Carolus Linnaeus
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
| Carolus Linnaeus biolegydd  |
|
| Genedigaeth: |
23 Mai 1707 Stenbrohult, Sweden |
| Marwolaeth: |
10 Ionawr 1778 [[]], [[]] |
Biolegydd o Sweden oedd Carolus Linnaeus (yn hwyrach, Carl von Linné ac yn wreiddiol Carl Linnæus neu Carolus Linnæus yn Swedeg) (23 Mai 1707 - 10 Ionawr 1778). Roedd e'n cyflwyno system dosbarthiad biolegol a cafodd llawer o ddylanwad ar ecoleg modern.
Ganwyd yn Stenbrohult mewn ardal Smalandia yn de Sweden. Roedd ei tad a'i taid yn eglyswyr a roedden nhw yn cynlluno'r un waith i Carolus. Beth bynnag, roedd ei diddordeb mewn botaneg yn argraffu a'r meddyg y dref a roedd hon yn anfon Carolus Linnaeus i astudio ym Mhrifysgol Lund. Ac ar ôl blwydden aeth ef i astudio ym Mhrifysgol Uppsala.
Yn ystod ei astudiaethau daeth Linnaeus i feddwl fod dosbarthiad planhigion seiliog ar briger a pistil yn bosib ac ysgrifennodd traethawd bach am ei damcaniaeth. O ganlyniad hynni, enillodd ef swydd fel is-athro Ym 1732 cafodd arian gan Academi Gwyddor (Academy of Sciences) Uppsala i forio Laplandia, tir bron yn anadnabyddus ar ei pryd. Ar ôl hynny cyhoeddodd ei Flora Laponica ym 1737.
Aeth Linnaeus i'r cyfandir a cwrdodd a Jan Frederik Gronovius yn yr Iseldiroedd. Ardangosodd drafft ei traethawd am dosbarthiad biolegol, Systema Naturae, i Gronovius. Roedd y system hon yn defnyddio enwau genws-rhywogaeth byrion a manwl-gywir yn le enwau hirion traddodiadol, e.e. Physalis angulata yn le physalis amno ramosissime ramis angulosis glabris foliis dentoserratis. Er datblygwyd y system hon, sef enwi deuenwol, gan y brodyr Bauhin, roedd Linnaeus yn ehangu ac yn hysbysu'r system.
Rhoddodd Linnaeud enwau oedd e'n meddwl yn synnwyr cyffredin i'r anifeiliad a phlanhigion. Er enghraifft roedd dyn yn Homo sapiens "dyn call" iddo fe. Ond iddo fe, roedd rhywogaeth dyn arall hefyd: Homo troglodytes, sef "dyn sy'n byw mewn ogof". Roedd hynny yn golygu tsimpansî sydd yn Pan troglodytes heddiw. Rhododd enw i mamaliaid hefyd, ar ôl eu chwarennau tethol.
Ym 1739 priododd a Sara Morea, ferch meddyg. Ac ym 1741 cafodd swydd fel athro meddyg ym Mhrifysgol Uppsala, ond roedd e'n symund i swydd fel athro botaneg mewn ychydig. Roedd ei waith dosbarthiad yn parhau gan gynnwys anifeiliaid a mwynau.
Ym 1755 aeth ef i fod yn farchog a newydwyd ei enw i Carl von Linné.
