Order Orła Białego

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Order Orła Białego – najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej, nadawane za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny. Nie dzieli się na klasy. Nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą przedstawicielom państw obcych.

Order Orła Białego noszony jest na wstędze błękitnej przewieszonej przez lewe ramię do prawego boku. Gwiazdę Orderu, niegdyś haftowaną, nosi się na lewej piersi.

August III w płaszczu orderowym Orderu Orła Białego

Spis treści

1 Historia
2 Zmiany insygniów
- 2.1 Okres międzywojenny
- 2.2 Opis odznaki od 1992
3 Kapituła Orderu Orła Białego
4 Kawalerowie Orderu Orła Białego (lista niepełna)
- 4.1 Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej
- 4.2 Cudzoziemcy
5 Zobacz też
6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Order został ustanowiony 1 listopada 1705 przez króla Augusta II w Tykocinie. Otrzymywali go w czasie I Rzeczypospolitej głównie magnaci, którzy wsparli króla w elekcji: Karol Stanisław Radziwiłł, Hieronim Lubomirski, Michał Kazimierz Ogiński, Ignacy Krasicki, Stanisław Kostka Potocki, Stanisław Małachowski, ale także ataman Iwan Mazepa. W czasach Augusta III stracił nieco renomę, gdyż minister Henryk Brühl masowo go sprzedawał. Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego Order Orła Białego nadano na rozkaz carycy Katarzyny II wielu Rosjanom. Order wygasł po III rozbiorze.

Ponownie został ustanowiony w 1807 jako najwyższe odznaczenie Księstwa Warszawskiego i później kongresowego Królestwa Polskiego. Jednak po upadku powstania listopadowego w 1831 wraz z Orderem Świętego Stanisława włączony został w poczet odznaczeń rosyjskich i był nadawany przez carów jako Królewsko-Carski Order Orła Białego, co było szczególną uzurpacją polskich narodowych insygniów i nie należy go traktować jako kontynuację polskiego orderu rycerskiego. W systemie rosyjskim zajmował trzecie miejsce po orderze św. Andrzeja Powołańca oraz równorzędnych orderach św. Aleksandra Newskiego i św. Katarzyny Męczennicy. Carowie nadali go 1017 osobom.

Został odnowiony przez Sejm Rzeczypospolitej ustawą z dnia 4 lutego 1921 jako najwyższe odznaczenie państwowe. Otrzymał wówczas także nowy wygląd. W okresie międzywojennym nadany został 24 obywatelom polskim i 87 cudzoziemcom (w tym 33 monarchom i prezydentom, 10 premierom, 12 członkom rodzin panujących, 15 ministrom).

Po II wojnie światowej order nadawany nie był, posiadali go z racji urzędu tylko prezydenci RP na uchodźstwie, choć oficjalnie w PRL nigdy tego odznaczenia nie zniesiono. Dekret PKWN z 22 grudnia 1944 o orderach, odznaczeniach oraz medalach wymieniał Order Orła Białego jako jedno z odznaczeń państwowych, nadawanych przez Prezydium KRN, lecz nie był on nadawany, a w 1949 jako najwyższe odznaczenie zastąpił go Order Budowniczych Polski Ludowej. Ustawa z 17 lutego 1960 o orderach i odznaczeniach już nie wymieniała Orderu Orła Białego. Na emigracji, do 1989, Order z kolei nadano tylko czterem osobom (Herman Lieberman, Władysław Sikorski, Tadeusz Tomaszewski, Eustachy Sapieha), nie licząc sześciu prezydentów na Uchodźstwie, którzy stawali się kawalerami Orderu z mocy wyboru.

23 grudnia 1992 został restytuowany ustawą z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz. U. Nr 90, poz. 490 ze zmianami). Order obecnie nadawany jest przez Prezydenta RP. Pierwszymi osobami, które otrzymały go po 1989, z rąk prezydenta Lecha Wałęsy, byli Jan Paweł II i król Szwecji Karol XVI Gustaw Bernadotte (w 1993, ale papież odebrał swój order dopiero 22 maja 1995 w czasie pielgrzymki do kraju).

[edytuj] Zmiany insygniów

Początkowo miał formę owalnego orderu czerwonego koloru z jasnobłękitną wstęgą oraz hasłem Pro Fide, Lege et Rege (łac. Za wiarę, prawo i króla). Na odznakach przyznawanych monarchom słowo rege zmieniano na grege (łac. trzodę). Królowi polskiemu przysługiwał przywilej noszenia insygniów orderowych, którymi był wysadzany szlachetnymi kamieniami krzyż zawieszony na łańcuchu Orderu Orła Białego. Monarchowie z dynastii Wettynów, August II Mocny i jego syn August III Sas mieli poza tym cały zestaw klejnotów, który nazywano garniturem orderowym. W 1709 order dla wszystkich kawalerów otrzymał formę krzyża maltańskiego. Do 1713 noszony był na szyi z dodatkową gwiazdą.

Order w XVIII w. (awers)

Gwiazda Orderu w XVIII w.

Baretka Orderu Orła Białego

W czasach carskich orderowi nadano imperialny wygląd. Składał się na niego dwugłowy orzeł w złotej koronie emaliowany na czarno ze złotym krzyżem maltańskim na piersi emaliowanym na czerwono z białą emaliowaną obwódką i złotymi promieniami pomiędzy ramionami. Na krzyżu z kolei znajdował się biały orzeł z rozpostartymi skrzydłami i głową zwróconą w lewo. Order noszony był na gładkiej ciemnoniebieskiej szarfie.

Na gwiazdę składały się ośmioramienna, złota gwiazda z prostymi ramionami, środkowy dysk nosił biały obwiedziony na czerwono krzyż ze złotymi promieniami pomiędzy ramionami, otoczony przez błękitny krąg z mottem orderu (Pro Fide, Lege et Rege).

[edytuj] Okres międzywojenny

Po restytucji orderu w 1921 roku zmieniono jego hasło na Za Ojczyznę i Naród. Na nowy wygląd orderu złożyły się złoty krzyż maltański z białą emaliowaną obwódką i złotymi promieniami między ramionami, dalej biały, emaliowany i ukoronowany orzeł z rozpostartymi skrzydłami z głową w lewo na krzyżu. Order nosi się na gładkiej, jasno błękitnej szarfie z lewego ramienia na prawy bok.

Gwiazda jest ośmioramienna z prostymi ramionami. Na niej osadzony jest złoty, maltański krzyż emaliowany na czerwono z białą emaliowaną obwódką i złotymi promieniami pomiędzy ramionami. Nowe hasło zostało wypisane na ramionach krzyża. Na centralnym dysku emaliowanym na biało znajduje się monogram RP (Rzeczpospolita Polska) otoczony emaliowanym zielono wieńcem.

[edytuj] Opis odznaki od 1992

Obecnie odznaką Orderu Orła Białego jest krzyż maltański, równoramienny, złocony, o wymiarach 70 x 70 mm, zakończony na rogach ramion kulkami. Ramiona krzyża pokryte są czerwoną emalią z białymi brzegami w złoconym obramowaniu. Między ramionami krzyża umieszczone są pęki złoconych promieni. W środku krzyża biało emaliowany orzeł według wzoru określonego w ustawie z dnia 1 sierpnia 1919 o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, ze złoconymi żyłkami, koroną, dziobem i szponami. Na odwrotnej stronie ramiona krzyża są złocone z biało emaliowanym obramowaniem i wypukłym napisem: ZA OJCZYZNĘ I NARÓD. W środku krzyża na okrągłej biało emaliowanej tarczy w otoku ze złoconych liści dębowych pokrytych zieloną emalią umieszczony jest złocony monogram: RP. Krzyż zawieszony jest na błękitnej wielkiej wstędze szerokości 100 mm.

Odznaką Orderu jest ponadto gwiazda orderowa srebrzona o średnicy 80 mm z ośmiu pęków promieni. Na gwieździe umieszczony jest złocony krzyż Orderu, o wymiarach 50 x 50 mm, lecz bez orła i bez kulek na rogach ramion. Między ramionami krzyża złociste płomyki, na ramionach krzyża złocony napis: ZA OJCZYZNĘ I NARÓD. W środku krzyża na okrągłej, biało emaliowanej tarczy w otoku ze złoconych liści dębowych pokrytych zieloną emalią umieszczony jest złocony monogram "RP".

[edytuj] Kapituła Orderu Orła Białego

Na straży honoru Orderu stoi Kapituła Orderu Orła Białego, jej członkowie powoływani są przez prezydenta RP na pięć lat spośród osób, które zostały odznaczone tym Orderem. Kapitułę tworzą: Wielki Mistrz Orderu i pięciu członków Kapituły. Zgodnie z ustawą o orderach i odznaczeniach prezydent RP, z tytułu wyboru na ten urząd, staje się Kawalerem Orderu Orła Białego, Wielkim Mistrzem Orderu i przewodniczy Kapitule. Kapituła wybiera ze swego grona Kanclerza Orderu i Sekretarza Kapituły.

Łańcuch Orderu Orła Białego pochodzący z czasów panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz miecz orderowy jako klejnoty Rzeczypospolitej przechowuje się w kaplicy Zamku Królewskiego w Warszawie.