Erich von dem Bach-Zelewski
Z Wikipedii
Erich von dem Bach-Zelewski, właściwie: Erich Julius Eberhard von Zelewski (ur. 1 marca 1899 w Lęborku, zm. 8 marca 1972 w München-Harlaching) – zbrodniarz hitlerowski, wyższy dowódca SS i Policji na ziemiach ZSRR okupowanych przez III Rzeszę oraz dowódca oddziałów do walki z partyzantami w państwach okupowanych. Jako głównodowodzący wszystkich wojsk niemieckich, odpowiedzialny za zbrodnie popełnione przez hitlerowców w trakcie tłumienia powstania warszawskiego. Miał stopień SS-Obergruppenführera.
Spis treści |
[edytuj] Kaszubskie (polskie) pochodzenie von dem Bacha
Erich Julius Eberhard von Zelewski, znany później pod nazwiskiem von dem Bach-Zelewski, wreszcie von dem Bach, urodził się w Lęborku (wówczas Lauenburg) na Pomorzu jako syn inspektora ubezpieczeniowego Ottona Jana von Żelewskiego (1859-1911) i jego żony Elżbiety Eweliny Szymańskiej.
Rodzina Ottona Jana von Żelewskiego była niewątpliwie rdzennie polska - stwierdził Marek Dzięcielski, biograf von dem Bacha. Ten sam badacz wykazał, że żaden z przodków przyszłego niemieckiego generała SS i Policji nie używał przydomku "Bach". Jeszcze w średniowieczu w Zelewie w pow. wejherowskim osiadła rodzina Bach, która później pisała się Bach Żelewski, ale późniejszy wojskowy niemiecki się z niej nie wywodził. Pochodzenie od tej rodziny przypisał sobie samowolnie, żeby zatrzeć swoje słowiańskie pochodzenie. Po raz pierwszy użył podwójnego nazwiska von dem Bach-Zelewski w 1933 r., sześć lat później zdecydował się na ostateczne zerwanie śladów, mogących wskazywać na jego pochodzenie. W liście do Heinricha Himmlera z 29 października 1940 r., tak motywował swoją decyzję: Powołując się na naszą rozmowę podjąłem w większym zakresie badania genealogiczne, aby w rezultacie przestać nosić drugie polsko brzmiące nazwisko. (...) przywiązuję wagę do tego, aby moi potomkowie, a zwłaszcza moi trzej synowie, mogli w przyszłości wstąpić do SS, i w każdej chwili wykazać działania swego przodka, SS-Gruppenführera przeciwko Polsce. Zgodę na zmianę nazwiska uzyskał 28 listopada 1940 r. i odtąd pisał się von dem Bach.
Pierwszym uchwytnym źródłowo przodkiem niemieckiego zbrodniarza był Michał von Żelewski (ok. 1700-1785), właściciel części wsi Milwino, Niepoczołowice i Zakrzewo, żonaty z Anną Zofią von Pirch. Ich synem był Franciszek (ok. 1735-1788), który odziedziczył i powiększył majątek w Niepoczołowicach, poślubił on Ewę von Kętrzyńską. Ich synem był Andrzej Klemens von Żelewski (ur. 1778), właściciel części Niepoczołowic i Zakrzewa, który poślubił Konkordię Wilhelminę Henriettę von Grubba. Ich najstarszy syn Otton August Ludwik Rudolf von Zelewski (ur. 1820 w Zakrzewie, zm. 28 czerwca 1878 w Zęblewie) był dziadkiem von dem Bacha. W 1855 r. w rzymskokatolickim kościele parafialnym w Strzepczu poślubił on Antonię Fryderykę z d. von Żelewską. Jednym z ich potomków był Otton Jan von Żelewski (ur. 19 maja 1859 r. w Zęblewie, zm. 12 kwietnia 1911 r. w Dortmund), który ok. 1890 r. poślubił Elżbietę Ewelinę Szymańską. Miał z nią trzy córki i trzech synów, w tym Ericha Juliusa Eberharda von Zelewskiego. Rodzina Ottona Jana była mocno zubożała, on sam często zmieniał miejsce zamieszkania w poszukiwaniu pracy. W niektórych opracowaniach niesłusznie podaje się, że wywodził się z warstwy junkrów pruskich, niemieckiej arystokracji. Jest to legenda, którą rozpowszechniał sam von dem Bach.
Wszyscy znani przodkowie niemieckiego wojskowego byli wyznania rzymskokatolickiego, przez stulecia związanymi z kościołem parafialnym w Strzepczu. Fakt ten był niewygodny dla von dem Bacha, który starał się zacierać ślady swojego pochodzenia. On sam był wyznania ewangelickiego, jednak nie wiadomo kiedy zmienił konfesję.
Nie ma dowodów na to, że przyszły Gruppenführer SS znał język kaszubski lub polski, ale jest to prawdopodobne, bowiem do listopada 1914 r. był uczniem gimnazjów w Wejherowie, Chojnicach i Brodnicy. Dla większości uczniów tych szkół polski był językiem macierzystym, posługiwali się nim na co dzień w nieoficjalnych kontaktach.
[edytuj] Wczesna kariera
9 listopada 1914 r. Erich von Zelewski wstąpił na ochotnika do armii cesarskiej. Walczył na froncie I wojny światowej, dwukrotnie otrzymując Żelazny Krzyż oraz liczne odznaczenia za odwagę. Po zakończeniu wojny służył we Freikorps i w Reichswehrze (walczył przeciwko Polakom w powstaniach śląskich). W 1930 został członkiem NSDAP, a w 1931 także SS. Następnie pełnił funkcje regionalnego dowódcy SS i gestapo w Prusach Wschodnich i na Śląsku. W latach 1932-1944 von dem Bach reprezentował okręg wrocławski jako poseł do Reichstagu.
[edytuj] Zbrodnie w Polsce
Po ataku na Polskę 1 września 1939 kierował represjami i rozstrzeliwaniami polskich jeńców wojennych. W październiku 1939 został pełnomocnikiem Heinricha Himmlera do spraw umacniania niemczyzny na wcielonym po kampanii wrześniowej do III Rzeszy polskim Śląsku. Rezydował wówczas w Katowicach, które stały się centrum niemieckiej administracji. Jego zadaniem było organizowanie przesiedleń miejscowej ludności i umieszczanie na jej miejscu osadników niemieckich. Do sierpnia 1940 oddziały von dem Bacha zmusiły do opuszczenia miejsc zamieszkania ok. 20 tysięcy rodzin polskich w rejonie Żywca. Pod koniec 1939 wystąpił do Himmlera z propozycją utworzenia w Oświęcimiu obozu koncentracyjnego dla obywateli polskich. Skutkiem tego było powstanie w sierpniu 1940 obozu Auschwitz-Birkenau.
[edytuj] Zbrodnie w ZSRR
22 czerwca 1941, w dniu napaści Niemiec na ZSRR, został mianowany wyższym dowódcą SS i Policji w regionie działania Armii "Środek" (Heeresgruppe Mitte). W przyszłości miał zostać wyższym dowódcą SS i Policji w Moskwie, co jak wiadomo w wyniku klęski Rzeszy nigdy nie nastąpiło. Do końca 1942 von dem Bach dowodził natomiast jednostkami Waffen-SS przydzielonymi do Armii "Środek", które zajmowały się eksterminacją ludności żydowskiej. M.in. kierował rozstrzelaniem 35 tysięcy Żydów w Rydze czy masakrami w Mińsku i Mohylewie na Białorusi. W styczniu 1942, w związku z tymi zbrodniami, dostał nawet rozstroju nerwowego i do służby powrócił dopiero w lipcu 1942. W sumie oblicza się, że von dem Bach jest odpowiedzialny za śmierć ok. 230 tysięcy ludzi w krajach bałtyckich, na Białorusi i we wschodniej Polsce.
[edytuj] Zbrodnie podczas powstania warszawskiego
W lipcu 1943 został dowódcą tzw. "Bandenkampfverbände" (oddziałów do walki z "bandami"), które zajmowały się zwalczaniem partyzantów na wszystkich frontach. W szczególności obszar ich działania obejmował terytoria okupowane: Belgię, Białoruś, Francję, Generalne Gubernatorstwo, Holandię, Norwegię, Ukrainę i Jugosławię.
1 sierpnia 1944 r. von dem Bach przebywał w Sopocie, na wieść o wybuchu powstania warszawskiego zwrócił się do Himmlera z prośbą o mianowanie na dowódcę oddziałów skierowanych do jego stłumienia. 2 sierpnia 1944 przejął dowództwo wszystkich jednostek hitlerowskich walczących z Polakami. Do Sochaczewa pod Warszawą przybył prawdopodobnie wieczorem 5 sierpnia, choć na procesie w Norymberdze utrzymywał, że stało się to dopiero w połowie sierpnia. Oddziały niemieckie, złożone głównie z esesmanów oraz niemieckich kryminalistów i ukraińskich nacjonalistów, dopuściły się olbrzymiej ilości najokrutniejszych zbrodni na ludności cywilnej Warszawy, za które w pełni jest odpowiedzialny von dem Bach. Oblicza się, że z 200 tysięcy cywilnych ofiar powstania, aż 65 tysięcy zginęło w masowych egzekucjach. Po 2 miesiącach ciężkich walk powstańcy skapitulowali. Von dem Bach otrzymał Krzyż Rycerski za przeprowadzenie tej operacji (Warszawa została zburzona w znacznej części), w szczególności Hitler docenił bezwzględność i brak litości zbrodniarza wobec ludności cywilnej miasta. 11 października 1944 został przeniesiony do Budapesztu. Następnie awansował na dowódcę X Korpusu Armijnego SS, lecz stanowisko to piastował jedynie od 26 stycznia do 10 lutego 1945, gdyż jego oddziały zostały błyskawicznie rozbite przez aliantów.
[edytuj] Procesy powojenne
Gdy klęska III Rzeszy stała się nieunikniona, próbował się ukryć, lecz 1 sierpnia 1945 został aresztowany przez Amerykanów. W zamian za zeznania przeciwko swoim byłym przełożonym w trakcie procesu głównych zbrodniarzy hitlerowskich przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze, władze amerykańskie odmówiły ekstradycji von dem Bacha do Polski lub ZSRR choć w 1947 roku "wypożyczony" przez Amerykanów składał on zeznania w Warszawie na procesie gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera. W 1949 opuścił areszt, a w 1951 Izba denazyfikacyjna w Monachium skazała go na 10 lat obozu pracy, jednak szybko karę zamieniono na areszt domowy. W 1961 został ponownie aresztowany i za udział w "nocy długich noży" skazany na 4,5 roku pozbawienia wolności. Oskarżony ponownie już w 1962 o morderstwo 6 niemieckich komunistów w 1933 został skazany przez sąd w Norymberdze na dożywocie. Zmarł w szpitalnym więzieniu na przedmieściach Monachium (München-Harlaching) 8 marca 1972. Za swoje zbrodnie wobec ludności cywilnej ZSRR i Polski nigdy von dem Bach nie poniósł odpowiedzialności.
[edytuj] Udział w samobójstwie Göringa
Von dem Bach twierdził, iż pomógł w popełnieniu samobójstwa Hermannowi Göringowi w 1946, przekazując mu kapsułkę z cyjankiem. Alianci nigdy nie skomentowali tych twierdzeń, ale i nie oskarżyli von dem Bacha o udział w śmierci Göringa. Obecnie większość historyków odrzuca tę wersję wydarzeń.
Z czasów wojny zachował się spisywany na gorąco przez von dem Bacha "Dziennik wojenny" (Kriegstagbuch), który obecnie przechowywany jest w archiwum federalnym w Koblencji.
[edytuj] Rodzina von dem Bacha
Na temat najbliższej rodziny von dem Bacha wiadomo niewiele. Ożenił się w 1922 r. z Ruth Apfeld, miał dwie córki i trzech synów. W 1947 r., będąc więźniem w Norymberdze wziął z żoną katolicki ślub kościelny.
[edytuj] Literatura
- Władysław Bartoszewski (1961). Prawda o von dem Bachu (Truth on von dem Bach). Poznań: Wydawnictwo Zachodnie.
- Marek Dzięcielski, Pomorskie sylwetki, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002, ISBN 83-7322-491-2, s. 221-233 (tu obszerna bibliografia).
- Tomasz Żuroch-Piechowski, "Eryk z Bogdańca, niewinny w Norymberdze", "Tygodnik Powszechny" nr 39/2006 z 24.09.2006 r. - artykuł biograficzny poświęcony polskim i kaszubskim korzeniom hitlerowskiego zbrodniarza.
