Heliopolis (Egipt)
Z Wikipedii
|
|||||
| Janu w hieroglifach |
Heliopolis (z gr. Ἡλίου πόλις lub Ἡλίουπόλις - "miasto słońca"; egip. Iunu lub Junu - "słupy", "miasto słupów"; hebr. On) – prastare miasto w starożytnym Egipcie, stolica XIII nomu Dolnego Egiptu, ważny ośrodek religijny, centrum kultu Re, później Atuma-Re-Chepri i Re-Horachte, oraz miejsce ukształtowania się tzw. kosmogonii heliopolitańskiej, będącej podstawą wiary starożytnych Egipcjan.
Spis treści |
[edytuj] Określenia Heliopolis
Miasto w starożytnych tekstach nazywane było „Świątynią Dziewiątki Bogów”, przy czym pod określeniem „dziewiątka” rozumiano nie tylko dziewięć podstawowych bóstw teologii heliopolitańskiej , ale cały panteon bogów (Enneada z Heliopolis). Miasto określano także jako „Kołyską Bogów”, gdyż to tutaj, zgodnie z wierzeniami, na początku świata istniał nieruchomy ocean, z którego wyłonił się bóg - stworzyciel Atum-Re. On to przez samozapłodnienie zrodził pierwszych bogów.
[edytuj] Historia i znaczenie miasta
Heliopolis nigdy formalnie nie spełniało funkcji centrum politycznego, natomiast było centrum życia religijnego. O dziejach miasta aż do panowania IV dynastii nic nie wiemy. Miasto zyskało wybitnie na znaczeniu, kiedy to władcy Egiptu z IV dynastii zaczęli się tytułować Synami Słońca. Szczyt znaczenia miasta przypadł na czasy V dynastii. W tym też czasie kapłani boga słońca Re z Heliopolis zdobyli duże wpływy polityczne i religijne, które trwały już w większym czy mniejszym stopniu do końca istnienia starożytnej cywilizacji egipskiej. Urząd arcykapłana w Heliopolis był wysoce nobilitujący, często był piastowany przez członków rodziny panującej. Do arcykapłanów należeli m.in. Imhotep z okresu III dynastii i Rahotep z okresu IV dynastii. Nowi władcy Egiptu przybywali do Heliopolis, by uzyskać zatwierdzenie swojej władzy.
Miasto utrzymało swoje duże znaczenie także w okresie XII dynastii i później, kiedy to straciło wpływy polityczne na rzecz rosnących w siłę Teb (o których mówiono „Heliopolis Południa”), ale pozostało jednym z najważniejszych ośrodków kultowych starożytnego Egiptu do zdobycia miasta przez Aleksandra Wielkiego w 332 p.n.e. Wcześniej, duże spustoszenia w mieście poczynili perscy najeźdźcy, co opisał Strabon. Nowi, greccy władcy skupili się na wznoszeniu nowej stolicy, Aleksandrii, i budowaniu świątyń nowych bogów. Stary ośrodek kultu Re-Horachte zaczął podupadać. Po 250 p.n.e. rozpoczęło się wywożenie z Heliopolis obelisków i posągów – na podstawie inskrypcji można stwierdzić, że większość sfinksów ustawionych na hellenistycznych i rzymskich nekropolach Aleksandrii pochodzi z Heliopolis. W okresie panowania rzymskiego zabytki stąd zaczęły trafiać również do Rzymu. Dzieła zniszczenia dopełnił szybko rozbudowujący się Kair, ruiny świątyń zaczęto rozbierać w celu pozyskania cennego budulca dla rozrastającego się miasta.
[edytuj] Święte miejsca i przedmioty kultu
Wielka świątynia boga Re w Heliopolis zajmowała pierwotnie obszar, którego jeden bok osiągał 1 km długości. Jej sanktuarium nosiło nazwę Kaplicy Benu lub Kaplicy Kamienia Benben. Sama świątynia była pierwowzorem innych świątyń solarnych, z których do naszych czasów zachowała się (w miarę dobrym stanie) świątynia Niuserre w Abu Gurab.
Pierwotnym przedmiotem kultu był słup Junu, prawdopodobnie rodzaj fetysza lokalnego bóstwa z Heliopolis, którego kult ginie w mroku pradziejów. Gdy w połowie III tysiąclecia p.n.e. miasto zaczęło pełnić rolę ośrodka kultu solarnego, stary fetysz ustąpił miejsca nowemu w postaci obelisku, nazywanemu kamieniem benben, znajdującemu się w świątyni boga słońca w Heliopolis, który był kamiennym wyobrażeniem promienia słonecznego, symbolu boga Re. Innymi przedmiotami kultu i symbolami Heliopolis były święte drzewa:
- iszed, czyli święta persea, pod którą klęczał faraon (przedstawienie Ramzesa II w Abu Simbel) i pod którą towarzyszył bogom , a na której bogini Seszat i Thot zapisywali wydarzenia historyczne, imiona i lata panowania władców (relief w Ramesseum – na zdjęciu obok);
- święta wierzba związana z kultem Benu (gr. Feniks);
- inne drzewo nazywane drzewem Hathor.
W Heliopolis czczone były również święte zwierzęta:
- czarny byk Mnewis, też związany ze słonecznym kultem Atuma – Re;
- ptak Benu – święta czapla, którą uważano za duszę Re;
- ichneumon – święte zwierzę Atuma;
- stonoga Sepa, mająca sanktuarium w pobliżu Heliopolis, nad Nilem.
Czczono tu także Horusa Starszego.
Według legendy to w Heliopolis znajdowało się drzewo, do którego św. Józef miał zaprowadzić swoją żonę Maryję – stąd nazwa „Drzewo Dziewicy”.
[edytuj] Współczesność Heliopolis
Obecnie Heliopolis nosi nazwę Materija i jest dzielnicą stolicy Egiptu, Kairu. Do naszych czasów niestety nic się nie zachowało ze starożytnych, monumentalnych obiektów sakralnych, za wyjątkiem obelisku z czerwonego granitu, wzniesionego przez Senusereta I z XII dynastii, stanowiącego niegdyś element wielkiej świątyni Re. Wykopaliska w Heliopolis pozwoliły zlokalizować szereg świątyń, głównie z czasów Nowego Państwa i Okresu Późnego, uzyskano też setki zapisów różnych władców. Podczas wykopalisk w mieście odkryto również pochówki świętych byków. Prace obecnie są kontynuowane przez zespół egipskich i niemieckich archeologów.
[edytuj] Zabytki z Heliopolis na świecie
Również poza granicami Egiptu znajdują się zabytki pochodzące z Heliopolis. Są to obeliski rzymskie na Piazza del Popolo i Piazza di Montecitorio.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Obelisk Sezostrisa I w Heliopolis (ang.)
- Egipsko-niemiecka misja archeologiczna w Heliopolis i zabytki przez nią odkryte (niem.)
- Wykopaliska w Heliopolis – ciąg dalszy (pol.)
[edytuj] Bibliografia
- Grimal N. - „Dzieje starożytnego Egiptu”, PIW, Warszawa 2004, s. 51, 75, 132, ISBN 83-06-02917-8
- Jacq Ch. - „Podróż po Egipcie Faraonów”, Świat Książki, Warszawa 2004, s. 118, 236, ISBN 83-7391-131-6
- Lipińska J., Marciniak M. - „Mitologia Starożytnego Egiptu”, Oficyna Wydawnicza Auriga,Warszawa 2006, s. 14 – 19, ISBN 83-922635-4
- Niwiński A. - „Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu”, Świat Książki 2004, s. 164 – 165, 171, 195, ISBN 83-7391-201-0
- Pavan A.R. - „Tajemna wiedza Egiptu”, Wyd. Ravi 2002, s. 25, ISBN 83-7229-038-5
