Έντομο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Έντομα
Συστηματική Ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Φύλο: Αρθρόποδα(Arthropoda) Κλάση: Έντομα (Insekta)
Υποδιαίρεση της κλάσης
Στη Ευρώπη 25 τάξεις: Κολεόπτερα (Coleoptera) Πεταλούδες (Lepidopter) Υμενόπτερα (Hymenoptera) κ.α.
Επιστημονική ονομασία
Insecta

Τα έντομα είναι η πιο πολυπληθής και πολυποίκιλη κλάση του βασιλείου των ζώων στον πλανήτη με περίπου 1.000.000 διαφορετικά είδη. Μαζί με άλλες κλάσεις λ. χ. τους κάβουρες ή τις αράχνες, σχηματίζουν το φύλο των αρθροπόδων. Περιλαμβάνουν στη Ευρώπη 25 τάξεις όπως τις πεταλούδες ή τα κολεόπτερα. Με αυτήν την μεγάλη ποικιλία είναι λογικό να υπάρχουν εξαιρέσεις στα βασικά στοιχεία, που αναφέρονται πιο κάτω.

Πίνακας περιεχομένων 1 Εξωτερική μορφή 2 Τα εσωτερικά συστήματα 3 Μεταμόρφωση 4 Σύστημα 5 Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία] Εξωτερική μορφή

Αφού τα έντομα είναι αρθρόποδα, έχουν όλα τα χαρακτηριστικά του φύλου των αρθροπόδων. Έχουν εξωτερικό σκελετό που αποτελείται από τα εξωτερικά στρώματα του δέρματος και λέγεται εξωσκελετός. Αυτό μπορούμε να το αντιληφθούμε όταν θέλουμε να τρώμε μια γαρίδα. Στα έντομα το εξωσκελετό είναι πιο λεπτό, αλλά το πρόβλημα μένει το ίδιο. Οι πλάκες του εξωσκελετού δεν μπορούν να αλλάξουν το σχήμα και το μέγεθός τους. Γι' αυτό και τα έντομα μπορούν να αυξάνουν σε μέγεθος, μόνο εάν ανταλλάσσουν τον θώρακά τους. Επομένως, σχηματίζουν καινούργιο μαλακό εξωσκελετό κάτω από το παλιό. Ο παλιός σκελετός διαρρηγνύεται κοντά στο κεφάλι, και από εκεί βγαίνει το έντομο. Αυτό λέγεται έκδυση. Μετά ο νέος εξωσκελετός, που είναι ακόμα χαλαρός, αρχίζει να εκτείνεται και να τεντώνει πριν αρχίσει και πάλι να σκληραίνει.

Τα έντομα ονομάζονται έτσι επειδή το σώμα τους φαίνεται να κόβεται από τομές. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση το σώμα των εντόμων αποτελείται από τρία μέρη, το κεφάλι ή κεφαλική κάψα, τον θώρακα, και την κοιλία.

Στο κεφάλι βρίσκονται τα στοματικά μόρια, τα μάτια και οι κεραίες.

Τα στοματικά μόρια μπορούν να είναι μαστικού τύπου, λ.χ. στα κολεόπτερα, η μυζητικού τύπου λ.χ. στις πεταλούδες, με διάφορους υποτύπους, λ.χ. τα κουνούπια με τα στοματικά τους μόρια μπορούν να ρουφούν και να τσιμπούν ή οι μέλισσες, μπορούν να ρουφούν και να γλείφουν. Εάν τα στοματικά μόρια σε δυο έντομα διαφορετικών τάξεων ανήκουν στον ίδιο τύπο, συνήθως η συμμετοχή των βασικών τμημάτων στη όλη λειτουργία του στοματικού μηχανισμού δεν είναι η ίδια.

Στις κεραίες βρίσκονται τα αισθητικά κύτταρα για τη οσμή, που είναι ως αίσθηση πολύ αποτελεσματική στα έντομα. Μια μέλισσα μέσω της οσμής μπορεί να διακρίνει εάν άλλη μέλισσα είναι από την ίδια κυψέλη. Υπάρχουν αρσενικές πεταλούδες που μπορούν να αντιληφθούν τη παρουσία ενός θηλυκού σε απόσταση έως και δέκα χιλιομέτρων. Στην τάξη των κολεοπτέρων η ποικιλία των κεραιών έχει ταξινομική σημασία για της οικογένειες.

Οι οφθαλμοί καθρεφτίζουν τη εξέλιξη των εντόμων. Στις πρωτόγονες κλάσεις και συνήθως στις προνύμφες εμφανίζονται μόνο απλοί οφθαλμοί, ενώ στις πιο εξελιγμένες τάξεις υπάρχουν σύνθετοι οφθαλμοί που αποτελούνται από πολλά ομματίδια. Με κάθε ομματίδιο το έντομο βλέπει ένα μέρος της πλήρους εικόνας που εμφανίζεται μπροστά του και έτσι απεικονίζεται ως σύνθετη σαν μωσαϊκό. Και εδώ η ποικιλία είναι εκπληκτική. Η εργάτρια της μέλισσας λ.χ. έχει δυο σύνθετους οφθαλμούς στις πλευρές του κεφαλιού καθένας εκ των οποίων αποτελείται από περίπου 5000 ομματίδια καθώς και τρεις απλούς οφθαλμούς στο πάνω μέρος του κεφαλιού.

Ο θώρακας αποτελείται από τρεις θωρακικούς δακτυλίους και ο καθένας φέρει ενα ζευγάρι πόδια. Οι δακτύλιοι ονομάζονται: προθώρακας, μεσοθώρακας και μεταθώρακας. Οι δυο πισινοί θωρακικοί δακτύλιοι μπορεί να έχουν και φτερά. Ο αριθμός και η μορφή των φτερών προσδιορίζει τις περισσότερες τάξεις. Αυτό φαίνεται από τα ονόματά τους Δίπτερα, Ομόπτερα, Υμενόπτερα, Κολεόπτερα, Λεπιδόπτερα. Η νεύρωση των φτερών επίσης, έχει μεγάλη σημασία για τη ταξινόμηση.

Η κοιλία αποτελείται από περίπου δέκα δακτυλίους. Η κοιλία μπορεί να έχει παραρτήματα, τους κέρκους, και περιλαμβάνει το αναπαραγωγικό σύστημα του εντόμου.

Τα έντομα επίσης λέγονται Εξάποδα, γιατί έχουν έξι πόδια, που αποτελούνται από 5 μέρη, το ισχίο, τον τροχαντήρα, τον μηρό, την κνήμη, και τον ταρσό, , που συνήθως αποτελείται από τρεις μέχρι πέντε ταρσομερή. Στις ακρίδες τα πισινά ποδιά είναι πηδητικού τύπου, τα μπροστινά πόδια του εντόμου με όνομα Αλογάκι της Παναγίας αρπακτικού τύπου, αυτά της γρυλλοτάλπας σκαπτικού τύπου, αλλά η ποικιλία δεν περιορίζεται σε αυτούς τους τύπους.

[Επεξεργασία] Τα εσωτερικά συστήματα

Το αναπνευστικό και το κυκλοφορικό σύστημα που εκτελούν τη μεταφορά των μορίων που είναι ουσιαστική για τη λειτουργία του οργανισμού, δε μοιάζουν πολύ με τα αντίστοιχα συστήματα στα σπονδυλωτά. Ο αέρας εισέρχεται στο σώμα από τα "στίγματα", τα οποία είναι ανοίγματα στο εξωτερικό του σώματος των εντόμων που μπορούν να ανοιγοκλείνουν. Από τα στίγματα ο αέρας διανέμεται στο σώμα μέσα από τις τραχείες. Οι τραχείες είναι σωλήνες από χιτίνη, που βρίσκονται ανά ζεύγη σε κάθε δακτύλιο του σώματος των εντόμων και συνθέτονται μεταξύ τις. Αυτές διακλαδίζονται σε μικρότερες τραχειόλες και σχηματίζουν μαζί με αυτές το τραχειακό δίκτυο, το οποίο εκτείνεται κατά μήκος του σώματος του εντόμου. Οι τραχειόλες φτάνουν στα όργανα και έτσι ο αέρας που μεταφέρεται από το τραχειακό σύστημα, αποδίδει οξυγόνο στα κύτταρα των οργάνων χωρίς να χρειάζεται η μεσολάβηση του αίματος. Οι τραχείες μπορούν να εκτελούν μόνο μικρές αναπνευστικές κινήσεις με το σκοπό να κινείται ο αέρας στις τραχείες. Εάν μερικά έντομα ετοιμάζονται να πετάξουν, αυτές οι κινήσεις μπορούν να διακριθούν εύκολα.

Επίσης υπάρχει και δερματική αναπνοή.

Τις άλλες λειτουργίες του αίματος και αυτές της λέμφου στα έντομα της πραγματοποιεί η αιμολέμφος. Αυτή δεν κυκλοφορεί σε αγγεία, αλλά ελεύθερα σε όλο το σώμα. Δεν είναι υπό πίεση, έτσι άμα κόβεται λ.χ. ένα πόδι, δεν χύνεται στο εξωτερικό. Έχει μόνο μία σωλήνα κάτω από τη ράχη, που το μπροστινό μισό λέγεται αορτή και το πισινό καρδιά. Η καρδιά επεκτείνεται σε όλη τη κοιλία, και έχει πολλά ανοίγματα, που λέγονται ostia και που λειτουργούν σαν βαλβίδες. Η αιμολέμφος μπορεί να μπει από τη κοιλία, όχι όμως να βγει. Μετά η καρδιά με περισταλτικές κινήσεις μεταφέρει τη αιμολέμφο δια της αορτής στο κεφάλι. Από κει επανέρχεται πίσω στο σώμα και στα ostia.

Το πεπτικό σύστημα αποτελείται απο το πεπτικό σωλήνα ο οποίος έχει τρία τμήματα

• το πρόσθιο έντερο που αποτελείται από τον φάρυγγα, τον οισοφάγο και το προκοιλίδιο
• το μέσο έντερο, όπου αναμιγνύονται γαστρικά υγρά και εκτελείται η πέψη και η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών των τροφών στη αιμολέμφο και
• το οπίσθιο έντερο, όπου μπορεί να υπάρχουν συμβιωτικοί μικροοργανισμοί που συμβάλλουν στη πέψη. Στη αρχή του οπίσθιου εντέρου εκβάλλουν οι Μαλπίγγιοι σωλήνες, που στα έντομα έχουν τη λειτουργία των νεφρών.

Το νευρικό σύστημα αποτελείται από το σύνολο των νευρώνων. Όπως σε όλα τα ζώα οι νευρώνες συνθέτουν άμεσα η έμμεσα τα αισθητήρια κύτταρα με κάποιο μυικό ή αδενικό κύτταρο. Για να επικοινωνούν καλά μεταξύ τους, συγκεντρώνονται σε ομάδες που ονομάζονται γάγγλια. Το πιο μεγάλο γάγγλιο είναι το εγκέφαλο, που βρίσκεται πάνω στο οισοφάγο. Επίσης αρκετά μεγάλο είναι το υποοισοφαγικό γάγγλιο. Μετά σε κάθε δακτύλιο του σώματος έχει απο ένα γάγγλιο σε κάθε πλευρά. Όλα τα γάγγλια αυτά συνθέτονται μεταξύ τους με κορδέλες από νευράξονες, τα λεγόμενα νεύρα, έτσι που το όλο σύστημα φαίνεται σαν ανεμόσκαλα. Βέβαια πέρα από το κεντρικό νευρικό σύστημα υπάρχει και το περιφερειακό, που εξασφαλίζει τις συνθέσεις σε όλα τα όργανα.

Το αναπαραγωγικό σύστημα. Στο αρσενικό γένος οι αγωγοί από τους δύο όρχεις και οι βοηθητικοί αδένες καταλήγουν στο κοινό εκσπερματικό αγωγό, που εκβάλλει στο φαλλό στο 9ο κοιλιακό τμήμα. Στο θηλυκό οι δυο ωοθήκες με τους βοηθητικούς αδένες καταλήγουν στο κόλπο. Από τον κόλπο ξεκινάει η σπερματοθήκη, όπου μετά τη σύζευξη αποθηκεύεται το αρσενικό σπέρμα. Ο κόλπος καταλήγει στο γονοπόρο κάτω από τον ωοθέτη.

[Επεξεργασία] Μεταμόρφωση

Η εξέλιξη μπορεί να γίνεται αμετάβολη ή με τελεία ή ατελή μεταμόρφωση. Τα πρόγονα έντομα χωρίς φτερά έχουν μια αμετάβολη μεταμόρφωση.

Στη ατελή μεταμόρφωση η νύμφη βγαίνει από το αυγό, και με κάθε έκδυση τα φτερά μεγαλώνουν και η νύμφη μοιάζει περισσότερο στο ενήλικο η ακμαίο η τέλειο.

Με την τελεία μεταμόρφωση από το αυγό εκκολάπτεται η προνύμφη, και συνήθως μετά από τρεις εκδύσεις βγαίνει η πλαγγόνα, που στις πεταλούδες λέγεται χρυσαλλίδα. Το ακμαίο βγαίνει από τη πλαγγόνα.

Ακολουθούν πέντε παραδείγματα.

Το πρωτόγονο έντομο	Νύμφες και ακμαία του κορίου	Η λιβελλούλα	Η πεταλούδα	Tο κολεόπτερο
Lepisma saccharina	Pyrrhocoris apterus	Libellula quadrimaculata	Anthocharis Cardamines	Oryctes nasicornis
αμετάβολη εξέλιξη	ατελής μεταμόρφωση	ατελής μεταμόρφωση	τελεία μεταμόρφωση	τελεία μεταμόρφωση
χωρίς μεταμόρφωση, δεν έχει διαφορά μετά εκδύσεις	Η διαφορά μεταξύ νύμφης και ακμαίου φαίνεται μόνο στα φτερά, αναπαραγωγικά όργανα και το μέγεθος.	Η διαφορά μεταξύ νύμφης και ακμαίου είναι μεγάλη, αλλά δεν υπάρχει πλαγγόνα και η νύμφη έχει πια μικρά φτερά.	Το ακμαίο βγαίνει από τη πλαγγόνα (σκεπασμένου τύπου Puppa obteca)	ωόν, προνύμφη, πλαγγόνα (ελεύθερου τύπου, Puppa libera) και ακμαίο

[Επεξεργασία] Σύστημα

Τα έντομα περιλαμβάνουν πολλές τάξεις, που διαφέρουν μεταξύ τους ανάλογα με τη μορφή και τον αριθμό των φτερών, τη μορφή των στοματικών μορίων και την εξέλιξή τους. Στη Ευρώπη έχει 25 τάξεις. Οι πιο γνωστές είναι οι πεταλούδες και τα κολεόπτερα. Οι κατσαρίδες ανήκουν στη τάξη των Blattodea.

Για την επίσημη ονομασία των εντόμων αναφερόμαστε στο γένος (με κεφαλαίο) και το είδος (σε μικρά γράμματα), για παράδειγμα η μέλισσα ονομάζεται Apis melifera. Η ιδέα της ταξινομίας ανήκει στον Αριστοτέλη, ενώ το σύστημα ταξινόμησης που χρησιμοποιείται ευρέως στις βιολογικές επιστήμες είναι η ταξινομία του Λιναίου.

Στη συστηματοποίηση γίνονται πολλές φορές τροποποιήσεις. Για την επίκαιρη ονομασία αναφέρουμε στη Fauna Europaea

Ακολουθούν μερικά παραδείγματα για το ορθό σύστημα.

Κλάση	Insecta	Insecta	Insecta	Insecta	Insecta
Τάξη	Coleoptera	Coleoptera	Lepidoptera	Lepidoptera	Blattodea
Οικογένεια	Cerambycidae	Cerambycidae	Papilionidae	Saturniidae	Blattidae
Γένος	Rosalia	Aromia	Parnassius	Saturnia	Periplaneta
Είδος	alpina	moschata	apollo	pyri	americana
Επιστημονική ονομασία	Rosalia alpina	Aromia moschata	Parnassius apollo	Saturnia pyri	Periplaneta americana
Ελληνικό όνομα	"	"	"	"	κατσαρίδα

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

• Alfred Kühn Grundriss der Allgemeinen Zoologie Georg Thieme Verlag Stuttgart 1957
• Michael Chinery Pareys Buch der Insekten Verlag Paul Parey. Hamburg und Berlin ISBN 3-490-23118-X
• dtv-Atlas zur Biologie Deutscher Taschenbuchverlag GmbH München ISBN 3-423-03012-7