Stanisław Kostka Potocki

Z Wikipedii

Stanisław Kostka Potocki herbu Pilawa (ur. w listopadzie 1755 r. w Lublinie - zm. 14 września 1821 w Wilanowie), brat Ignacego Potockiego - polski polityk, generał, poseł, członek Stronnictwa Patriotycznego na Sejmie Czteroletnim, działacz oświatowy, wolnomularz, prezes Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego, prezes Senatu Królestwa Polskiego w latach 1818-1821, głośny mówca i krytyk.

Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Pilawa. Był synem Eustachego i Marianny Kątskiej. Ukończył Collegium Nobilium.

Podstoli wielki koronny w latach 1781-1784. W 1781 odznaczony Orderem Orła Białego. Od 1782 był posłem na sejmy z województwa lubelskiego, odznaczającym się jako krasomówca. Należał do Rady Nieustającej, był jednym z pierwszych i najgorliwszych wolnomularzy polskich. W roku 1784 wygłosił w loży pierwsze swoje pozasejmowe przemówienie, będące zarazem pierwszym jego występem literackim. 3 czerwca 1784 otrzymał w Galicji austriacki tytuł hrabiowski. W 1791 był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. W 1792 brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej - był generałem artylerii koronnej i komendantem korpusu kadetów. Na polu jednak wojskowym mniej szczęśliwy (klęska pod Mirem); w r. 1794 więziony przez władze austriackie; od r. 1796 osiadł w Wilanowie, który kupił w 1799 r. od swej teściowej Izabeli Lubomirskiej; od r. 1800 jeden z najczynniejszych członków warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w którym przewodniczył Wydziałowi Nauk; stał się wtedy powagą rozstrzygającą w sprawach literackich, ale sam pisał stylem zawiłym i nie bez błędów.

Stanisław Kostka Potocki był jedną z kluczowych osobowości w rządzie Księstwa Warszawskiego - członkiem Komisji Rządzącej, prezesem Rady Stanu, Rady Ministrów, dyrektorem Izby Edukacyjnej.

Od 1812 wielki mistrz Wielkiego Wschodu Polskiego. W Królestwie Polskim był w latach 1815-1820 ministrem wyznań i oświecenia. Na tym stanowisku dążył do rozwoju szkolnictwa elementarnego. Przyczynił się także do utworzenia Uniwersytetu Warszawskiego.

Jego żoną była Aleksandra, córka Izabeli Lubomirskiej z Czartoryskich.

Miłośnik, znawca i mecenas sztuk pięknych, kolekcjoner. Propagator klasycyzmu. Architekt amator – wraz z Christianem Piotrem Aignerem zaprojektował fasadę kościoła św. Anny w Warszawie, wnętrza pałacu Potockich w Natolinie i pałac w Olesinie; ponadto park angielski w Wilanowie. Pionier historii sztuki i archeologii w Polsce. Autor dzieła w trzech tomach O sztuce u dawnych czyli Winkelman polski (1815) wzorowanego na dziele J.J.Winckelmanna. Prowadził wykopaliska archeologiczne we Włoszech, m.in w Laurentum i w Noli. Swoją kolekcję dzieł sztuki zgromadzoną w pałacu w Wilanowie udostępnił w 1805 r. publiczności, tworząc jedno z pierwszych muzeów w Polsce.

Pisał felietony zatytułowane Świstek krytyczny do miesięcznika Towarzystwa Przyjaciół Nauk Pamiętnik Warszawski. Oprócz oddzielnie lub w czasopismach drukowanych mów politycznych, szkolnych, wolnomularskich i innych, pochwał i rozpraw w Towarzystwa Przyjaciół Nauk, artykułów krytycznych, wydał: „O sztuce u dawnych czyli Winkelman polski” (1815, 3 t.), „O wymowie i stylu” 1815, 4 t., główne jego dzieło, mało samodzielne i jednostronne, ale zawierające wiele trafnych zdań i poglądów), „Pochwały, mowy i rozprawy” (1816, 2 t.), „Podróż do Ciemnogrodu” (1820, 4 cz.) przeciw obskurantyzmowi (za dzieło to na żądanie duchowieństwa usunięty ze stanowiska ministra wyznań rel. i ośw. publ.).

Kawaler Orderu Orła Białego, Legii Honorowej, Orderu św. Stanisława, Orderu św. Ludwika