste waterkastelen in Nederland, met vier hoektorens en omringd door grachten. Hillenraad werd al genoemd in 1392. Dit rijksmonument, gelegen in het bos aan de zuidkant van het dorp, in het kerkdorp Boukoul, wordt nog bewoond en is niet voor publiek toegankelijk, maar kan van buitenaf waargenomen worden.
Het hooggelegen Romaanse 'rozenkerkje' van Asselt, aan de Maas (rijksmonument). Ook het interieur is interessant.
Kasteelboerderij Zuidewijck Spick, te Boukoul, edelmanshuis uit de 17e /18e eeuw (rijksmonument). Deze "Spijker" (Spiek) werd al genoemd in 1463.
Graeterhof, landhuis te Boukoul.
De Sint-Lambertuskerk aan de Markt gaat terug tot een maaskeienkerkje van voor 1452, mogelijk zelfs nog uit de 9e en 10e eeuw, maar de huidige kerk is een neo-gotische herbouw uit 1897.
Oude Raadhuis aan de Markt (waarin thans café-restaurant de Mert).
Het oude station dateert uit 1863. Thans biedt het gebouw onder meer huisvesting aan de Milieu- en Heemkunde Vereniging Swalmen.

[bewerk] Taal

Zie het lemma Midden-Limburgs.

[bewerk] Natuurschoon

Swalmen bezit aan de oostkant een uitgestrekt bosgebied, dat over de grens aansluit op het Brüggener en Elmpterwald. Het is een voortreffelijke omgeving om te wandelen en te fietsen. Het beekdal van de fraai meanderende Swalm geniet de laatste decennia ook nationaal een toenemende belangstelling. In het bos 'Groenewoud' ligt ook een fraai natuurbad, 'de Bosberg'. De Maasplassen bij Asselt, ontstaan door het baggeren van grind, bieden verschillende mogelijkheden tot watersport (zeilen, roeien, surfen) en sportvisserij. In de Asseltse Plassen bevindt zich een jachthaven. De bouw van vakantiehuisjes is in voorbereiding.

[bewerk] Infrastructuur

Swalmen ligt aan de rijksweg N271, de beste en meest gebruikte verbinding tussen Venlo en Roermond. Deze zeer drukke verkeersader loopt dwars door het dorp, dat daar al decennia lang door geteisterd wordt. Diverse verkeersmaatregelen, waaronder het plaatsen van flitspalen, moeten de snelheid van automobilisten terugdringen. In 2008 zal de A73-Zuid gereed zijn, die met een boog om Swalmen heen zal lopen en de spoorlijn Venlo-Roermond voor een deel zal volgen. De N271 wordt hiermee ontlast, waarmee de drukte in het dorp zal afnemen. Om geluidshinder te voorkomen wordt aan de westkant van Swalmen, daar waar de A73 gaat lopen, een tunnel gebouwd met een lengte van één kilometer, waarvan 400 meter gesloten is. Deze tunnel krijgt de naam Swalmen. Zie: Swalmen (tunnel)

Swalmen beschikt over een spoorwegstation dat niet ver van het centrum ligt. Dit station is in 2003 verplaatst, evenals de spoorlijn, in verband met de aanleg van de A73-Zuid.

[bewerk] Oud-burgemeesters

Zie de Lijst van burgemeesters van Swalmen.

[bewerk] Verenigingsleven

Swalmer Liedertafel
Hopsjlokkers, vastelaovesvereniging
Joekskepèl Kepotmaekerie [1]

(en verder uiteraard diverse sportverenigingen)

[bewerk] Geboren te Swalmen

Elle Eggels (1946), romanschrijfster. Het huis van de zeven zusters (1998), Het godencomplot (reisverhaal) 1999, Kroniek van een onbegrepen liefde (2001), De blauwe sinaasappelboom, Bezoek aan de hemel (kinderboek).
Harry Jansen, gewezen hoogleraar klassieke talen aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en oud-staatsecretaris van Onderwijs
Han Noten (1958), oud-directeur personeelszaken van NS en huidig voorzitter eerste-kamerfractie PvdA

[bewerk] Bekende Swalmenaren

Mathieu Cordang (Blerick 1869 - Swalmen 1942) was een fameus Nederlands wielerpionier, die in 1895 op de fiets de sneltrein Maastricht-Roermond versloeg.
P. Konings, internationaal bekend fabrikant (machinefabriek en ijzergieterij) en vroeg bouwer van Nederlandse automobielen.
Gebroeders Schouwenberg; Arnold (geboren te Swalmen, 22 maart 1918; pater SCJ) en Willy (geboren te Swalmen, 21 december 1923; broeder SCJ), missionarissen in Belgisch Congo en aldaar om het leven gebracht te Bafwasende, op 27 november 1964.
Ted Noten (Tegelen 1956), internationaal bekend sieradenontwerper en beeldend kunstenaar

[bewerk] Zie ook

Midden-Limburgs, voor de regionale en culturele context van Swalmen.
Asselt
Boukoul
Kasteel Hillenraad
Kasteel Ouborg
Lijst van burgemeesters van Swalmen

[bewerk] Bronvermelding

Schrijnemakers, Arthur: 'De rivier- en plaatsnaam Swalm(en)', in: Milieu en Heemkunde Vereniging Swalmen, jrg. 11 (1991), 4, 23-25.

Welschen, A.J. : ‘Herkomst en geschiedenis van de familie Welschen en de geografische verspreiding van deze familienaam’, afl. I en II, in: Limburgs Tijdschrift voor Genealogie 30 (2002), 40-53 en 68-81, plus afzonderlijke bibliografie in: Limburgs Tijdschrift voor Genealogie 31 (2003), 34-35.

[bewerk] Literatuur

Ramakers, A.E.L. : Honderd eeuwen Swalmen. Swalmen: Commissie 'Honderd eeuwen Swalmen' / Swalmer Handelsdrukkerij, 1977.

[bewerk] Bronnen voor historisch onderzoek

De Doop- (vanaf 1643), Trouw- (vanaf 1675) en Huwelijksregisters (vanaf 1643), alsmede de archiefstukken van de Schepenbank van Swalmen bevinden zich in het Rijksarchief Limburg (RAL) te Maastricht.

[bewerk] Externe links

www.swalmen.nl
Website van de gemeente, met foto's van karakteristieke plekken
Website van de gemeente, met informatie bij Toerisme & recreatie en 'Het nieuwe bestemmingsplan Buitengebied Swalmen'
kaart Swalmen 1868 en Satellietfoto 2006
Kroniek voor Beesel, Belfeld en Swalmen
Rondleiding door geschiedenis
Overzicht Schepenbank Swalmen (Ga naar --> Indeling 01. <Archieven van de voormalige zelfstandige landschappen (...) vóór 1795> en klik door naar Overkwartier van Gelder).

Gemeente Roermond
Stad: Roermond
Dorpen en gehuchten: Aan de Rijksweg \| Asenray \| Asselt \| Boukoul \| Einde \| Herten \| Leeuwen \| Maasniel \| Merum \| Ool \| Swalmen \| Wieler
Woonwijken: Donderberg \| Gulker Weijde \| Hammerveld West \| Heide \| Hoogvonderen \| Kapel in 't Zand \| De Kemp \| Kitskensberg \| Oolderveste \| Roer-Zuid \| Roermondse Veld \| Roerzicht \| Schöndeln \| Sterrenberg \| Tegelarijeveld \| Thuserhof \| Voorstad \| Vrijveld \| De Wijher