Cavaleri Uspitaleri
Di Wikipedia, l'enciclopedìa lìbbira.
L'òrdini dê Cavaleri Uspitaleri (attaccatu cu chiddu dê Cavaleri di San Giuvanni a Malta) vinni funnatu pi càusi boni e di pità.
Pigghia li sò urìggini di n'orda di cavaleri ca ntô 1084, sustinuti di certiduni mircanti dâ cità di Amalfi, ntô Regnu di Nàpuli, addicìdinu di funnari nu spitali pê pillirini ca jìanu a taliari lu Santu Sipulcru a Girusalemmi, didicànnulu a San Giuvanni Battista. La vicinanza cu sta cresia fici nàsciri stu novu òrdini ca vinni chiamatu Òrdini di San Giuvanni dô Spitali di Girusalemmi.
Doppu ca li cruciati pigghiaru la Cità Santa ntô 1099, lu primu maistru di l'òrdini, Girardu Sassu, urigginariu dâ Pruvenza, ca certiduni dìcinu èssiri lu veru funnaturi di l'òrdini, dicidìu di granniri l'òpira dê Cavaleri Uspitaleri ntâ Palistina, Siria e macari nti l'Europa, facennu cchiù sèmprici li viaggia dê pillirini 'n Terra Santa.
Vinni a pigghiari la rèula di Sant'Agustinu, l'àbbitu nìuru e na cruci a drappi janca cu ottu punti, li ottu binidizzioni. L'òrdini di San Giuvanni di Girusalemmi si jìu cunvirtennu cô tempu nti na forza militari ca cummattìa cuntinuamenti contru li maumittani.
Pirò la duminazzioni cristiana a Girusalemmi jìa ntô finiri: lu surtanu Saladinu va a pigghiari la cità, cu tuttu chistu l'òrdini sarva certiduni dê sò furtizzi ntâ Palistina e, nzèmmula a li timplari, cuntìnua a cummàttiri. Ntô 1291, lu surtanu Melek accumincia na granni uffinziva pi jittari fora li cristiani dû finutivu. L'esèrcitu cugghiutu dê Cavaleri di San Giuvanni di Girusalemmi e dê Cavaleri dû Tempiu va a cummàttiri cu tanta raggia, pirò nun arrisisti tantu assai e si mbarca pi Cipru.
Quannu arrinesci a urganizzari dû novu l'òrdini, torna pi pruvari la cunquista dâ Palistina e â fini arriva a pigghiari la cità di Damascu, pirò è custrunciuta a jirisinni dû novu.
'N sècutu l'òrdini va pi cunquistari l'ìsula di Rodi, cosa ca c'arrinesci ntô 1310: e di ccà si vèninu a furmari ddi Uspitaleri canusciuti comu Cavaleri di Rodi. Cumunqui l'òrdini dê Cavaleri dû Tempiu vinni scigghiutu e lu sò Granni Maistru e li principali mèmmira foru giustizziati sutta l'accusa di eresìa, na bona parti di chisti jeru a tràsiri nti l'òrdini di San Giuvanni.
Doppu la pirduta di ddu duminu nti l'ìsula, l'òrdini avìa circari dû novu nu locu unni avìa gghiri a stari. Lu Granni Maistru si nni jìu allura ntô mpiraturi Carlu I pi circari di cunvincìrilu a dàricci na terra unni putìa stabbiliri l'òrdini. Lu mpiraturi fu bunnanziusu e ci uffrìu l'ìsuli di Malta, Gozo e Trìpuli. L'òrdini di Girusalemmi accuminciau accussì a èssiri canusciutu comu òrdini di Malta, ca si jìu a armàrisi pi cummàttiri li mmassioni di àutri maumittani, ca stavota èranu nenti di cchiù picca ca li Turchi. Ci fu n'èbbica di cuntinuati cummattimenti navali. Anni appressu, l'òrdini di Malta jìu macari a participari ntâ battagghia di Lepantu.
Cô passari dû tempu li turchi ccà foru jittati fora e nun fìciuru cchiù trasuti, tuttu chistu durau nzinu a quannu li francisi tràsuru nti l'ìsula, doppu aviri dichiaratu la ripùbblica e ammazzatu Luiggi XVI di Francia. Lu 6 di giugnu 1798 li francisi, doppu aviri fattu capu a Napuliuni Bonaparti, ca avìa fari la spidizzioni n Eggittu, traseru a Malta e si la pigghiaru senza ca li Cavaleri facìssuru nu mìnimu di risistenza, chistu picchì li rèuli di l'òrdini viètanu di cummàttiri àutri cristiani.
Lu Granni Maistru Ferdinand von Hompesch zu Bolheim si jìu a ritirari a Triesti cu tutti chiddi ca ci vòsuru jiri appressu; pirò, chistu vinennu ammazzatu nti l'annu 1801, si jìu a pruclamari prutiggituri di l'òrdini lu papa Piu VII, ca jìu a fari Granni Maistru Bartolomeo Francesco Maria Ruspoli, ca scigghìu di stabbilìrisi a Catania, na antica pustazzioni siciliana.
Ntô 1845 l'òrdini pò èssiri cunzidiratu virtuarmenti sciugghiutu, si cunzìdira lu sò succissuri lu Suttòrdini Militari e Uspitaleri di San Giuvanni di Girusalemmi, di Rodi e di Malta.
