Sahara
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
- Vir ander gebruike van die term, kyk Sahara (dubbelsinnigheid).
Die Sahara is die wêreld se grootste warm woestyn, meer as 9 000 000 km², of omtrent dieselfde grootte as die VSA. Die Sahara is geleë in noordelike Afrika en is 2,5 miljoen jaar oud. Die naam, Sahara, is 'n westerse uitspraak van die Arabiese woord vir woestyn (صحراء arabiese uitspraak ▶ (help·info)).
Inhoud |
[wysig] Oorsig
Die grense van die Sahara is die Atlantiese Oseaan in die weste, die Atlasgebergte en die Middellandse See in die noorde, die Rooi See en Egipte in die ooste, en die Soedan en die Nigerriviervallei in die suide. Die Sahara word verdeel in die westelike-Sahara, die sentrale Ahaggarberge, die Tibestimassief, die Aïrberge ('n gebied met woestynberge en hoë plato's), Tenerewoestyn en die Libiese woestyn (die droogste gebied). Die hoogste piek in die Sahara is Emi Koussi (3415 m) in die Tibestiberge in noordelike Tsjaad.
Die Sahara verdeel die kontinent in Noord-Afrika en Afrika, suid van die Sahara. Die suidelike grens van die Sahara word gekenmerk deur 'n band van semi-droë savanna genaamd die Sahel; suid van die Sahel lê die weliger Soedan.
Mense het vir byna 500 000 jaar op die rand van die woestyn gebly. Tydens die laaste ystydperk was die Sahara 'n baie natter plek as vandag, amper soos Oos-Afrika. Meer as 30 000 petrogliewe van rivierdiere soos krokodille het in totaal behoue gebly waarvan die helfte in die Tassili n'Ajjer in suidoos Algerië gevind. Fossiele van dinosourusse is ook daar ontdek. Die moderne Sahara is egter in die algemeen ontdaan aan plantegroei, behalwe in die Nylvallei en 'n paar oases en in sommige verspreide berge en is so sedert omtrent die 3000 BC.
2,5 miljoen mense woon in die Sahara, meeste van hulle in Mauritanië, Marokko en Algerië. Dominante groepe mense is die Tuareg-Berber, die Sahrawis, More, en verskillende swart Afrika etniese groepe insluitend die Tubu, die Nubiane, die Zaghawa's en die Kanuri. Die grootste stad is Nouakchott, Mauritanië se hoofstad. Ander belangrike stede is Tamanrasset, Algerië; Timboektoe, Mali; Agadez, Niger; Ghat, Libië; en Faya, Tsjaad.
[wysig] Geskiedenis
[wysig] Beeste tydperk
Die mak maak van die vark (kyk [1]) in die Sahara en Antieke Egipte word voorgelê as 'n waarskynlike hoof oorsaak vir die verwoestyning van die Sahara (kyk Sahara Woestyn (ekogebied)).
Teen 6000 v.C. het predinastiese Egiptenare in die suidwestelike uithoek van Egipte beeste geherding en groot geboue opgerig. Bestaan in georganiseerde en permanent vestigings in predinastiese Egipte is teen die middel van die 6de millennium v.C. hoofsaaklik op graan en vee boerdery: beeste, bokke, varke en skape gevestig [2]. Metaal voorwerpe het vroeëres uit klip vervang [3]. Looiery van dierhuide, pottebakkery en weef is ook alledaags in die era [4]. Daar is aanduidings van seisoenale of slegs tydelike besetting van die Al Fayyum in die 6de millennium v.C., met foedsel aktiwiteit centering op vissery, jag en voedsel food-gathering [5]. Klip pylpunte, messe en skrapers is algemeen [6]. Begrafnisitems sluit pottebakkery-, juweel-, boerdery- en jagtoerusting, en allerhande voedsel insluitend gedroogte vleis en vrugte [7] in. Die afgestorwenes is na wes begrawe [8].
[wysig] Berber Tydperk
Die gebruik en smee van yster vind plaas deur handel met die Fenisiërs (c. 1220 v.C.). Hulle skep 'n konfederasie van koninkryke oor die hele Sahara tot by Egipte, en vestig hulle oor die algemeen aan die kus maar soms ook in die woestyn.
Teen 2500 v.C. was die Sahara so droog soos dit vandag is en het dit vir mense 'n grootliks ondeurdringbare hindernis geword, met slegs verspreide vestigings om die oases, maar met min handel deur die woestyn. Die een belangrike uitsondering was die Nylvallei. Die Nyl was egter nie bevaarbaar verby verskeie katarakke nie wat handel en kontak bemoeilik het. Mettertyd het Egipte suid uitgebrei en tegnologië soos ystersmee, en moontlik ook idees soos monargie in Nubië en verder suid versprei.
Op een of ander tydstip tussen 633 en 530 v.C. Het Hanno the Navigator Fenisiese kolonies in die Westelike Sahara gevestig of versterk, maar alle antieke oorblyfsels het so te sê spoorloos verdwyn. Kyk Geskiedenis van Westelike Sahara.
Teen 500 v.C. het 'n nuwe invloed in die vorm van die Grieke en Fenisiërs. Griekse handelaars versprei langs die oostelike kus van die woestyn en vestig handelskolonies aan die Rooi Seekus. Die Kartagers het die Atlantiese kus van die woestyn verken. Die onstuimigheid van die waters en die gebrek aan markte lei egter nooit na 'n uitgebreide teenwoordigheid verder suid as moderne Marokko nie. Gesentraliseerde state omring die woestyn dus in die noorde en ooste; die woestyn bly buite die beheer van hierdie state. Strooptogte deur die nomadiese Berbermense van die woestyn was 'n voortdurende sorg vir die wat aan die rand van die woestyn gewoon het.
Die grootste verandering in die geskiedenis van die Sahara breek aan met die Arabiese inval wat kamele na die gebied bring. Vir die eerste keer kon doeltreffende handel oor die Saharawoestyn onderneem word. Die koninkryke van die Sahel word ryk en magtig en voer goud na Noord-Afrika uit. Die emirate aan die Middellandse See stuur vervaardigde goedere en perde suid. Uit die Sahara self is sout uitgevoer. Die proses het die verspreide oasegemeenskappe in handelsentra omskep, en dit onder die beheer van die ryke aan die rand van die woestyn gebring.
Die handel deur vir verskeie eeue voort tot die ontwikkeling in van die karveel in Europa skepe, eers uit Portugal, maar spoedig van oral in Wes-Europa, om om die woestyn te seil en die hulpbronne van die bron in Guinee te versamel. Die Sahara is spoedig gemaginalisseer.
Die koloniale magte ignoreer die gebied ook grootliks, maar in die moderne era onstaan 'n aantal myne en gemeenskappe om die woestyn se natuurlike hulpbronne te ontgin. Die sluit in groot olie- en gasvelde in Algerië en Libië en groot fosfaatneerslae in Marokko en Westelike-Sahara.
mtDNS analise (kyk Z. Brakez et al., "Human mitochondrial DNA sequence variation in the Moroccan population of the Souss area" extract) dui daarop dat verskeie bevolkings bygedra het tot die hedendaagse genepoel van die Souss gebied van suidelike Marokko, insluitend Berbers, Arabiere, Fenisiërs, Sefardiese Jode, en sub-Sahara-Afrikane. Oor die hele Sahara word Berbers, Arabiere, en sub-Sahara-Afrikane noemenswaardig verteenwoordig.
[wysig] Kyk ook
- Richat Struktuur
- Westelike-Sahara
- Woestynwording
- Trans-Saharahandel
- Arabies-Nubiese-Skild
- Nyl
- Rooi See
[wysig] Eksterne skakels
- Trans-Sahara roetes
- Google Satelliet beeld van die Sahara (Noord-Afrika)
- Sahara beelde van die Algeriese VN Permanente Sending webwerf
[wysig] Verwysings
- Michael Brett and Elizabeth Frentess. The Berbers. Blackwell Publishers. 1996.
- Hugh Kennedy. Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Longman, 1996.
- Abdallah Laroui. The History of the Maghrib: An Interpretive Essay. Princeton, 1977.
- Charles-Andre Julien. History of North Africa: From the Arab Conquest to 1830. Praeger, 1970
