Front wschodni
Z Wikipedii
| Front wschodni II wojna światowa |
|||||
 Radzieccy żołnierze pod Moskwą |
|||||
| Data | 22 czerwca 1941 - 8 maja 1945 | ||||
| Miejsce | Europa Wschodnia | ||||
| Wynik | Zwycięstwo ZSRR, kapitulacja III Rzeszy | ||||
| Przyczyna | Atak III Rzeszy i jej sojuszników na ZSRR | ||||
| Terytorium | ZSRR, Polska, Bałkany, wschodnie Niemcy | ||||
|
|||||
Front wschodni w czasie II wojny światowej to teren walk pomiędzy III Rzeszą i jej sojusznikami a ZSRR. Walki na froncie wschodnim trwały od 22 czerwca 1941 do 8 maja 1945. Swym zasięgiem obejmowały znaczny obszar europejskiej części Rosji, całą Polskę, Ukrainę, Białoruś, Litwę, Łotwę, Estonię, Finlandię, Rumunię, Węgry, Słowację, Jugosławię aż do wschodniej części Niemiec i Austrii. Był to najkrwawszy i największy z frontów wojennych w historii.
W historiografii radzieckiej i rosyjskiej walki na froncie wschodnim nazywa się Wielką Wojną Ojczyźnianą. W czasie wojny naziści używali propagandowych sloganów: Wojna z komunizmem, Krucjata przeciw bolszewizmowi itp. Współcześni historycy uznają nazwę Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, używając też nazw wojny niemiecko-sowieckiej lub wojny Osi z ZSRR. Błędna jest jednak nazwa wojna niemiecko-rosyjska, gdyż ZSRR składał się z wielu republik, nie tylko Rosji.
Po stronie Niemiec hitlerowskich opowiedziały się: Rumunia, Włochy, Słowacja, Węgry, Finlandia oraz nieuznawane przez aliantów Niezależne Państwo Chorwackie. Stosunki z ZSRR zerwał francuski kolaboracyjny rząd Vichy i rząd Danii. Poza tym, ze względu na ideologię, do walk w szeregach Waffen-SS zgłaszało się wielu ochotników z całej Europy. Niemcy organizowali także kolaboracyjne jednostki walczące u ich boku złożone z przedstawicieli narodów zamieszkujących Związek Radziecki, sprzeciwiajacych się władzy komunistycznej. Wszystkim państwom, które zaatakowały ZSRR, alianci wkrótce wypowiedzieli wojnę.
ZSRR odcięty geograficznie od państw dotychczas walczących przeciw Osi, nie miał żadnego ,,alianckiego" sąsiada. Mógł jedynie liczyć na dostawy broni od Wielkiej Brytanii (później także USA). Mimo to, sformowano dywizje złożone z obcokrajowców. Byli to głównie Polacy i Czesi. W 1943 utworzono Polskie Siły Zbrojne w ZSRR. Od 1944 w skład Armii Czerwonej wchodziły 1. i 2 Armia WP. Jednostek ochotniczych nie było wiele, jedną z nich był francuski dywizjon lotniczy ,,Normandia". Symbolicznie można uznać udział w walkach na froncie wschodnim lotników aliantów zachodnich latających wg. operacji Frantic lub dokonujących pojedynczych nalotów na lotniska Niemców usytuowane w południowej Polsce oraz na Bałkanach i marynarzy biorących udział w konwojach dostarczających alianckie dostawy broni i sprzętu dla ZSRR.
Zaangażowanych na nim było najwięcej sił biorących udział w drugiej wojnie światowej (np. w czerwcu 1941 5,5 mln żołnierzy państw osi, latem 1943 71% armii niemieckiej, a wiosną 1945 około 7,5 mln żołnierzy radzieckich i ich sojuszników) i to na nim miały miejsce jedne z najważniejszych rozstrzygnięć tej wojny (bitwa pod Moskwą, bitwa pod Stalingradem, bitwa na łuku kurskim). To w walkach na wschodzie Niemcy ponieśli największe straty. Według ocen radzieckich, rozbito tam 506,5 niemieckich dywizji oraz 100 dywizji niemieckich sojuszników (na pozostałych frontach Oś straciła 176 dywizji), zniszczono 77 000 samolotów niemieckich (łącznie około 100 000), Niemcy stracili tam 10 mln żołnierzy zabitych, rannych zaginionych i wziętych do niewoli (ogółem 13,6 mln), a ich sojusznicy ponad 2,1 mln zabitych i rannych. Straty Armii Czerwonej nie są dokładnie znane, ale z pewnością należy je liczyć w milionach (ZSRR podawał, że stracił 20 mln zabitych podczas wojny - żołnierzy i cywilów - choć liczby te obejmują także straty narodów, które znalazły się w granicach ZSRR w wyniku działań wojennych, a więc m.in. Białorusinów, Estończyków, Litwinów, Łotyszy, Ukraińców itp).
W miarę rozwoju sytuacji na froncie i opanowywaniu ich krajów przez Armię Czerwoną dotychczasowi sojusznicy Rzeszy zmieniali obóz jak Rumunia czy Węgry.
Front wschodni charakteryzował się zdecydowanie większym okrucieństwem niż fronty na zachodzie i południu Europy - mordowanie jeńców i ludności cywilnej było dość częste a czynów tych dopuszczały się obie strony.
Równie jak walki zbrojne, żołnierzom dała się we znaki sroga, rosyjska zima. Uniemożliwiała ona często przeprowadzenie przez Niemców kolejnych ofensyw. Radzieccy żołnierze byli lepiej przygotowani do walk w takich warunkach (zobacz: walonki). Reputacja tego rejonu działań w armii niemieckiej była tak zła, że jedną z chętniej stosowanych kar było wysłanie właśnie na front wschodni.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
23 sierpnia 1939 III Rzesza i ZSRR podpisały w Moskwie pakt o nieagresji nazwany od nazwisk ministrów spraw zagranicznych tych państw paktem Ribbentrop-Mołotow. Podpisanie paktu zaskoczyło świat, nie sądzono bowiem, że dwa państwa o zwalczających się ustrojach mogą ze sobą współpracować. W rzeczywistości dokument ten ustalał podział Europy Wschodniej pomiędzy Niemcami a ZSRR. 1 września 1939 atakiem niemieckich wojsk na Polskę rozpoczęła się II wojna światowa. 17 września Armia Czerwona dokonała inwazji na wschodnie tereny RP. Podział terytorium RP doprowadził do powstania granicy pomiędzy dwoma agresorami, dotychczas ze sobą nie graniczących.
W listopadzie 1939 roku, wobec odrzucenia przez Finlandię radzieckich żądań dotyczących Przesmyku Karelskiego Armia Czerwona dokonała ataku na ten kraj. Pomimo ogromnej przewagi w ludziach i sprzęcie Armia Czerwona przełamała silny opór Finów dopiero po kilku miesiącach. Wojna zimowa okazała sie kompromitacją ZSRR, a odebranie jej części ziem stało się wraz z brakiem pomocy ze strony aliantów powodem zbliżenia Finlandii z III Rzeszą. W wyniku tego 4 dni po ataku Niemiec hitlerowskich na ZSRR Finlandia dołączyła do wojny, za oficjalny powód uznając możliwość odebrania zabranych przez Sowietów terytoriów.
W czerwcu 1940 na rozkaz Stalina opanowano Litwę oraz Łotwę i Estonię, a później przeprowadzono tam sfałszowane wybory i dołączono te kraje do ZSRR jako kolejne republiki radzieckie.
W sierpniu 1940 do granic ZSRR przyłączono rumuńskie Besarabię i Bukowinę. Mimo próśb rumuńskiego rządu, Hitler nie sprzeciwił się temu posunięciu Sowietów.
- Sprawa Bałkanów i negocjacje dotyczące przystąpienia ZSRR do Paktu Trzech
Rosnące wpływy Niemiec na Bałkanach i poparcie dla faszyzmu w tym rejonie niepokoiły Sowietów, którzy prowadzili politykę porosyjską, która zakładała dominację w tym regionie. Niemcy chcieli jednak pozyskać do współpracy ZSRR, tak aby dołączył on do Paktu Trzech i być może przyłączył się do wojny przeciw aliantom. W listopadzie 1940 roku do Berlina udała się radziecka delegacja na czele z Wiaczesławem Mołotowem. Żądania Sowietów wywołały jednak niezadowolenie niemieckich dyplomatów i rządzących - ZSRR żądał: całej Polski, Finlandii, Rumunii, Bułgarii oraz opanowanie i kontrolę nad handlem morskim w rejonach Dardaneli i Bosforu. Hitler na te żądania się nie zgodził i Mołotow odleciał z niczym.
Ochłodzenie stosunków nastąpiło gwałtownie, gdy Niemcy razem z Włochami i Węgrami najechały, związaną sojuszem z ZSRR, Jugosławię.
- Ostatni miesiąc przed atakiem
Dzięki polskiemu podziemiu wywiad brytyjski zdobył informacje o grupowaniu się niemieckich wojsk na wschodzie. Informacje te przekazano wprost do Stalina, ten jednak wierzył zapewnieniom Hitlera, że są to jednostki, które ,,przeniesiono ze względu na ochronę przed możliwymi brytyjskimi bombardowaniami". ZSRR nadal wysyłał do Rzeszy ogromne ilości surowców i zboża. Mimo to na granicy radziecko-niemieckiej wyraźnie ochłodziły się relacje pomiędzy żołnierzami radzieckimi a niemieckimi. Było to skutkiem także tego, że żołnierzom i większości oficerom zabroniono kontaktowania się z żołnierzami ,,po drugiej stronie". Tymczasem Niemcy pozyskiwali sojuszników do agresji skierowanej przeciwko Związkowi Radzieckiemu.
[edytuj] 1941
[edytuj] Operacja Barbarossa
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Operacja Barbarossa.
22 czerwca 1941 o godzinie 03:15, na hasło ,,Dortmund", ponad 3 miliony niemieckich żołnierzy wspomaganych przez artylerię i lotnictwo oraz sprzymierzone oddziały rumuńskie rozpoczęło wykonywanie planu Barbarossa. Zaskoczenie Sowietów było ogromne. Stalin na wieść o ataku początkowo nie wierzył, ze Hitler złamał obowiązujący między tymi państwami pakt o nieagresji. Na kilka godzin zamknął się w swoim gabinecie na Kremlu. Pierwszą odezwę do obrony nadał więc, w oświadczeniu radiowym, Mołotow. Tego samego dnia wojnę Związkowi Radzieckiemu wypowiedziały Włochy.
23 czerwca wojnę ZSRR wypowiedziała Słowacja, 25 czerwca Finlandia, a po zbombardowaniu Koszyc przez radzieckie lotnictwo również Węgry.
,,Barbarossa" miał opierać się na blitzkriegu - taktyce sprawdzonej w kampaniach w Polsce i na Zachodzie Europy. Opanowanie tych terenów, które pozwoliłyby na kapitulację Związku Radzieckiego, niemieckie dowództwo planowało na 8-10 tygodni.
[edytuj] Operacja Tajfun-pierwsza poważna klęska Osi na wschodzie
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Bitwa pod Moskwą.
Bitwa pod Moskwą trwała od 2 października 1941 do 7 stycznia 1942. Celem Niemców było otoczenie i opanowanie Moskwy przed nastaniem zimy. Mimo przewagi w sprzęcie Niemcom nie udało się tego celu osiągnąć. Operacji zdobycia Moskwy nadano kryptonim Tajfun.
W październiku ruszyła niemiecka ofensywa. Dzięki informacjom Richarda Sorge o planach Japonii Sowieci przerzucili znaczne siły do obrony Moskwy. 5 grudnia przytąpili do kontrofensywy. Radzieccy żołnierze atakowali przy wsparciu wielu czołgów T-34 oraz wyrzutni rakietowych katiusza. Sowieci byli znakomicie przygotowani do walki w warunkach zimowych (co zapewne było wynikiem kompromitacji w Finlandii): każdy żołnierz posiadał strój maskujący i odpowiednią odzież. Niemcy znaleźli się w krytycznej sytuacji. Nie wszyscy żołnierze posiadali jeszcze odpowiednie stroje, przez co wielu ich, po prostu, zamarzało. Poza tym warunki pogodowe uniemożliwiały często wsparcie lotnictwa a silniki pojazdów zamarzały. Mimo próśb niemieckich generałów, pojawiajacych się już w listopadzie, Hitler kazał trwać na pozycjach. Jednak pod naporem Sowietów wojska niemieckie cofnęły się w styczniu 1942 roku od 100 do 250 kilometrów.
Była to pierwsza poważna klęska Niemców na froncie wschodnim. Intensywnie wykorzystała to propaganda radziecka, dzięki czemu znacznie poprawiło się morale społeczeństwa i armii.
[edytuj] 1942
Po nieudanej operacji Tajfun, Niemcy przystąpili do nowej ofensywy - ich głównym celem były roponośne pola Kaukazu. Jednak, aby uzyskać panowanie w tym rejonie trzeba było opanować Stalingrad - miasto leżące nad Wołgą. Gdyby wojskom niemieckim udało się opanować miasto i jego okolice, cały opór na południowym wschodzie załamałby się, gdyż przez Wołgę utrzymywano handel i komunikację pomiędzy północą a południem Związku Radzieckiego. Wkrótce miała się rozpocząć najkrwawsza bitwa w czasie II wojny światowej.
[edytuj] Bitwa o Woroneż
[edytuj] Bitwa stalingradzka
Potyczki rozpoczynają się już w sierpniu, ale eskalacja walk nastąpiła w listopadzie. Walki w Stalingradzie przeszły do historii jako największa i najkrwawsza bitwa II wojny światowej.
[edytuj] 1943
[edytuj] 1944
[edytuj] 1945
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Operacja berlińska.
Szturm na stolicę Rzeszy rozpoczął się 16 kwietnia. Sowieci posiadali 2,5 mln. żołnierzy, 6250 czołgów, 7500 samolotów i 41 tys. dział. Pierścień okrążenia zamknięto 25 kwietnia, ostatni obrońcy skapitulowali 2 maja.
Upadek stolicy doprowadził do bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy Niemieckiej na wszystkich frontach, podpisanej 8 maja 1945. Na wniosek Sowietów ceremonię powtórzono 9 maja.
[edytuj] Okupacja niemiecka
Już zaraz po ataku Niemiec, za frontem tworzono jednostki organizacyjne i administracyjne. 1 sierpnia 1941 dekretem Hitlera do Generalnego Gubernatorstwa przyłączono dawne ziemie II RP, które zagarnęli Sowieci. Były to dawne województwa lwowskie, tarnopolskie, stanisławowskie oraz wołyńskie i weszły one w skład GG jako dystrykt galicyjski.
[edytuj] Einsatzgruppen
Były to specjalne jednostki złożone z SSmanów, SDmanów, członków Gestapo, Kripo i specjalnych jednostek Wehrmachtu. Miały za zadanie łapać i eksterminować Żydów, walczyć z partyzantami, komunistami oraz przejmować nieprzyjacielskie archiwa i dokumenty. Pierwsze oddziały ruszyły do akcji zaraz po ataku na Związek Radziecki. Einsatzgruppe A, dowodzona przez dr Franz Stahleckera, działała na terytorium państw bałtyckich; Einsatzgruppe B, dowodzona przez szefa policji kryminalnej Arthura Nebe, na terenie Ukrainy i Białorusi; Einsatzgruppe C dr Otto Rascha na terenach Prypeci; Einsatzgruppe D Otto Ohlendorfa w południowej Ukrainie, Kaukazie i na Krymie.
[edytuj] Rola partyzantki
Charakterystyczne dla frontu wschodniego było także ogromne nasilenie działań partyzanckich - głównie na tyłach niemieckich (pod koniec 1943 roku na niemieckim zapleczu było aż 850 000 partyzantów).
Wobec ataku na ZSRR również polskie podziemie organizowało akcje mające ograniczyć dostawy na front wschodni.
Wskutek rozwoju sytuacji na froncie, 1 sierpnia 1944, wybuchło powstanie warszawskie.
[edytuj] Dowódcy
[edytuj] ZSRR
Gieorgij Żukow
Aleksiej Antonow
Rodion Malinowski
Iwan Bagramian
Iwan Koniew
Kirył Mierieckow
Iwan Petrow
Konstanty Rokossowski
Paweł Rotmistrow
Siemion Timoszenko
Fiodor Tołbuchin
Aleksander Wasilewski
Nikołaj Watutin
Kliment Woroszyłow
Andriej Jeriemienko
Matwiej Zacharow
[edytuj] Państwa Osi
Fedor von Bock- Ernst Busch
- Heinz Guderian
- Ewald von Kleist
- Günther von Kluge
- Georg von Küchler
- Wilhelm Ritter von Leeb
- Wilhelm List
- Erich von Manstein
- Walter Model
- Friedrich Paulus
- Gerd von Rundstedt
- Ferdinand Schörner
- Maximilian von Weichs
Giovanni Messe- Italo Garibaldi
Karl Lennart Oesch
Petre Dumitrescu- Constantin Constantinescu
Gusztav Jany
[edytuj] Ciekawostki
- W czasie bitwy o Moskwę Stalin miał ponoć chwytać się wszelkich możliwych możliwości uratowania stolicy. Jednym z nich była wiara w legendy i przepowiednie. Podobno poradzono Stalinowi, aby lud Moskwy dokonał procesji dookoła miasta z obrazem Matki Boskiej. Według anegdoty, wobec logistycznej niemożliwości wykonania tego polecenia, Stalin nakazał aby obraz umieszczony został w samolocie, który obleciał dookoła Moskwę.
- Według szacunków, tylko co 20 żołnierz niemiecki wzięty do niewoli pod Stalingradem wrócił do domu.
- Jak głosi anegdota, podczas walk na Pomorzu radzieccy żołnierze tłumaczyli Polakom dlaczego słychać artylerię, a pozycje Sowietów i Polaków są ostrzeliwane, chociaż w tym rejonie Niemcy nie mieli jej posiadać: ,,To nasi towarzysze z zaplecza poganiają nas do walki"
- Wielu Niemców wziętych do niewoli, mówiło później, że w Rosji nie dało się prowadzić humanitarnej wojny. Pewien żołnierz wspominał, że ,,czołgi nie mogły jechać, bo zatrzymywały się na górach ludzkiego mięsa".
- W ruinach Berlina żołnierze radzieccy znaleźli podobno trupy buddyjskich mnichów. Teoria spiskowa mówi, że wspópracowali oni z wodzami Rzeszą, zainspirowanych okultyzmem i legendami Dalekiego Wschodu
[edytuj] Front wschodni w kulturze masowej
- Filmy:
Stalingrad, Wróg u bram, Kryptonim Gwiazda
- Gry komputerowe:
Front wschodni występuje jako pole bitew w wielu grach strategicznych min. w Codename:Panzers czy Blitzkrieg. Najsłyniejszą serią gier, w której można wcielić się w radziekciego żołnierza jest Call of Duty.
-
Monument Matki Rosji w Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Kijowie
