Czeczenia

Z Wikipedii

Republika Czeczeńska
Чеченская Республика
Noxçiyn Respublika (Нохчийн Республика)

Flaga Czeczenii Godło Czeczenii
Położenie w Federacji Rosyjskiej
Państwo	Federacja Rosyjska
Status polityczny	republika
Stolica	Grozny
Prezydent	Ramzan Kadyrow
Premier	Odes Bajsułtanow
Język urzędowy	rosyjski, czeczeński
Powierzchnia	(po podziale Czeczeńsko-Inguskiej ASRR w 1992 granica między Czeczenią i Inguszetią nie została formalnie wytyczona) 16 500 km²
Liczba ludności (2002)	1 100 000
Gęstość zaludnienia	36 osób/km²
Strefa czasowa	2 rosyjska strefa czasowa, czas moskiewski +1, UTC +4:00

Czeczenia, Czeczeńska Republika Iczkeria,Republika Czeczeńska (czecz. Noxçiyn Respublika (Нохчийн Республика), ros. Чеченская Республика) – autonomiczna republika, ze stolicą w mieście Grozny, wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej. Jest położona na północnym Kaukazie, graniczy z rosyjskimi Dagestanem na wschodzie, Inguszetią na zachodzie i Krajem Stawropolskim na północy oraz z Gruzją na południu.

Mimo ogłoszenia niepodległości w 1991 roku, obecnie (luty 2007 r.) żadne państwo świata nie uznaje niepodległości Czeczenii. W 1991 r. niepodległość Czeczenii uznała Gruzja (prezydentem Gruzji był wtedy Zwiad Gamsachurdia, późniejsi prezydenci zachowywali się tak, jakby tej decyzji nie było, nie nastąpiło jednak formalne jej anulowanie). Niepodległość Czeczenii uznawał też Afganistan pod rządami Talibów. Opinia publiczna na świecie jest podzielona; część obserwatorów uważa, że Czeczeni bronią niepodległości kraju przed Rosją, inni zaś uważają, że nadrzędnym jest prawo Federacji Rosyjskiej do zachowania integralności swego terytorium.

23 marca 2003 r. w Czeczenii przeprowadzono referendum konstytucyjne. Jednym z najważniejszych postanowień nowej konstytucji republiki było pozostanie w Federacji Rosyjskiej. W wyborach, w których udział wzięło niemal 90% uprawnionych do głosowania, prawie 96% opowiedziało się za zaproponowaną przez władze rosyjskie konstytucją. Warunki w jakich było przeprowadzone głosowanie budziły zastrzeżenia. Według wielu obserwatorów Rady Europy referendum powinno być przełożone na czas uspokojenia się sytuacji w regionie. Wątpliwości budziło również głosowanie samych żołnierzy, którzy na stałe stacjonowali (zdaniem zwolenników niepodległości jako okupanci) w republice i stanowili około 10% wyborców. Zdaniem władz rosyjskich zastrzeżenia te nie wpłynęły jednak na sam wynik referendum, ponieważ sama ludność czeczeńska jest zmęczona przeciągającymi się działaniami wojskowymi i w zdecydowanej większości poparła uchwalenie konstytucji. Zwolennicy niepodległości nawoływali do bojkotu referendum, a jego wyniki uważają za sfałszowane (przynajmniej w kwestii podanej wysokiej frekwencji). Strona rosyjska zaprzecza tym oskarżeniom. Niektórzy politycy krajów Unii Europejskiej uznali referendum za "krok w dobrym kierunku". Natomiast zdecydowanie krytycznie o referendum wypowiadały się organizacje praw człowieka, podzielając wymienione wyżej zastrzeżenia.

W czasie rozpadu ZSRR grupa przywódców czeczeńskich ogłosiła niepodległość republiki, która trwała od 1991 do 1994, pomimo braku oficjalnego uznania przez inne państwa. W 1992 Czeczenia (wraz z Tatarstanem) odmówiła podpisania układu stowarzyszeniowego z Federacją Rosyjską. Rosja nie uznała tej odmowy i w 1994 rozpoczęła wojnę mającą na celu opanowanie Czeczenii – konflikt w 1996 r. zakończył się zwycięstwem zwolenników niepodległości. Drugą próbę podporządkowania republiki Rosja podjęła w 1999 r., i po zajęciu całego terytorium przez wojska federalne ogłosiła w 2002 r. oficjalne zakończenie wojny. Według innych opinii, w tym separatystów, wojna trwa nadal. Obie wojny doprowadziły do wielkich zniszczeń i doszczętnie zrujnowały ten kraj. W 2007 r trwa odbudowa republiki ze zniszczeń wojennych-na razie całkowicie odbudowano Gudermes i Argun, trwa odbudowa Groznego.

Oficjalne uzasadnienie władz Federacji Rosyjskiej wojny z Czeczenią mówi o obronie integralności terytorialnej Rosji i walce z separatystycznymi, fundamentalistycznymi grupami muzułmańskimi.

Spis treści 1 Ludność 2 Gospodarka - stan na 2003 rok 3 Historia do 1990 r. 3.1 Do XVIII wieku 3.2 XIX i XX wieku 4 Dzieje najnowsze 4.1 Pierwsza niezależność (1991-1994) 4.2 I wojna w Czeczeni (1994-1996) 4.3 Druga niezależność (1996-1999) 4.4 II wojna w Czeczenii (1999 do dziś) 5 Prawa człowieka i zbrodnie wojenne 6 Podział administracyjny 7 Tablice rejestracyjne 8 Przypisy 9 Zobacz też 9.1 Linki zewnętrzne

[edytuj] Ludność

W 1989 roku Republikę zamieszkiwało 1,27 mln mieszkańców, w tym 57,8% Czeczenów, 12,9% Inguszów i 23,1% Rosjan – liczba tych ostatnich spadła jednak do 2002 roku aż siedmiokrotnie w liczbach absolutnych, do poziomu 3,6% (wg danych cytowanego dalej spisu powszechnego z 2002 r.). Straty wojenne i masowe przemieszczania się ludności sprawiły, że trudno było oszacować liczbę ludności zamieszkującej republikę w danym momencie, jak też inne ważne parametry demograficzne – podawano np. dane, że republika ma jedną z najmłodszych populacji w Federacji Rosyjskiej, o średnim wieku 22,7 lat, w tym mężczyźni zaledwie 21,6 lat. Były m.in. podawane opinie, że liczba ludności znacznie się zmniejszyła, przy czym miała się wahać od 600 tys. do 1 mln ludzi (ok. 30% w miastach). Z drugiej strony według danych spisu ludności^[1] Federacji Rosyjskiej z 2002 r. Czeczenię zamieszkiwało 1,1 mln ludzi, ze wskaźnikiem mężczyźni/kobiety 48,3% do 51,7%. Do Czeczenii powróciła większość uchodzców z sąsiednich republik Federacji Rosyjskiej -Inguszetii i Dagestanu. Czeczeni (podobnie jak i inne ludy muzułmańskie) mają bardzo wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego.

Olbrzymia większość Czeczenów to wyznawcy islamu sunnickiego.

[edytuj] Gospodarka - stan na 2003 rok

Po 1991 roku a zwłaszcza w czasie wojny gospodarka Czeczenii upadła, zaś jej produkt narodowy stanowi prawdopodobnie ułamek produktu sprzed rozpadu Związku Radzieckiego, co jest wynikiem zniszczenia ok. 80% potencjału ekonomicznego republiki. Odbudowano całkowicie jedynie przemysł naftowy, mający znaczenie dla metropolii. Funkcjonują też prymitywne rolnictwo i hodowla, zaspokajające własne potrzeby chłopów i dające skromne nadwyżki na wymianę. Trwa powolna odbudowa przemysłu i usług.

Poziom bezrobocia sięga 73% (według zestawienia danych oficjalnych Goskomstatu^[2] z danymi spisu 2002 r. o liczebności grup wiekowych od 15 do 64 lat poziom ten wynosi 48%), co jest jednym z najwyższych wskaźników w świecie i świadczy o zupełnym rozkładzie kraju i przejściu do gospodarki na poły "pierwotnej". Ludność zajmuje się w dużej mierze przemytem, handlem wymiennym, a także żyje ze skąpych środków pomocowych. Według oficjalnych danych rządu rosyjskiego, od roku 2000 na odbudowę Czeczeni przeznaczono ok. 3 mld USD, ale faktycznie wydano 1/6 tej sumy – jej część została prawdopodobnie zdefraudowana przez urzędników rozmaitych szczebli. W najcięższej sytuacji są osoby żyjące ze środków budżetowych, w tym emeryci. Na stopę życiową ma też wpływ zły stan infrastruktury gospodarczej i społecznej, m.in. braki w zaopatrzeniu w wodę i energię.

Notuje się też liczne przestępstwa finansowe, jak fałszowanie pieniędzy, głównie dolarów – w Czeczenii jest najwyższy w Federacji stosunek operacji dolarowych do rublowych. Separatyści rozpoczęli też drukowanie nowej waluty, nahar, ale armia federalna zapobiegła jej upowszechnieniu.

[edytuj] Historia do 1990 r.

[edytuj] Do XVIII wieku

Wojny religijne z islamską Turcją w XV wieku. W XVIII wieku walki w obronie przed imperializmem Rosji.

[edytuj] XIX i XX wieku

Po trwających od czasów Piotra I wojnach i rozpoczętym w 1834 r. pod przywództwem bohatera narodowego, imama Szamila powstaniu, w 1859 r. Czeczenia została podbita przez Rosję i na specjalnych prawach weszła w skład imperium. Walki tamtego okresu były opisywane w literaturze przez Lwa Tołstoja. Brali w nich udział zesłańcy, m.in. Michał Lermontow, a także liczni zesłańcy polscy i Polacy służący w szeregach armii carskiej , prawdopodobnie również po stronie Czeczenów i innych narodów kaukaskich.

Po utworzeniu ZSRR stała się, wspólnie z Inguszetią, jedną z autonomicznych republik ZSRR (1936). W czasie II wojny światowej i zajęciu części Kaukazu przez wojska niemieckie pewne grupy Czeczenów i Inguszy – w nadziei na wywalczenie niepodległości, podjęły współpracę z Niemcami, m.in formując walczące u ich boku oddziały wojskowe i nasilając partyzantkę na zapleczu frontu , co później spowodowało w ramach stosowanej odpowiedzialności zbiorowej decyzją władz radzieckich, w tym Stalina likwidację w 1944 republiki i wysiedlenie Czeczenów z Inguszami głównie do Kazachstanu i na Syberię. Powrót większości z nich (w trakcie wywózek umarło ok. 1/4 populacji) stał się możliwy cztery lata po śmierci Stalina w 1953. Decyzją Chruszczowa republikę reaktywowano w 1957 roku.

[edytuj] Dzieje najnowsze

[edytuj] Pierwsza niezależność (1991-1994)

Po rozpadzie ZSRR ruch niepodległościowy ogłosił w listopadzie 1991 roku powstanie Czeczeńskiej Republiki Iczkerii. Rosja odpowiedziała wprowadzeniem stanu wyjątkowego w Czeczenii i Inguszetii (w miesiąc później Inguszetia oddzieliła się od Czeczenii). Czeczenia odmówiła podpisania układu federacyjnego z 31 marca 1992 r., pozostając formalnie poza państwem rosyjskim. Zapoczątkowało to rosyjskie (federalne) interwencje militarne począwszy od listopada 1991 r., kiedy to na lotnisku w Groznym wylądował oddział komandosów, którego misja przywrócenia konstytucyjnego porządku zakończyła się kompletnym fiaskiem. Moskwa podjęła też działania zakulisowe prowadzone przez służby specjalne, wspierając m.in. opozycję wobec prezydenta Dudajewa, w tym kilka nieudanych prób zbrojnego przewrotu. W 1992 roku – za rządów wybranego w wyborach prezydenckich 27 października 1991 roku Dżochara Dudajewa, lidera ruchu niepodległościowego – Czeczenia przyjęła konstytucję. W kwietniu 1993 roku, po kolejnych konfliktach z parlamentem, Dudajew podjął decyzję o rozwiązaniu parlamentu i wprowadzeniu rządów prezydenckich. Ruch opozycyjny działał nadal, podejmując próby zbrojnego przejęcia władzy. Już w tamtym okresie miały miejsce na terenie sąsiednich terytoriów rosyjskich (Kraj Stawropolski i Krasnodarski) liczne przypadki czeczeńskich akcji terrorystycznych, jak porwania autobusów i samolotów.

Warto także zaznaczyć rzadko podnoszoną kwestię, iż większa część partyzantki czeczeńskiej jak i ugrupowań terrorystycznych wywodzi się z tzw. klanów mafijnych a kontrolowana jest przez fundamentalistów islamskich .

[edytuj] I wojna w Czeczeni (1994-1996)

Zobacz więcej w osobnym artykule: I wojna czeczeńska.

11 grudnia 1994 roku do republiki wkroczyły wojska rosyjskie. Od lutego 1995, kiedy Rosjanie zdobyli Grozny, trwały walki partyzanckie. 31 sierpnia 1996 w Chasawjurcie podpisano porozumienie pokojowe, kończące pierwszą wojnę czeczeńską. Na jego mocy m.in. problem statusu republiki został odłożony na 5 lat.

[edytuj] Druga niezależność (1996-1999)

W wyborach 27 stycznia 1997 roku – nadzorowanych przez międzynarodowych obserwatorów (wg angielskiej Wikipedii), ale kwestionowanych w Rosji ze względu na udział w nich mniej niż połowy uprawnionych do głosowania – prezydentem został wybrany Asłan Maschadow. Rządził aż do wybuchu II wojny. Nie udało mu się ustanowić efektywnej kontroli nad republiką, w której zapanował chaos,zapaść gospodarcza i wielowładztwo przywódców klanowych, często będących jednocześnie dowódcami polowymi.

Sytuacji nie zmieniło krótkotrwałe mianowanie premierem uznanego przez Rosję za terrorystę Szamila Basajewa. Miały miejsce liczne porwania ludzi dla okupu, zwłaszcza cudzoziemców, łącznie z przypadkami ich drastycznych mordów w przypadku nieuzyskania wykupu – najbardziej znane jest zabójstwo w grudniu 1998 r. czterech Brytyjczyków i Nowozelandczyka. W maju 1998 r. porwano przedstawiciela prezydenta Rosji w Czeczenii Walentina Własowa, a w marcu 1999 r. rosyjskiego generała Konstantina Szpiguna. Zdarzenia takie dotknęły też obywateli polskich. W grudniu 1997 porwano pięciu Polaków (m.in. Marka Kurzyńca). Natomiast w sierpniu 1999 na terytorium sąsiedniego Dagestanu uprowadzono dwie Polki: prof. Zofię Fiszer-Malanowską i doc. Ewę Marchwińską-Wyrwał. To ostatnie porwanie przypisuje się grupie braci Achmadowów. Władze republiki wysuwały oskarżenia, że proceder ten jest inspirowany przez rosyjskie służby specjalne - o zabójstwo w 1996 r. sześciu lekarzy Czerwonego Krzyża obwiniono zamieszkałego w Moskwie Adama Denijewa jako agenta (lub pułkownika) FSB, a zabójstwem Brytyjczyków i Nowozelandczyka obciążono Arbi Barajewa jako kolaboranta i agenta FSB pomimo tego że do jego zabicia przez armię federalną w 2001 r. rzekomo nie był przez te władze niepokojony. W związku ze zdarzającymi się faktami wypłacania okupów pojawiły się informacje, że finansuje je z różnych względów ówczesny zastępca sekretarza Rady Bezpieczeństwa Rosji Borys Bieriezowski, są też liczne poszlaki, że stan anarchii był korzystny dla wielu grup w Rosji i Czeczeni, łącznie z armią, które wykorzystywały Czeczenię do nielegalnego transferu w wielu kierunkach m.in. ropy naftowej, uzbrojenia i prawdopodobnie narkotyków. W bardzo dużym stopniu sytuacja w republice była spowodowana przez ingerencje strony rosyjskiej takie jak: izolacja gospodarcza i polityczna kraju, prowokacyjne akcje przypisywanie Czeczenom, dyskredytacja na forum międzynarodowym jak i wewnątrz samej Rosji. Pod protektoratem Szamila Basajewa i Zelimchana Jandarbijewa zwolenników kontynuowania walki zbrojnej aż do wyparcia Rosji z całego Kaukazu w Czeczenii utworzono kilka obozów szkoleniowych kształcących elewów Świętej Wojny z całego Kaukazu . Spowodowali oni szereg zbrojnych incydentów i akcji terrorystycznych zwłaszcza w Dagestanie. Coraz większe wpływy w republice zdobywał radykalny Islam pod naciskiem jego zwolenników Maschadow wiosną 1999 roku wprowadził szariat w Czeczenii.

[edytuj] II wojna w Czeczenii (1999 do dziś)

Zobacz więcej w osobnym artykule: II wojna czeczeńska.

Okres względnego spokoju został przerwany na jesieni 1999 roku. Jako powód kolejnej interwencji militarnej strona rosyjska podała wkroczenie oddziałów dowodzonych przez Szamila Basajewa do Dagestanu pod hasłem ustanowienia na Kaukazie islamskiego kalifatu oraz ogłoszenie się przez Basajewa Kalifem Kaukazu i zamachy bombowe w Moskwie i Wołgodońsku w sierpniu i wrześniu tego roku, o które władze rosyjskie obwiniły czeczeńskich separatystów. Z kolei pod adresem rosyjskich służb specjalnych wysuwane były zarzuty prowokacji. Maschadow potępił zarówno zamachy, jak i wejście Basajewa do Dagestanu.

[edytuj] Prawa człowieka i zbrodnie wojenne

Zdaniem obserwatorów, łamanie praw człowieka i zbrodnie wojenne popełniane przez obie strony konfliktu były na porządku dziennym, stając się integralną częścią konfliktu. Są one dokumentowane przez organizacje pozarządowe: Moskiewskie Centrum Praw Człowieka "Karta" czy Międzynarodową Helsińską Federację Praw Człowieka.

Według oficjalnych danych po stronie rosyjskiej w konflikcie zginęło ok. 5 tys. żołnierzy armii federalnej i wojsk MSW. Według sieci zrzeszającej matki zabitych żołnierzy, prawdziwa liczba sięga 11 do 12 tys. osób.

Dane o ofiarach po stronie czeczeńskiej, niewątpliwie znaczne, są trudne do ustalenia – znany polski publicysta, znawca z pobytów na miejscu problemów republik postradzieckich, Wojciech Jagielski, podał we wrześniu 2004 r., że mogą one sięgać liczby od 100 do 200 tysięcy osób. Również cytowany przez prasę jako wyraziciel opinii separatystów elektroniczny KavkazCenter (rezydujący na różnych serwerach) podaje sprzeczne i różne dane jak np. że straty ludności cywilnej (bez uściślenia, ale prawdopodobnie od początku II wojny) wahają się od 40 do 55 tysięcy (na październik 2003 r.), natomiast w związku z atakiem na szkołę w Biesłanie opublikowano w nim informację o tym, że w ciągu 10 lat konfliktu zginęło 42.000 czeczeńskich dzieci.

Istniejące w czasie konfliktu tzw. obozy filtracyjne, porównywane były w różnych opiniach do obozów koncentracyjnych. Z różnych źródeł, również rosyjskich, pochodziły informacje o zbrodniach armii rosyjskiej przeciwko ludności cywilnej – wymieniano gwałty, mordy, uprowadzenia, handel organami ludzkimi, handel zwłokami, tortury, okaleczanie ludzi, zaczystki. Również stronę czeczeńską obwiniano o dokonywanie rozmiarami podobnych do rosyjskich masowych zbrodni, jak np. mordowanie jeńców czy ludności rosyjskiej zamieszkującej tereny republiki.

[edytuj] Podział administracyjny

Czeczenia jest podzielona na 15 dystryktów:

1. dystrykt naurski
2. dystrykt szelkowski
3. dystrykt nadtereczny
4. dystrykt grozneński
5. dystrykt gudermeski
6. dystrykt sunżeński
7. dystrykt aczhoj-martanowski
8. dystrykt urus-martanowski
9. dystrykt szaliński
10. dystrykt kurczalojewski
11. dystrykt itum-kalińsky
12. dystrykt szatojski
13. dystrykt wedeński
14. dystrykt nożaj-jurtowski
15. dystrykt szarojski

[edytuj] Tablice rejestracyjne

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Czeczenii mają obecnie oznaczenie 95 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS. Poprzednio używano liczby 20.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Dane spisu ludności FR w 2002 roku
   
2. ↑ Dane o liczebności bezrobotnych w Rosji wg FSSP

[edytuj] Zobacz też

• Wolna Republika Czeczeńska
• Czeczeńska legenda o wilczycy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Eurazja.org
• Najświeższe informacje z Czeczenii
• Komitet Wolny Kaukaz
• Artykuł o referendum konstytucyjnym w Republice Czeczeńskiej
• Polityka ZSRR i Rosji na Kaukazie w latach 1988-2002 – praca magisterska
• Analiza wykonana przez Amnesty International, 2005 r.
• Jedyna polska monografia konfliktu rosyjsko-czeczeńskiego