האלאקאוסט

פֿון װיקיפּעדיע

Early elements
האלאקאוסט
Racial policy · Nazi eugenics · Nuremberg Laws Euthanasia · Concentration camps (List)
Jews
Nazi Germany, 1933 to 1939
Pogroms: קריסטאל נאכט · Iaşi pogrom Jedwabne pogrom · Lviv pogrom
Ghettos: Warsaw, Łódź Lviv, Kraków, Theresienstadt
Einsatzgruppen: באבי יאר, Rumbula Paneriai, Odessa massacre
Final Solution: Wannsee Conference Aktion Reinhard
Death camps: Chełmno, Belzec, Sobibór, Majdanek, טרעבלינקע, אוישוויץ, Jasenovac
Resistance: ŻOB · ŻZW Ghetto uprising (Warsaw)
End of war: Death marches Berihah· Sh'erit ha-Pletah
Other victims
Serbs· Poles · East Slavs · Romany German dissidents · Communists Gay men · Jehovah's Witnesses
פאראנטווארטליכע פארטייען
נאצי: אדולף היטלער · Heydrich אדולף אייכמאן · היינריך הימלער · עס.עס. · געסטאפא
Collaborators
Nuremberg Trials · Other trials Denazification
Survivors, victims, and rescuers
Rescuers · ליסטע פון אלע קדושים ·
Resources
The Destruction of the European Jews Phases of the Holocaust Functionalism vs intentionalism
זעה פאר זיך • רעדן • ענדערן

חורבן אדער האלאוקאוסט (אין לשון הקודש: שואה. אין ענגליש: holocaust) פון א גריכיש ווארט גענצליך פארברענט.) צוליב דער פארטילוגונג וואס דער מערדער היטלער ימ"ש האט געוואלט פארוויסטן די וועלט פון יעדן איד. און האט ל"ע אומגעברענגט על קידוש ה' אויף טויט זעקס מיליאן אידן, ביי די צווייטער וועלט מלחמה.

הגם נאך מיליאנען מענטשן זענען געווארן פארטיליקיט, איז אבער די איד געווען מיט א סיסטעם, פון פונקליכע ליסטעס און מאפעס, מיט נומבערן און העכסט געהיימע פלענער מער פון די מיליטערישע סודות, קודם דורך שיסן, און ווען די דייטשע סאלדאטען זענען געווארן דעמאליזירט פון אזויפיל שיסערייען האט מען אויפגעשטעלט גאז קאמערן צו עלעמינירן דעם פראבלעם דורך פארשנעלערן און פארשטילערן דעם מאסן אניהאליציע.

[בעאַרבעטן] עסקפירימענטן

[בעאַרבעטן] שלעכטיגקייט

[בעאַרבעטן] די טעם דערפון

על אף וואס היטלער אין זיין בוך מיין קאמפ מאכט נישט קיין סוד פון זיין אנטיסעמיטיזם האס קעגן אידן, אבער דער אידישער עסקן פון יענער תקופה, ר' מיכאל בער ווייסמאנדל ז"ל טענהט אז דאס זענען די ציונים שולדיג ווייל זיי האבן זיך גערייצט מיט היטלער צו שטארק.

[בעאַרבעטן] אידישקייט פערספעקטיוו

איינע פון די הויפט פאקטארן וואס האבן געשפילט א ראלע אין די האלאקאוסט וואס האט נאך דעם משנה געווען דעם אידישן פאלק איז געווען די שאלה פון רעליגיע. איר הויפט פאלעמיק: ווי איז דער אידישער גאט?

אסאך אידן האבן זיך צוליב דעם דערווייטערט פון גאט און רעליגיע אבער אפאר פרומע האבן דאס אויסגעטייטשט אלס א רייניגונג פון גאט וויבאלד די אידישקייט איז אויך געווען בשפל המצב און זיי האבן דאס צוגעגליכענט צו א וואלד פייער וואס אויבן אויף איז דאס טאקע א שטרעקליכע טראגעדיע אבער דער נאטור פארדינט נאר ווייל די פארפוילטע ביימער וועלן זיך נישט ווייטער פארשפרייטן קאליע מאכן די אנדערע.

סאטמאר רב ר' יואל טייטלבוים טענהט אבער אז גאט האט דאס ספעציעל געמאכט צוליב דעם חטא פון די ג' שבועות וואס איז גאר הארב און איז גענוי די שטראף פון די האלאוקאויסט.

אידן און אידישקייט

עיקרי האמונה
גאט יציאת מצרים · עשרת הדיברות · שלושה עשר עיקרים מצוות · תורה אמונה · בחירה
אישים מרכזיים
אבות ואמהות האומה · שופטי ישראל · דוד המלך · שלמה המלך נביאי ישראל · חז"ל · משיח
ספרי קודש
תורה · תנ"ך · משנה · תלמוד מדרשי הלכה · מדרשי אגדה · סידור · משנה תורה · שולחן ערוך · שו"ת · ספר הזוהר · מפרשים
מצוות און מנהגים
הלכה · תרי"ג מצוות · בית דין צדק · תפילה · לימוד תורה · צדקה · גמילות חסדים · שמע ישראל · ימים טובים · יום כיפור · שלוש רגלים · תשעה באב · משפחה: ברית מילה · פדיון הבן · זבד הבת · בר מצווה · נישואין · טהרת המשפחה · מעמד האישה ביהדות · צניעות · שטאַרבן: לוויה · קבורה · שבעה · קדיש · חברה קדישא
יידיש קהילה לעבן
שטעלעס: רב · דיין · חזן · גבאי · מוהל · שוחט · קברן מוסדות: בית כנסת · בית מדרש · מקווה · תלמוד תורה · ישיבה · כולל תפילה בציבור: מניין · ארון הקודש · חזנות · שמונה עשרה · שחרית · מנחה · מעריב · מוסף · קריאת התורה · שמע ישראל · ברכה · קידוש
היסטאריע פֿון דעם יידישן פֿאלק
תקופת האבות · יציאת מצרים · תקופת המקרא · תקופת בית ראשון · תקופת בית שני · תקופת הגלות · אנטישמיות · ציונות · השואה · היסטוריה של מדינת ישראל
יהודים
מיהו יהודי · גיור · דאס יידישע פֿאלק · באוווסטע מענטשן · זעה פאר זיך • רעדן • ענדערן