Slovački jezik
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
| Slovački jezik slovenčina ili slovenský jazyk |
|
| Države govorenja: |
Slovačka; Češka, Mađarska, Rumunjska, Ukrajina, Vojvodina |
| Regije govorenja: |
Evropa |
| Broj govornika: | oko 6 miliona |
| Rang: | |
| Jezična porodica: | indoeuropski
|
| Službeni status | |
| Služben u: | Slovačka, EU |
| Regulatori: | |
| Jezični kôd | |
| ISO 639-1: | sk |
| ISO 639-2: | |
| SIL | SLO |
| Vidi također: Jezik | Popis jezika | |
Slovački jezik (sl. slovenský jazyk ili slovenčina) službeni je jezik Republike Slovačke, sa pet miliona stanovnika (broj Slovaka u drugim državama procenjuje se na oko milion). Takođe, službeni je jezik AP Vojvodine i nekih opština, među kojima i Novi Sad, Bački Petrovac, Kovačica i druge u Srbiji.
Slovački se, kao grupa dijalekata, izdvojio iz kasnog praslovenskoga još u 10. vijeku, ali je kao standardni jezik uspostavljen tek polovinom 19. vijeka. Od 15. do 17. vijeka služio je kao kulturni jezik u Slovačkoj češki sa mnogim slovačkim osobinama. Prvi pokušaji uvođenja slovačkog književnog jezika zabeleženi su u 18. vijeku. Na istoku Slovačke pokušali su to kalvinisti, a na zapadu A. Bernolak. Međutim, tek je Ljudovitu Šturu u četrdesetim godinama 19. vijeka uspjelo uspostaviti književni jezik utemeljen na srednjoslovačkim dijalektima.
Izgradnji standardne norme bitno je doprinela slovačka gramatika "Mluvnica jazyka slovenského" Martina Hatale iz 1864. godine, a zasluge za dalji razvoj standardnog jezika ima "Rukoväť spisovnej rječi slovenskej" S. Cambela iz 1902. godine. Prvi pravopis je "Pravidlá slovenského pravopisu" štampan 1931. godine. Za vrijeme slovačke države, između 1939. i 1945., mnogi su čehizmi, koji su bili brojni kao i germanizmi i hungarizmi, zamenjeni domaćim rječima. Slovačko pismo je latinica obogaćena nekolicinom dijakritičkih znakova i dvoslova koji označavaju jedan glas.
[uredi] Historija
Historija slovačkog književnog jezika bila je određena prije svega činjenicom da je u drugoj polovini 10. vijeka, umnogome na dostignućima državne organizacije velikomoravske države, stvorena Mađarska imperija, koja je sebi potčinila i slovačko plemstvo i u kojoj je latinski jezik bio jezik crkve, administracije i kulture sve do 19. vijeka. Zato su i Slovaci morali da se prilagode situaciji slovensko-neslovenske poliglosije, i zato su od osnivanja Mađarske imperije do sredine 19. vijeka pisali uglavnom na latinskom jeziku.
Pošto se Velika Moravska raspala, Češka se kao samostalna država odvojila od Slovačke, koja je ušla u sastav Mađarske, ali su između Češke i Slovačke i dalje postojali kulturni kontakti. Oni su naročito ojačali posle osnivanja univerziteta u Pragu 1348. godine, na kojem su studirali i Slovaci. Ta činjenica, kao i husitski pohodi u Slovačku, a zatim naseljavanje čeških protestanata u Slovačkoj u 16. vijeku doprineli su širenju češkog jezika u Slovačkoj, a zatim i njegovoj upotrebi u funkciji književnog jezika Slovaka sve do kraja 18. vijeka. Tako su Slovaci pisali na latinskom ili češkom (sa unošenjem u taj jezik svojih, slovačkih elemenata), a govorili na maternjem, slovačkom jeziku. Taj jezik, koji doduše nije bio ni državni ni crkveni, pa čak ni normirani književni jezik, ali na kojem se stvarala narodna poezija, bio je stub slovačke nacionalne kulture.
Do pokušaja da se ustanove pismenost i književnost na slovačkom jeziku došlo je u 17. vijeku, ali ti pokušaji nisu bili dovoljno snažni, tako da su tek krajem 18. vijeka napisani prva gramatika i prvi rječnik slovačkog jezika. Autor tih djela bio je Adam Bernolak. On je normu slovačkog književnog jezika odredio pretežno na zapadnoslovačkoj, ali i na srednjoslovačkoj osnovi. Međutim, nisu svi Slovaci taj jezik prihvatili kao svoj književni jezik. Protestanti su i dalje pisali na češkom jeziku Kraljičke biblije (tzv. biblitčina). Osnove savremenog slovačkog jezika, utemeljenog na srednjoslovačkom dijalektu, postavila je sredinom 19. vijeka grupa slovačkih književnika, filologa i kulturnih poslenika, predstavnika slovačkog nacionalnog preporoda, okupljenih oko Ljudevita Štura, koji je sam 1846. godine napisao gramatiku slovačkog jezika i više filoloških radova o slovačkim govorima, o pravopisu i drugim pitanjima slovakistike. Na tom jeziku počinju da se objavljuju knjige, novine i časopisi. Godine 1852. objavljena je gramatika slovačkog jezika Martina Hatale, koja je napisana prema strožim naučnim kriterijumima i dugo uzimana kao obrazac gramatičke norme slovačkog književnog jezika - sve do pojave modernijih normativnih gramatika, pravopisa i rječnika u 20. vijeku. Poslje 1918. godine, u Čehoslovačkoj republici, i od 1993. godine, u samostalnoj Republici Slovačkoj, slovački književni jezik dobio je nesmetane mogućnosti za dalji razvoj i upotrebu u svim društvenim i kulturnim sferama.
Razvoj slovačke književnosti bio je određen, prije svega, činjenicom da su Slovaci dugo bili pod mađarskom vlastvu koja je kočila razvoj slovačke kulture. Ipak, njegovala se i razvijala bogata narodna književnost. Pored toga, ometani u nastojanjima da pišu na slovačkom jeziku, mnogi slovački pisci pisali su na češkom jeziku i učestvovali u češkom preporodu (npr. J. Kolar, P. J. Šafarik i dr.). Kada se sredinom 19. vijeka formirao slovački književni jezik, stvara se pretežno romantična i revolucionarna poezija (J. Boto, O. Sladkovič), kao i proza. Krajem XIX veka slovačka književnost je doživela talas mađarizacije (S. X. Vajanski, P. Hvjezdoslav, J. Kraska i dr.). Poslje 1919. godine razvija se u mnogo povoljnijim uslovima i uključuje u evropske kulturne tokove. Po završetku Drugog svjetskog rata i do početka devedesetih godina u slovačkoj književnosti dominirao je socijalistički realizam i bio je gotovo sasvim onemogućen razvoj drugih književnih pravaca, slično kao i u drugim zemljama tzv. istočnog bloka. Danas u Slovačkoj postoje mnogo bolji uslovi za tematski, žanrovski i idejno raznovrsno književno stvaralaštvo.
[uredi] Vanjski linkovi
| Slavenski jezici | |||
| Istočnoslavenski | bjeloruski | staroruski † | staronovgorodski dijalekt † | ruski | istočnorusinski | starobjeloruski † | ukrajinski | ||
| Zapadnoslavenski | češki | kašupski | knaanski † | donjolužičkosrpski | zapadnorusinski | polabski † | poljski | pomorjanski † | slovački | slovinački † | gornjolužičkosrpski | ||
| Južnoslavenski | banatskobugarski | bosanski | bugarski | gradišćanskohrvatski | crkvenoslavenski | hrvatski | makedonski | moliškohrvatsko narječje | crnogorski | starocrkvenoslavenski † | srpski | srpskohrvatski jezik † | slavenski (Grčka) | slovenski | ||
| Ostali | praslavenski † | russenorsk † | slavenosrpski † | slovio | ||
| †Izumrli jezici | |||
 |
Službeni jezici Evropske unije | |
|---|---|---|
| bugarski | češki | danski | engleski | estonski | finski | francuski | grčki | irski italijanski | letonski | litvanski | mađarski | malteški | njemački | poljski portugalski | rumunski | slovački | slovenski | holandski | španski | švedski |
||
| Izvor: Službena stranica EU |
||
