Mechanizm z Antykithiry
Z Wikipedii
Mechanizm z Antykithiry (gr. O μηχανισμός των Αντικυθήρων - transliteracja: O mēchanismós tōn Antikythērōn) - starożytny mechaniczny przyrząd, zaprojektowany do obliczania pozycji ciał niebieskich. Odkryty we wraku obok greckiej wyspy Antykithiry (Antikythera), pomiędzy Kithirą i Kretą, datowany na lata 150-100 p.n.e. Do czasu XIV-wiecznych zegarów nie jest znany żaden mechanizm o podobnym stopniu złożoności. Urządzenie jest prezentowane w kolekcji Narodowego Muzeum Archeologicznego w Atenach.
Spis treści |
[edytuj] Odkrycie
W 1900 roku grecki nurek Elias Stadiatos odkrył wrak starożytnego statku handlowego na głębokości 42 m obok wyspy Antykithiry. Nurkowie wydobyli szereg posągów i innych artefaktów. Sam mechanizm został odkryty 17 maja 1902, kiedy archeolog Valerios Stais odkrył, że skorodowana bryła brązu wydobyta z wraku zawiera koło zębate. Okazało się, że jest to składnik większego mechanizmu rozbitego na trzy duże części i kilkadziesiąt mniejszych kawałków. Początkowo myślano, że to średniowieczny zegar, który przypadkiem spadł na starożytny wrak, gdyż nie były znane tak złożone urządzenia z tamtych czasów. Dalsze badania potwierdziły jednak wiek artefaktu.
Mechanizm jest zniszczony, jednak na podstawie ocalałych fragmentów badaczom udają się coraz dokładniejsze rekonstrukcje. Derek J. de Solla Price z Uniwersytetu Yale'a po 20 latach badań w 1974 odkrył jego przeznaczenie i uznał, że całość składa się z 31 kół (zobacz schemat obok). Najnowsza rekonstrukcja została wykonana przy zastosowaniu ośmiotonowego (!) rentgenowskiego tomografu komputerowego dającego trójwymiarowy obraz i przedstawiona w "Nature" w 2006 roku[1] przez zespół badaczy pod kierunkiem Mike'a G. Edmundsa z uniwersytetu w Cardiff. Badacze odczytali między innymi wszystkie inskrypcje pokrywające mechanizm (z 2000 znaków tylko 1000 było odczytanych wcześniej), oraz policzyli zęby wszystkich kół zębatych.
[edytuj] Konstrukcja i funkcje
Mechanizm składa się 37 kół zębatych z brązu, o średnicy od 1 do 17 cm. Koła były napędzane przy pomocy korby z boku i poruszały kilkoma wskazówkami. Tarcza z przodu pokazywała ruch Słońca i Księżyca na tle zodiaku oraz używanego wówczas w Grecji kalendarza egipskiego z uwzględnieniem roku przestępnego co cztery lata. Ukazywała też fazy Księżyca (przy pomocy cykli odkrytych przez Metona i Kallipposa). Tarcze z tyłu pozwalały synchronizować kalendarz słoneczny z księżycowym, oraz przewidywać zaćmienia Słońca i Księżyca (cykl Saros). Poprzez niewspółśrodkowe połączenie dwóch kół mechanizm odtwarzał nawet takie szczegóły, jak nierównomierny ruch Księżyca na niebie (zgodnie z teorią starożytnego astronoma Hipparcha). Mechanizm pozwalał też przewidywać momenty wschodów i zachodów ważniejszych gwiazd i gwiazdozbiorów oraz prawdopodobnie także pozycje pięciu znanych wówczas planet. Odpowiednie tarcze nie zachowały się, jednak odczytano nazwę planety Wenus z przodu urządzenia.
Nie jest jednak prawdą, że użyto w urządzeniu z Antykithiry mechanizmu różnicowego, wynalezionego ponownie dopiero pod koniec XIX wieku przez Karla Benza. Derek Prices zobaczył mechanizm różnicowy w niewspółśrodkowych połączeniach kół odtwarzających teorię Hipparcha. Michael Wright używając nowocześniejszego sprzętu obalił jednak to twierdzenie[2].
Samo urządzenie było zadziwiająco małe (33 cm wysokości, 17 cm szerokości i 9 głębokości). Pierwotnie zawieszone było na drewnianej ramie.
[edytuj] Pochodzenie
Mechanizm zbudowano prawdopodobnie na wyspie Rodos, skupiającej wówczas obok Aleksandrii najlepszych astronomów. Jedna z teorii mówi, że konstruktorem mógł być Hipparch (ok. 190-120 p.n.e.), mieszkający wówczas na Rodos astronom, którego idee znalazły zastosowanie w konstrukcji mechanizmu.
Cyceron wspomina[3], że jego nauczyciel Posejdonios z Rodos (130-50 p.n.e.) zbudował urządzenie pokazujące ruch Słońca, Księżyca i planet.
Nieco bardziej egzotyczna teoria przypisuje konstrukcję Archimedesowi (III wiek p.n.e.). Jego planetarium było również wzmiankowane przez Cycerona który widział je osobiście[4]. Miało ono być przewiezione do Rzymu przez generała Marcellusa. Pisali o nim także Lactantius, Klaudian i Proclus w IV i V wieku. Wszystkie te wzmianki zostały jednak przez późniejszych badaczy uznane za nieprawdziwe.
Jeśli jednak nawet Cyceron pisał prawdę, i planetaria Posejdonisa i Archimedesa istniały, to według tego samego źródła powinny znaleźć się w Rzymie około 50 lat po zatonięciu statku obok Antykithiry. Zapewne więc chodzi o jeszcze inne urządzenie.
Odkrycie mechanizmu kazało zrewidować naszą wiedzę o możliwościach technicznych starożytnych Greków. Umiejętności te pod rządami Rzymian zanikły, ich szczątki przetrwały w o wiele prostszych konstrukcjach Arabów i Bizantyjczyków. W muzeum w Oksfordzie zachowany jest XIII-wieczny mechanizm z Iranu mający jednak tylko 8 kół. Dopiero w okresie renesansu pojawiły się mechanizmy o podobnej złożoności, a pierwsze przenośne planetarium zbudował George Graham w 1704 roku.
[edytuj] Odniesienia
- ↑ Decoding the ancient Greek astronomical calculator known as the Antikythera Mechanism (en)
- ↑ Artykuł w Computerworld. Zob. sekcja "Study, speculation, theories" (en)
- ↑ Cicero, De Natura Deorum II.88 (lub 33-34) (la)
- ↑ Cicero, De Re Publica I 21-22 (la)
