Owady

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Owady
Przedstawiciel podgromady: złotook drapieżny
Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Nazwa systematyczna
Insecta
Linnaeus, 1758
Systematyka Wikispecies
Galeria Wikimedia Commons

Owady (Insecta, przestarzale: insekty) – gromada stawonogów. Najliczniejsza grupa zwierząt. Szacunkowa liczba gatunków owadów wynosi około 1 miliona, a liczba owadów na planecie sięga 10¹⁸ sztuk. Na każdego człowieka przypada blisko miliard owadów. Są to zwierzęta wszystkich środowisk lądowych, wtórnie przystosowały się też do środowiska wodnego. Były pierwszymi zwierzętami, które posiadły umiejętność aktywnego lotu. Rozmiary ciała owadów wahają się od 0,1 mm do ponad 350 mm. W Polsce do najliczniej reprezentowanych rzędów owadów należą: motyle, chrząszcze, błonkówki i muchówki. Owady mają olbrzymie znaczenie dla ekosystemów, są wśród nich też szkodniki (z ludzkiego punktu widzenia), organizmy pasożytnicze i komensale. Dużą grupę stanowią owady przenoszące choroby pasożytnicze, bakteryjne i wirusowe. Nauka zajmująca się owadami to entomologia.

Spis treści

1 Historia
2 Morfologia funkcjonalna
3 Rozwój owadów
4 Zróżnicowanie ekologiczne
5 Znaczenie owadów w przyrodzie
- 5.1 Negatywne
- 5.2 Pozytywne
6 Podział systematyczny
7 Przypisy
8 Zobacz też
- 8.1 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Ze względu na małą ilość dowodów kopalnych (głównie skamieniałości utrwalonych w mulistych osadach), nie można jednoznacznie określić jak przebiegała ewolucja owadów. Pierwotne owady zamieszkiwały lasy węglowe, pokrywające Ziemię ponad 300 000 000 lat temu. Na podstawie analizy wczesnych skamieniałości stwierdzono że niektóre owady jak np. ważka różnoskrzydła czy karaczan nie różniły się znacząco pod względem anatomii ciała od współcześnie żyjących gatunków. Jednakże większość pierwotnych insektów znacznie wyewoluowała bądź wyginęła.

[edytuj] Morfologia funkcjonalna

Owady charakteryzują się na ogół niewielkimi rozmiarami ciała i zewnętrznym chitynowym szkieletem. Ich ciało składa się z 21 odcinków i podzielone jest na trzy części: głowę, tułów i odwłok.

Schemat budowy anatomicznej owada

A - głowa, B - tułów, C - odwłok 1. czułek 2. ocelli dolne 3. ocelli górne (trzecie oko) 4. oko złożone (z fasetek) 5. zwój nadgardzielowy (mózg) 6. segment początkowy 7. arteria główna 8. układ kapilar oddechowych z tchawkami 9. segment środkowy 10. segment końcowy 11. skrzydło przednie (lub pokrywa skrzydłowa) 12. skrzydło tylne 13. jelito 14. serce 15. jajnik	16. jelito tylne 17. odcinek odbytowy 18. pochwa 19. łańcuszek nerwowy 20. cewki Malpighiego 21. poduszka 22. pazurki 23. stopa 24. goleń 25. udo 26. krętarz 27. wole 28. zwój nerwowy tułowiowy 29. biodro 30. gruczoł ślinowy 31. zwój okołogardzielowy 32. aparat gębowy

[edytuj] Głowa

Zobacz więcej w osobnym artykule: Głowa owada.

[edytuj] Tułów

Odnóże owada

Tułów (thorax) to drugi (od przodu) odcinek ciała, składający się z trzech - mniej lub bardziej zlanych ze sobą - segmentów. Składa się z przedtułowia, śródtułowia i zatułowia. Na każdym segmencie występuje para odnóży, a na śródtułowiu i zatułowiu obecna jest także para skrzydeł (owady uskrzydlone).

Schemat użyłkowania skrzydła owada

[edytuj] Odwłok

Zobacz więcej w osobnym artykule: Odwłok.

[edytuj] Układ oddechowy

Układ oddechowy owadów zbudowany jest z systemu rozgałęzionych rurek zwanych tchawkami. Powietrze dostaje się do systemu tchawek przez przetchlinki - niewielkie otwory w powierzchni ciała. Liczba i położenie przetchlinek są różne u różnych gatunków. Maksymalna liczba przetchlinek wynosi 20 (8 par przetchlinek tułowiowych i 2 pary odwłokowych). Następnie powietrze wędruje systemem rozgałęziających się tchawek, które sięgają do wszystkich okolic ciała zwierzęcia. Tchawki mają chitynową osłonkę, zapewniającą odpowiednią elastyczność ścianek. Tlen dostarczany jest wprost do komórek. Wymiana powietrza z tchawek odbywa się przez dyfuzję gazów oraz dzięki skurczom mięśni tułowia i odwłoka. Wewnątrz ciała tchawki kończą się ślepo, mikroskopijnej wielkości delikatnymi, wypełnionymi płynem tracheolami. Wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji pomiędzy płynem wypełniającym tracheole, a komórkami ciała. Larwy owadów żyjące w wodzie oddychają skrzelotchawkami. Są to cienkościenne blaszki na odwłoku prowadzące do właściwych tchawek. U owadów występuje więc bezpośrednie dostarczenie tlenu do każdej komórki ciała z pominięciem układu krążenia. Zapewnia to wysoką wydajność wymiany gazowej, niezbędną do lotu.

[edytuj] Rozwój owadów

Rozwój owadów od jaja do postaci dorosłej (imago) obejmuje serię złożonych przemian (cykl życiowy), obejmujących także przeobrażenie czyli metamorfozę. Wyróżnia się dwa typy przeobrażenia: zupełne i niezupełne.

Przeobrażenie niezupełne - w cyklu życiowym występują trzy stadia rozwojowe. Pośrednim stadium rozwojowym jest tylko larwa(zazwyczaj kilka różnych stadiów larwalnych, różniących się wielkością), przypominająca morfologicznie postać dorosłą.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Przeobrażenie niezupełne owadów.

Typowy przebieg metamorfozy zupełnej obserwuje się u motyli, chrząszczy, chruścików, muchówek i błonkówek. Składają się na nią cztery stadia rozwojowe: jajo, larwa, poczwarka i osobnik dorosły. Stadia pośrednie nie są w tym wypadku podobne do owada dorosłego.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Przeobrażenie zupełne owadów.

[edytuj] Zróżnicowanie ekologiczne

Owady są bardzo zróżnicowaną ekologicznie grupą, zasiedlają najróżniejsze środowiska i siedliska. Ze względu na środowisko wyróżnia się kilka grup ekologicznych, np. owady wodne, owady lądowe, koprofaunę, nekrofaunę, gatunki ksylofagiczne, saprobiontyczne itd.

[edytuj] Znaczenie owadów w przyrodzie

[edytuj] Negatywne

Pojęcie "szkodnik"' w odniesieniu do owadów istnieje jedynie w kontekście samego człowieka i jego działalności. Niszczenie naturalnych siedlisk tych zwierząt (silna antropopresja) — wycinka lasów, wypalanie łąk, tworzenie sztucznych ekosystemów (np. agrocenozy), chemizacja rolnictwa, intensywna zabudowa etc. wymuszają na owadach "potrzebę" dostosowania się do tak zmienionych warunków, stąd stały się one stałym elementem towarzyszącym człowiekowi na wszystkich płaszczyznach jego działalności.

Szkody powodowane przez owady to m.in.:

niszczenie upraw (sztuczne ekosystemy mało odporne na czynniki środowiskowe, uboga pula genowa);
przenoszenie chorób (wektory chorób) dotykających zarówno rośliny jak zwierzęta hodowlane, oraz samych ludzi (ograniczenie naturalnych siedlisk owadów, oraz stworzenie dogodnych warunków dla ich rozwoju np. brak higieny etc.)

[edytuj] Pozytywne

Owady przyczyniają się m.in. do:

rozkładu materii organicznej (liczne muchówki, chrząszcze);
mineralizacji związków organicznych w glebie (głównie mrówki);

Oprócz tego owady:

zapylają kwiaty, umożliwiając tym samym:
- swobodny przepływ genów między poszczególnymi osobnikami (ew. populacjami) tego samego gatunku — zapylenie krzyżowe;
- z powyższego wynika również wydatne zwiększenie się plonu (średnio 50%) z upraw entomofilnych (zapylanych przez owady) np: więcej dorodnych owoców z jednego krzaka porzeczki w stosunku do uprawy nie zapylonej przez owady (przy wykorzystaniu sztucznych metod).
wytwarzają cenne produkty:
- jedwab - jedwabniki
- miód - pszczoły

[edytuj] Podział systematyczny

Do podgromady owadów bezskrzydłych zalicza się tradycyjnie również trzy prymitywne grupy: skoczogonki, pierwogonki oraz widłogonki. Współcześnie coraz częściej entomologowie zgadzają się jednak, że grupom tym należy się status gromady; w związku z powyższym w Wikipedii zostaną omówione jako oddzielne gromady, a nie rzędy gromady owadów.