Frukto
El Vikipedio
La esprimo frukto povas havi kelkajn sencojn laŭ konteksto. Oni uzas la esprimon "frukto" en la kuirado (en la ĉiutago) ĉefe por la dolĉaj, karnecaj, manĝeblaj fruktoj kiel pomo, oranĝo. Botanike la frukto havas pli vastan sencon. Ekz. maizo, tomato estas botanike frukto, sed en la kuirejo oni taksas ilin nur vegetaĵoj.
Botanike, oni nomas frukto ĉe angiospermaj plantoj la maturiĝintan ovarion de fekundigita floro (veraj fruktoj). Se en la konstruo de frukto partoprenas ankoraŭ aliaj florpartoj (ekz. florbazo, kaliko, korolo), ni parolas pri ŝajnfrukto (pomofrukto).
Kelkaj gimnospermoj havas bero-similajn falŝajn fruktojn kiel ĉe taksuso, junipero.
konstruo
- fructus – frukto
- carpel – karpelo
- cupula – kupolo (ebla)
- pericarp – perikarpo (fuktomuro)
- exocarp – eksokarpo (ekstera tavolo)
- mesocarp – mezokarpo (meza tavolo)
- endocarp – endokarpo (interna tavolo)
grupigo
- laŭ tipo de ovario (unuovaria, plurovaria)
- laŭ fermo de la matura semo (fermfrukto, malfermfrukto)
- fendfrukto (foliklo, guŝo)
- nukso – kapsulo – drupo – bero
- laŭ akvoenhavo: sekfrukto, sukfrukto (sukriĉa frukto)
- laŭ grupigo sur la planto: unuopa frukto, grupa frukto, agregata frukto
Enhavo |
[redaktu] Unuopaj fruktoj
El unu floro evoluas unu frukto (monocarpium). La gineceo formiĝis unu karpelo aŭ karpeloj kunkreskintaj al unu ovario (gynoeceum syncarpicum).
[redaktu] Fermfruktoj
[redaktu] Sekaj fermfruktoj
- foliklo (folliculus)
-konsistas el unu fruktofolio, kiu (unuvalva, unuĉambra kapsulo, malfermiĝante nur en la ventra suturo) (Erathis hiemalis)
- guŝo aŭ legumeno
-longforma unufaka, duvalva grajnujo de la legumenacoj (papiliacoj), kiu malfermiĝas ambaŭsuture. (el unu fruktofolio)
- silikvo, silikveto (siliqua)
-dukarpela, duĉambra kapsulo, en kiuj la placentoj estas lokitaj sur meza, disiga vando, kiu restas post la defalo de la du valvoj (kruciferoj)
- (fenda, kovra) kapsulo estas nomo de perikarpoj, kiuj spontanee malfermiĝas, kiam ili estas sekaj. Konsistas el 2 - al sinkarpaj ovarioj alkreskintaj - fruktofolioj (opipapavo (Papaver somniferum), kotono)
[redaktu] Fermfruktoj
- bero (bacca)
- la fruktomuro estas karneca, suka aŭ malofte seka, kun multaj grajnoj (ribo, tomato, vinbero, vakcinio)
- drupo (kernofrukto)
-unuigas la trajtojn de bero kaj nukso (ĉerizo, pruno, migdalo, sambuko) (unu grajno, karneca frukto)
- nukso (nedehiska, plurkakarpela, normale unugrajna frukto kun ligneca perikarpo)
ĉiu 3 fruktomuraj tavoloj ligniĝas (avelo, arakido)
- akeno (achaenium): sube staranta ovario (sunfloro, leontodo) (nedehiska, seka frukto, perikarpo ne kunugitan kun la grajno)
- duakeno (fendofrukto): kumino, fenkolo
- kariopso: frukto de graminacoj, la grajno kunkrekis kun la perikarpo (hordeo, tritiko, rizo, sekalo) (supre staranta ovario)
- samaro (pterodium, samara)
- glomerulo (fructi glomeruli) sukerbeto
[redaktu] Fendfruktoj
La perikarpoj malfermiĝas, se la frukto sekiĝas. (sekaj, malfermiĝintaj fruktoj, kapsulsimilaj fruktoj)
- labiacoj; ĉiu fruktomuro ĉirkaŭas la semojn (labiacoj)
[redaktu] Grupaj fruktoj
(flora fruktaro)
[redaktu] Agregataj fruktoj
(infloreska fruktaro)
Kiam temas pri kuirarto, la vorto ĝenerale referencas al fruktoj kiuj estas sukeraj kaj karnodikaj, ĉefe tiuj kiujn oni ĝenerale ne manĝas dum vespermanĝo.
Kelkaj kuirartaj fruktoj ne estas botanikaj fruktoj (ekz. Rabarbo; nur la tigo manĝeblas.)
Kukurboj, Tomatoj kaj verdaj kapsikoj estas botanikaj fruktoj, sed ilin kuirarte oni traktas kiel legomojn. Kelkaj spicoj, kiel muskato estas botanikaj fruktoj.
[redaktu] Kelkaj manĝeblaj fruktoj:
- Ananaso
- Anono
- Banano
- Bero
- Citruso
- Citrono
- Pampelmuso
- grapfrukto
- Verda citrono
- Oranĝo
- Mandarino
- Ĉerimolio
- Ĉerizo
- Daktilo
- Figo
- Granato
- Kivifrukto
- Mango
- Melono
- Panfrukto
- Papajfrukto
- Pasifrukto
- Piro
- Pomo
- Prunuso
- Vinbero
[redaktu] Metaforo
En ĉiutaga parolado, frukto estas sinonimo de rezulto.
 |
 |
 |
[redaktu] Eksteraj ligiloj
http://www.havenyt.dk/spoergsmaal/frugt_og_baer- http://ljohans.com/planteleksikon/frugtbaer.html
- http://www.familieadvokaten.dk/Breve-100/b100-199.html
 |
Ĉi tie estas aldonaj bildoj por la artikolo. Vi povas helpi al Vikipedio se vi elektos la taŭgajn bildojn kaj metos ilin en la artikolon. |
|
Ĉi tie estas aldonaj eksteraj ligiloj por la artikolo. Vi povas helpi al Vikipedio se vi elektos la taŭgajn eksterajn ligilojn kaj metos ilin en la artikolon. |
