Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων (γνωστός και ως ο αστρολάβος των Αντικυθήρων ή ο υπολογιστής των Αντικυθήρων) είναι ένα αρχαίο τέχνημα που πιστεύεται ότι ήταν ένας ωρολογιακός μηχανισμός. Ανακαλύφθηκε σε ναυάγιο ανοικτά του Ελληνικού νησιού Αντικύθηρα μεταξύ των Κυθήρων και της Κρήτης. Χρονολογείται γύρω στο 87 π.Χ.

Το ναυάγιο ανακαλύφθηκε το 1900 σε βάθος περίπου 40 μέτρων και πολλά αγάλματα και αντικείμενα ανασύρθηκαν από σπογγαλιείς και βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Μουσείο Αθηνών.
Στις 17 Μαΐου 1902 ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Στάης πρόσεξε ότι ένα από τα ευρήματα είχε ένα οδοντωτό τροχό ενσωματωμένο.

Το αρχαίο ναυάγιο επισκεύθηκε ξανά το 1978 ο Jacques-Yves Cousteau με την ομάδα του Καλυψώ προσκεκλημένοι από τον Ε.Ο.Τ. ^[14]

Ο μηχανισμός είναι η αρχαιότερη σωζόμενη διάταξη με γρανάζια. Είναι φτιαγμένος από μπρούντζο σε ένα ξύλινο πλαίσιο και έχει προβληματίσει και συναρπάσει πολλούς ιστορικούς της επιστήμης και της τεχνολογίας αφότου ανακαλύφθηκε. Η πιο αποδεκτή θεωρία σχετικά με τη λειτουργία του υποστηρίζει ότι ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής σχεδιασμένος για να υπολογίζει τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων. Πρόσφατες λειτουργικές ανακατασκευές της συσκευής υποστηρίζουν αυτήν την ανάλυση. Η μηχανή είναι ακόμα εντυπωσιακότερη, αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι εμπεριέχει ένα διαφορικό γρανάζι, το οποίο πιστευόταν μέχρι τότε ότι δεν είχε εφευρεθεί μέχρι τον 13ο μ.Χ. αιώνα.

Ο εκλιπών καθηγητής Ντέρεκ ντε Σόλλα Πράις (Derek De Solla Price), ένας ιστορικός της επιστήμης που εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ, δημοσίευσε ένα άρθρο για τον μηχανισμό αυτό στο περιοδικό Scientific American τον Ιούνιο του 1959 όταν ακόμα ο μηχανισμός δεν είχε μελετηθεί πλήρως. Το 1973 ή το 1974 δημοσίευσε επίσης μία ανάλυση βασισμένη σε σάρωση του μηχανισμού με ακτίνες γ που έκαναν Έλληνες αρχαιολόγοι. Υποστήριξε ότι η συσκευή αυτή κατασκευάστηκε από έναν Έλληνα αστρονόμο, τον Γέμινο τον Ρόδιο. Τα συμπεράσματά του δεν έγιναν αποδεκτά από τους ειδικούς της εποχής, οι οποίοι πίστευαν ότι οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν το θεωρητικό υπόβαθρο αλλά όχι και την απαιτούμενη πρακτική τεχνολογία για μια τέτοια κατασκευή.

Η μελέτη του συνεχίζεται από Έλληνες ειδικούς του Παν. Αθηνών, του Εθν. Αρχαιολογικού Μουσείου, του Αριστοτελείου Παν. Θεσσαλονίκης, του Μορφ. Ιδρύματος Εθν. Τραπέζης και ειδικούς του Παν. του Κάρντιφ σε μια διαπανεπιστημιακή και διατμηματική ομάδα. Η σύγχρονη έρευνα υποστηρίζεται από την τελευταία τεχνολογία με τη βοήθεια μεγάλων εταιρειών, με πρωτοποριακά προγράμματα ψηφιακής απεικόνισης και ειδικό τομογράφο, ο οποίος κατασκευάστηκε ειδικά για την έρευνα του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Τα αποτελέσματα την έρευνας έδειξαν ότι φέρει 30 οδοντωτούς τροχούς οι οποίοι περιστρέφονται γύρω από 10 άξονες. Η λειτουργία του μηχανισμού κατέληγε σε 4 καντράν όπως τα σημερινά ρολόγια, με έναν ή περισσότερους δείκτες για το καθένα. Με τη βοήθεια του τομογράφου έχουν διαβαστεί αρκετές από τις επιγραφές που υπήρχαν στους περιστρεφόμενους δίσκους οι οποίες αφενός αφορούσαν ονόματα αστρονομικών σωμάτων και αφετέρου οδηγίες χρήσης του.

Ο μηχανισμός αυτός υπολόγιζε, κατά την επικρατέστερη άποψη, τη θέση του ήλιου και της σελήνης καθώς και τη φάση της σελήνης στον ουρανό με ακρίβεια για πάνω από τέσσερα χρόνια.

Στη διάρκεια των επόμενων μηνών (Φθινόπωρο 2006 - 2007) θα γίνουν επιστημονικές δημοσιεύσεις από τους ερευνητές, όπου θα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνάς τους.

Μέχρι σήμερα οι απόψεις που έχουν παρουσιασθεί για πιθανές χρήσεις με το όργανο αυτό και που διίστανται είναι: αστρολάβος, ή δρομόμετρο, ή αναφορικό ρολόι, ή πλανητάριο, ή αστρονομικό ναυτικό ρολόι ή πλοογνώμονας της αρχαιότητας.

Πίνακας περιεχομένων

1 Προσπάθειες ανακατασκευής
2 Ιστορική καταγωγή και εξέλιξη του μηχανισμού
3 Προσφατες έρευνες
4 Σημειώσεις
5 Δες επίσης
6 Πηγές
7 Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία] Προσπάθειες ανακατασκευής

Μια μερική ανακατασκευή του μηχανισμού πραγματοποιήθηκε από τον Αυστραλό επιστήμονα των υπολογιστών Άλαν Τζωρτζ Μπρόμλεϋ (Allan George Bromley, 1947-2002), του Πανεπιστημίου του Σίδνεϋ και τον ωρολογοποιό του Σίδνεϋ Φρανκ Πέρσιβαλ (Frank Percival). Η έρευνα αυτή ώθησε τον Μπρόμλεϋ να επανεξετάσει την ανάλυση ακτίνων Χ του Πράις. Ο Μπρόμλεϋ παρήγαγε επίσης νέες και ακριβέστερες ακτινοσκοπήσεις (απεικονίσεις με ακτίνες Χ) του μηχανισμού οι οποίες μελετήθηκαν από έναν μαθητή του, τον Μπέρναρντ Γκάρντνερ (Bernard Gardner), το 1993.

Αργότερα, ένας Βρετανός κατασκευαστής μηχανικών πλανηταρίων¹ ονόματι Τζων Γκληβ (John Gleave) κατασκεύασε ένα λειτουργικό αντίγραφο του μηχανισμού. Σύμφωνα με την ανακατασκευή του, η ανάγνωση του εμπρόσθιου τροχού υποδεικνύει την ετήσια πορεία του Ήλιου και της Σελήνης διαμέσου του Ζωδιακού Κύκλου κατά το Αιγυπτιακό ημερολόγιο. Η ανάγνωση του επάνω οπίσθιου τροχού παριστάνει μια περίοδο τεσσάρων ετών και συσχετίζεται με άλλες ενδείξεις που παριστάνουν τον Μετωνικό κύκλο των 235 συνοδικών μηνών, ο οποίος ισούται με 19 ηλιακά έτη. Συνοδικός μήνας ονομάζεται η περίοδος που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο νέες σελήνες. Η ανάγνωση του κάτω οπίσθιου τροχού σκιαγραφεί τον κύκλο ενός και μόνου συνοδικού μήνα, ενώ ένας δευτερεύων τροχός καταγράφει το σεληνιακό έτος των 12 συνοδικών μηνών.

Μια ακόμη ανακατασκευή έγινε το 2002 από τον Μάικλ Ράιτ (Michael Wright), τον έφορο μηχανολογίας μηχανικής του Μουσείου της Επιστήμης του Λονδίνου, σε συνεργασία με τον Μπέρναρντ Γκάρντνερ από το Σίδνεϋ.

Το πρωτότυπο φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.

[Επεξεργασία] Ιστορική καταγωγή και εξέλιξη του μηχανισμού

Για την ικανότητα κατασκευής πολύπλοκων μηχανισμών από γρανάζια, έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες, γιατί ουσιαστικά σαφή αναφορά στους οδοντωτούς τροχούς έχουμε για πρώτη φορά από τον αλεξανδρινό μηχανικό Ήρωνα. Όμως υπάρχουν ενδείξεις που υποδεικνύουν τον Αρχιμήδη ή και τον Κτησίβιο ως πιθανούς εφευρέτες του οδοντωτού τροχού.

Ο Αρχιμήδης είναι γνωστός για τις πολύπλοκες κατασκευές του που αναπαριστούσαν τις κινήσεις των άστρων και των πλανητών στο στερέωμα, έχουμε όμως πληροφορίες μόνο για το τι λειτουργίες εκτελούσαν και όχι για το πως τις εκτελούσαν. Πιθανότατα όμως ο τρόπος λειτουργίας τους να ήταν παρόμοιος με του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Την περίφημη σφαίρα του Αρχιμήδη έχουν αναφέρει οι Πάππος, Πρόκλος, Σέξτος Εμπείρικος, Φιρμίκιος, Μαρτιανός, Καπέλλα, Οβίδιος και Τερτουλλιανός, όμως την σημαντικότερη μαρτυρία δίνει ο Κικέρων.

Στα πρώιμα στάδια της εξέλιξης παρόμοιων μηχανισμών βρίσκουμε τα ηλιακά ρολόγια, αρχικά στατικά και αργότερα μεταφερόμενα. Τα μεταφερόμενα ηλιακά ρολόγια είναι κοντινοί πρόγονοι του μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Με τα νεότερα ευρήματα γίνεται φανερό ότι η τεχνολογία αυτή διατηρήθηκε και στο Βυζάντιο, δεδομένου ότι βρέθηκε παρόμοιος μηχανισμός κατασκευασμένος τον 7ο αιώνα. Μάλιστα αντίστοιχος μηχανισμός περιγράφεται από τον μεταγενέστερο Άραβα Αλ Μπιρουνί. Ένα μεγάλο ποσοστό των τεχνολογικών κατακτήσεων στον τομέα αυτό αφομοιώθηκε από τους Άραβες. Όπως είναι επίσης γνωστό πλήθος αρχαίων ελληνικών πραγματειών έχουν διασωθεί μόνο σε αραβικές μεταφράσεις. Οι Άραβες πειραματίστηκαν με διάφορα σχέδια και κατασκευές για να αποδείξουν την ορθότητα των ελληνικών κειμένων.

Η τεχνολογία των οδοντωτών τροχών εξελίχθηκε στην ωρολογοποιεία που εμφανίστηκε και άνθησε τον 13ο και 14ο αιώνα. Ιδιαίτερα για το διαφορικό γρανάζι που αποτελεί και το πιο εντυπωσιακό εύρημα στο μηχανισμό, πρέπει να αναφερθεί ότι επανεμφανίστηκε δεκάδες αιώνες αργότερα.

[Επεξεργασία] Προσφατες έρευνες

Το πρόγραμμα έρευνας του μηχανισμού των Αντικυθήρων διεξήγαγε διεθνές συνέδριο στην Αθήνα, στις 30 Νοεμβρίου 2006 και την 1η Δεκεμβρίου, στο οποίο ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των πρόσφατων ερευνών. Συμμετείχαν ειδικοί της ιστορίας των μηχανισμών και της αρχαίας ελληνικής αστρονομίας και τεχνολογίας. Ταυτόχρονα, τα αποτελέσματα της πρώτης φάσης της έρευνας δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Nature.

Παράλληλα, ο κος Michael Wright, που είναι ο μοναδικός ερευνητής που έχει επεκτείνει το πραγματικό του μοντέλο έτσι ώστε να περιλαμβάνει πειστικά και τις κινήσεις των 5 πλανητών που ήταν γνωστοί στην αρχαιότητα (Ερμή, Αφροδίτη, Αρη, Δία και Κρόνο), έχει προσαρμόσει το μηχανικό του μοντέλο με βάση τις τελευταίες λεπτομέρειες των ερευνών και παρουσίασε το μοντέλο του σε εκδήλωση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Αθήνα στις 6 Μαρτίου 2007 στα πλαίσια του προγράμματος: "Επιστήμης κοινωνία".

[Επεξεργασία] Σημειώσεις

1: Εδώ, ο όρος πλανητάριο χρησιμοποιείται με την έννοια του ωρολογιακού μηχανισμού, όχι του κτηρίου με θόλο που χρησιμοποιείται για την προβολή των κινήσεων των ουρανίων σωμάτων.

[Επεξεργασία] Δες επίσης

Αστρολάβος

[Επεξεργασία] Πηγές

[1] American Mathematical Society's The Antikythera Mechanism I and The Antikythera Mechanism II (Java Animation by Bill Casselman)
[2] Fortunat F. Mueller-Maerki's Geartrain diagram
[3] Manos Roumeliotis's Antikythera Mechanism MOV files
[4] Rupert Russell's The Antikythera Mechanism
[5] Price, Derek J. de Solla, "An Ancient Greek Computer". Scientific American, June 1959. p.60-7
[6] Rice, Rob S., "The Antikythera Mechanism : Physical and Intellectual Salvage from the 1st Century B.C.". USNA Eleventh Naval History Symposium.
[7] The Economist, "The Antikythera mechanism : The clockwork computer". September 19, 2002.
[8] Rice, Rob S., "Gears, Galleys, and Geography The Antikythera Mechanism's Implications'". Text of the 1993 APA Abstract.
[9] Lienhard, John H., "Antikythera Mechanism". The Engines of Our Ingenuity. KUHF-FM, Houston.
[10] M T Wright, "A Planetarium Display for the Antikythera mechanism". Horological Journal, 144 No. 5, 169-173, May 2002
[11] Derek De Solla Price. Gears from the Greeks: The Antikythera Mechanism - A Calendar Computer from ca. 80 B.C.. Science History Publications, New York, 1975, ISBN 0871696479; originally published in Transaction of The American Philosophical Society, New Series, Volume 64, Part 7 (1974)
[12] Ο αστρονομικός μηχανισμός των Αντικυθήρων, Μαργαρίτα Πουρνάρα, Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Ένθετο Τέχνες και Γράμματα, σελ. 1, Κυριακή 16 Ιουλίου 2006
[13] Pastore, Giovanni, Antikythera E I Regoli Calcolatori, Rome, 2006, privately published
[14] Χρήστου Λάζου: "Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ", Εκδόσεις: ΑΙΟΛΟΣ, 1994.