Dania

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Kongeriget Danmark


Flaga Danii	Godło Danii

Dewiza: (duń.) Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke
(Boża pomoc, miłość Narodu, siła Danii)

monarchia konstytucyjna

Głowa państwa

królowa Małgorzata II

Następca tronu

książę Fryderyk

Szef rządu

premier
Anders Fogh Rasmussen

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

130. na świecie
43 094 km²
1,6%

Liczba ludności
• całkowita (2006)
• gęstość zaludnienia

109. na świecie
5 447 000
126 osób/km²

Jednostka monetarna

korona duńska (DKK)

Strefa czasowa

UTC +1 - zima
UTC +2 - lato

Hymn państwowy

Kong Kristian,
Der er et yndigt land
(Król Kristian,
Jest taki piękny kraj)

+45

Portal Dania

Dania, Królestwo Danii (Kongeriget Danmark) – państwo położone w Europie Północnej (Skandynawia), najmniejsze z państw nordyckich. W jej skład wchodzą też Grenlandia oraz Wyspy Owcze. Graniczy od południa z Niemcami.

Spis treści

1 Geografia
2 Roślinność
3 Klimat
4 Członkostwo w organizacjach międzynarodowych
5 Historia
6 Ustrój polityczny
7 Gospodarka
8 Podział administracyjny
9 Nazwa państwa
10 Oświata
11 Języki
12 Demografia
13 Zobacz też
- 13.1 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia

70% powierzchni Danii przypada na Półwysep Jutlandzki (Jutlandię, Jylland). Reszta kraju położona jest na 406 wyspach, z czego zamieszkałych jest 79. Największe i najważniejsze wyspy to Zelandia (Sjælland, na której znajduje się stolica kraju, Kopenhaga), Fionia (Fyn), Amager, Lolland oraz Bornholm. Zobacz też hasło wyspy Danii.

Powierzchnia całkowita: 43 094 km²
Powierzchnia lądowa: 42 394 km²
Powierzchnia wodna: 700 km²
Całkowita granica lądowa: 68 km z Niemcami
Długość wybrzeża: 7 314 km
Najwyższy punkt: Yding Skovhøj 173 m n.p.m.
Najniższy punkt: Lammefjord 7 m p.p.m.

Największe miasta Danii to Kopenhaga, Århus, Odense, Ålborg i Esbjerg. Więcej w artykule miasta Danii.

[edytuj] Roślinność

Pierwotną roślinność kraju stanowiły lasy bukowo-dębowo-jesionowe oraz wrzosowiska. Obecnie znaczna ich większość została zastąpiona przez grunty orne oraz łąki i pastwiska. Lasy stanowią niespełna 12% powierzchni Danii i składają się głównie z sosen, jodeł, świerków i modrzewi, posadzonych przez człowieka.

[edytuj] Klimat

Na obszarze Danii panuje klimat umiarkowany ciepły typu morskiego. Zimy są krótkie i łagodne, zaś lata - dość chłodne, z dużą ilością opadów. Średnia temperatura w styczniu wynosi ok. -0,5 - +0,5°C, a w lipcu - ok. 16 - 18°C. Najwyższa zanotowana na terenie Danii temperatura to 36,4°C. Absolutne minimum termiczne to -31,2°C.
Opady występują głównie w postaci deszczu (śnieg pojawia się rzadko), zaś największe nasilenie opadów ma miejsce w lipcu i sierpniu. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 650 mm., przy czym istnieją w tym względzie spore różnice pomiędzy poszczególnymi częściami kraju, i tak na Zelandii jest to ok. 550 mm., a na Półwyspie Jutlandzkim - 800 mm.

[edytuj] Członkostwo w organizacjach międzynarodowych

Dania z pokładu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Widać śnieg w niektórych rejonach.

Dania jest państwem Unii Europejskiej, a także członkiem OECD, NATO, ONZ, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Rady Europy, Unii Nordyckiej i innych organizacji międzynarodowych.

Konstytucja Danii przewiduje szczególną procedurę wyrażania zgody na przekazanie przez władze Królestwa Danii wykonywania przysługujących im uprawnień organom międzynarodowym. Dla podjęcia decyzji w takiej sprawie wymagana jest kwalifikowana większość 5/6, a w przypadku uzyskania poparcia jedynie zwykłej większości członków Folketingu, natomiast na wniosek rządu rozstrzygnięcie następuje w drodze referendum.

[edytuj] Historia

Kościół koło Villingerød w gminie Gribskov do 2006 Græsted-Gilleleje.

Pierwotnie obszar dzisiejszej Danii został zasiedlony przez plemiona germańskie: Cymbrów i Teutonów, a następnie Anglów, Jutów i Sasów. Te 3 plemiona w V i VI wieku po podbiciu części Wysp Brytyjskich (dzisiejsza Anglia) przemieściły się tam, a na ich miejsce napłynął północnogermański lud Duńczyków. W okresie VIII-IX wieku Duńczycy brali udział w morskich wyprawach na wybrzeża Wielkiej Brytanii, państwa Franków i wybrzeża Bałtyku. Postępowało jednoczenie kraju, a w IX wieku kraj został schrystianizowany. Duński król Kanut II Wielki władał państwem, które obejmowało obok Danii, także Anglię, Norwegię, południową Szwecję oraz część Finlandii. W XII wieku Dania rozpoczęła ekspansję w rejonie Morza Bałtyckiego, zajmując m.in. Estonię, Holsztyn i Inflanty. W roku 1397 Dania utworzyła z Norwegią i Szwecją Unię Kalmarską, która przetrwała do 1523 roku, a następnie do roku 1814 istniała unia Danii z Norwegią. W 1448 r. tron objął Chrystian I z dynastii Oldenburgów. W latach 1534-1536 w Danii trwała wojna domowa, w wyniku której religią państwową stał się luteranizm. W drugiej połowie XVI wieku kraj zaangażowany był w wyniszczające wojny o panowanie na Bałtyku ze Szwecją i w ich wyniku utracił mocarstwową pozycję. W wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) król Danii Chrystian IV wziął udział po stronie protestantów. Dania była jedynym państwem zachodniej Europy, który zaprotestował przeciwko likwidacji Polski po trzecim rozbiorze w roku 1795. W okresie napoleońskim Duńczycy opowiedzieli się po stronie francuskiej. Po klęsce Napoleona, Dania została ostatecznie wyparta z Półwyspu Skandynawskiego i w roku 1814 musiała oddać Norwegię Szwecji. Jednak zachowała norweskie posiadłości: Islandię, Wyspy Owcze i Grenlandię. Od roku 1849 Dania stała się monarchią konstytucyjną. Po interwencji zbrojnej w 1864 roku Austrii i Prus, Dania utraciła Szlezwik i Holsztyn i przestrzegała neutralności politycznej. Podczas pierwszej wojny światowej Dania pozostała neutralna, a w roku 1920 w wyniku plebiscytu północny Szlezwik powrócił do Danii. Mimo neutralności Dania została prawie bez oporu zajęta w 1940 r. przez hitlerowskie Niemcy. Przez kilka lat mimo niemieckiej okupacji Dania zachowywała formalną suwerenność - funkcjonował parlament i rząd, ale od roku 1943 rządy bezpośrednie sprawowali już hitlerowcy. W trakcie drugiej wojny światowej w roku 1944 Islandia zerwała unię personalną z Danią, gdyż ogłosiła się republiką. Dania została wyzwolona 5 maja 1945 roku przez wojska brytyjskie. Od razu zaczęto odbudowywać kraj i Duńskie Siły Zbrojne

W roku 1949 Dania stała się członkiem NATO. Od 1953 roku w Królestwie Danii obowiązuje nowa konstytucja (Konstytucja Królestwa Danii z 5 czerwca 1953r.). W roku 1960 weszła w skład Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, a w 1973 stała się członkiem EWG. W roku 1992 w referendum Duńczycy odrzucili traktat z Maastricht, jednak rok później został on ostatecznie ratyfikowany.

[edytuj] Ustrój polityczny

Dania jest monarchią konstytucyjną - królowa Małgorzata II. Władza ustawodawcza: jednoizbowy parlament (179 deputowanych) wybierany na 4-letnią kadencję (→ Folketing).

Dania jest jedną z najstarszych monarchii europejskich, o ponad tysiącletniej tradycji, z zachowaną ciągłością dziedzicznej władzy monarszej. Obecnie na tronie duńskim zasiada królowa Małgorzata II, córka Fryderyka IX i królowej Aleksandry, z dynastii oldenburskiej, linii Sonderburg-Glucksburg, zamężna z księciem Henrykiem Następcą tronu jest starszy syn królowej, książę Fryderyk.

Dziedziczenie tronu

Wg Aktu o sukcesji z 27 marca 1953r. tron po zmarłej monarchini obejmuje syn lub córka, z pierwszeństwem syna przed córką oraz przy pierwszeństwie dzieci tej samej płci starszy wiekiem. Przy braku potomka tron przechodzi na brata lub siostrę. Brak możliwości zastosowania tych zasad prowadzi do objęcia tronu przez najbliższą pokrewieństwem linię boczną panującej dynastii. Tron dziedziczą tylko dzieci z legalnych związków małżeńskich. Związek małżeński króla musi zostać zaakceptowany przez Folketing, a małżeństwa zawarte przez pretendentów do tronu wymagają zgody królowej na forum Rady Państwowej. Przed wstąpieniem na tron monarcha lub monarchini musi złożyć przyrzeczenie na piśmie, że będzie przestrzegać postanowień konstytucji.

Obecny system partyjny Danii jest systemem wielopartyjnym. Liczba partii reprezentowanych w parlamencie kształtuje się zwykle w granicach 8-10. Wśród ugrupowań socjalistycznych dominuje „Partia Socjaldemokratyczna”. Inne lewicowe ugrupowania to m.in. „Socjalistyczna Partia Ludowa”, „Socjalistyczna Partia Robotnicza”, „Komunistyczna Partia Robotnicza”, „Komunistyczna Partia Danii” czy „Komunistyczna Partia Danii Marksistów-Leninistów”. Liczną grupę partii stanowią też ugrupowania centrowe, np. „Centrum Demokraci”, „Chrześcijańska Partia Ludowa”. Rola łącznika pomiędzy centrum a prawicą przypada „Partii Radykalno-Liberalnej”. Innego rodzaju partią liberalną jest „Duńska Partia Liberalna- Venstre” czy bardziej populistyczna „Partia Postępu”. Coraz większe poparcie wyborców uzyskuje nacjonalistyczna „Duńska Partia Ludowa”. Interesy niemieckiej mniejszości reprezentuje „Partia Szlezwiku”, o wyraźnie regionalnym zasięgu. Poza w/w występują również inne partie, np. „Partia Sprawiedliwości”, „Związek Czerwono-Zielonych”, „Konserwatywna Partia Ludowa”, itd.

[edytuj] Gospodarka

Gospodarka Danii jest dobrze rozwinięta. Najwięcej zatrudnionych (blisko 70%) pracuje w szeroko rozumianej sferze usług. Na terenie kraju istnieje m.in. przemysł spożywczy, maszynowy, celulozowo - papierniczy, metalurgiczny i budowlany. Dużą rolę odgrywa wydobycie surowców energetycznych (ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla brunatnego, oraz torfu).

Rolnictwo jest wysoko rozwinięte. Uprawa obejmuje głównie zboża (zwłaszcza pszenicę a także jęczmień i żyto), buraki cukrowe, ziemniaki oraz warzywa. Hodowane są przede wszystkim bydło (zarówno typu mlecznego, jak i mięsnego), świnie oraz drób.
Istotną rolę odgrywa rybołówstwo morskie.

[edytuj] Podział administracyjny

Podział kraju na gminy od 2007

5 regionów podzielonych jest na 98 gmin.

Regiony:

Nordjylland - północna część Jutlandii, siedziba władz w Ålborg. 580 tys. mieszkańców.
Midtjylland - środkowa część Jutlandii, siedziba władz w Viborg. 1,22 mln. mieszkańców.
Syddanmark - południowa część Jutlandii, Fionia i pobliskie wyspy, m.in. Langeland, Als, Ærø, siedziba władz w Vejle 1,19 mln. mieszkańców.
Hovedstaden - mniejsza, północno-wschodnia część Zelandii i Bornholm, siedziba władz w Hillerød. 1,63 mln. mieszkańców.
Sjælland - większa, południowo-zachodnia część Zelandii i pobliskie wyspy, m.in. Lolland, Falster, Møn, siedziba władz w Sorø. 812 tys. mieszkańców.

Zobacz też podział administracyjny Danii do 2006.

[edytuj] Nazwa państwa

Nazwa państwa duńskiego pojawiła się po raz pierwszy ok. roku 955 w formie ᛏᛅᚾᛰᛅᚱᚴᛅ, co oznacza "graniczny las Duńczyków" (więcej na ten temat w haśle kamienie runiczne w Jelling).

[edytuj] Oświata

Obowiązek szkolny w Danii trwa dziewięć lat, obejmuje cały okres nauki w szkole podstawowej i może być realizowany na trzy różne sposoby: w szkołach państwowych, prywatnych lub w formie domowego nauczania. Wybór pozostawia się rodzicom. Dodatkowe informacje na temat szkolnictwa zawiera artykuł oświata w Danii, natomiast zestawienie szkół wyższych znajduje w artykule uczelnie wyższe w Danii.

[edytuj] Języki

Oficjalnym językiem Królestwa Danii jest język duński, który występuje w wielu regionalnych dialektach. Języki mniejszości to turecki oraz niemiecki. Na terytoriach zależnych Danii używane są też języki farerski i grenlandzki. Najpowszechniej znanymi językami obcymi są angielski i niemiecki.