Jazz
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Jazz is 'n oorsprunkelik Afro-Amerikaanse muziekstiel die es hoofkinmèrke improvisatie en swing heet. Improvisatie wèlt zoeväöl zègke es 't binne zeker norme op de plaots bedinke wat me geit speule, en swing weurt dèks oetgelag es subtiel oongeliekheid en syncopatie die de muziek häör typisch dansante geveul gif.
Inhawd |
[bewirk] Historie en stiele vaan de jazz
Heieuver besteit gein einstummegheid, meh 'ne consensus besteit wel.
[bewirk] De prehistorie
Vaan de late zestiende ieuw tot de negentiende ieuw woorte negers oet Wes-Afrika nao de Nui Wereld versjeep. In die oonderdrökde wereld verlore de slaove hun taole en religies, meh hun muziek en dans blaof nog laank behawwe; de lèste rapporte vaan zulke ritueel danse stamme oet de jaore viefteg vaan de twintegste ieuw.
Wie de slaovernie in 1865 woort aofgesjaf in de Vereinegde Staote raakde de zwarte bevolking hendeg verpauperd meh kaom wel mèt de blanke muziekcultuur in aonraoking, wat rizzelteerde in sumpel leder mèt akkoordbegeleiding en 'n typische ritmeveuring: de blues. Neve deze muziek, dee op 't platteland vaan de Mississippidelta tot bleuj kaom, oontwikkelde ziech in de stei 'nen aandere muziek mèt Afrikaanse invlode: de ragtime, meistal veur pianosolo, 'ne hendeg ritmische muziek boebij de syncopes in de melodie zörgde voor 'n veur deen tied oongekind dansant geveul. Dees muziek woort mie door creole es door echte negers gemaak. Ragtime gespeuld door 'n brassband, wie de muziek vaan James Reese Europe, populair geweure in d'n Ierste Wereldoorlog, waor de directe veurluiper vaan de jazz.
[bewirk] New Orleans jazz
In New Orleans oontstoont de jazz doortot brassbands blanke songs, zwarte blues en gemingde ragtimes gónge speule en dat op dezelfde gesyncopeerde meneer bewèrkde. Es stiechter en leier vaan 't ierste jazzansambel weurt Buddy Bolden geneump; de ier vaan inventor of jazz woort laoter door de weineg besjeie Jelly Roll Morten nao ziech touwgetrokke. De jazz sloog snèl euver nao aander stei, veural in New York en Chicago. De groete naome oet deen tied zien trompöttis Louis Armstrong en pianis Art Tatum. De muziek woort in commercieel vörm euvergenome door de blanke, wie Paul Whiteman, um dee zien orkes de charleston-rage oontstoont en veur wee George Gerschwin zien orkeswèrke sjreef.
[bewirk] Swing
In de jaore derteg oontstoont in New York 'n nui soart jazz: meender polyfoon en gein naodruk allein op de ierste en twiede slag, meh op alle veer slaoge, en 'n loupende, oonoonderbroke baslien. 't Besjeie ensemble woort ouch ummer groeter, tot 't op 't niveau vaan 'n big band kaom: veur eder instrumint dèks veer stök. Arranzjere woort zoe get professioneels. Aon 't eind vaan de jaore daarteg waor Amerika in de greep vaan 'n big-bandraazj. Groetste naome oet deen tied waore Duke Ellington, dee opelik inspiratie haolde oet de klassieke muziek, en Benny Goodman.
[bewirk] Bebop
Wie de swingraazj veurbie waor en 't groet pebliek ziech mier op songs góng riechte, hadde sommeg getalenteerde muzikante genoog vaan de conformistische conventies in de muziek, e gónge die conventies verbreke of temeenste stèrk oprekke, in klein combo's boe edere speuler solis kos zien. Zoe oontstoont de bebop, mèt hiel stèrke harmonische oetbreiing, hoeg tempo's, en weineg melodieus, wilde solo's. Hei had de jazz definitief 't niveau vaan kunsmuziek gehaold. Groondlègkers waore Charlie Parker, Dizzy Gillespie en Thelonius Monk.
[bewirk] Dixieland, Cool jazz en Hard bop
Es reactie op de euververhitte bebop kaome dees drei stiele op. De ierste waor 'ne revival vaan de jazz oet de jaore twinteg, mèt artieste wie Lu Watters. Deze muziek woort door jazzleefhöbbers weineg gewaardeerd en klink nogal taam. 't Waor veurnaomelik, haos exclusief, de muziek vaan blanke.
De twiede stiel waor cool jazz, wat es oontspanne muziek euverkaom. Dat beteikende evels geinszins tot deze muziek es achtergrondmuziek bedoeld waor. Heer kós e hoeg niveau bereike, wie bij Miles Davis.
De hard bop kaom ouch oongevier tegeliek op, mèt vertegewoordegers wie Sonny Rollins en veural John Coltrane. De muziek laog aonvenkelik mekkelik in 't gehuur, meh incorporeerde laoter modaliteit en verwijde tonaliteit en woort tenslotte atonaal.
[bewirk] Free jazz
Es reactie dao-op woort in 1960 de Free jazz bedach, oonder leiing vaan saxofonis Ornette Coleman. Zien doel waor veur alle parameters los te laote: gein akkoordsjema of leed mier es basis vaan improvisatie, gein tonaliteit, gein te stèrk ritmegeveul. Bij beter bekieke bliek evels ouch deze muziek structuur en regele te höbbe, waore 't ouch mer negatief regele wie "gein tonaliteit". De free jazz had weineg aonhengers, al is ze historisch belangriek.
[bewirk] Rock jazz
Wie me op dezen doedloupende weeg neet mie wijer kós, zoch me inspiratie in verminging mèt popmeziek. De mingvörm weurt meistens "jazzrock" geneump, meh "rockjazz" is correcter, umtot de muziek jazz en neet rock is. De grooves vaan de rock en 't gebroek vaan elektrische piano's, gitare en basgitare zien kinmèrke die de rockjazz dudelik oondersjeie. Chick Corea is 'n bekinde en gewaarde rockjazzpianis. In de jaore zeventeg verwaterde de muziek tot 't niveau vaan muzak-achteg materiaal, al blaove die artieste väöl pebliek trèkke.
[bewirk] Posmodèrne jazz
Roond 1980 waor in de gezètte te leze "Jazz is dead". De artieste verkochte meender plaote es oets en de groethede oet 't verleje waore bekaans al gestorve. De muziek heet evels de einentwintegse ieuw gehaold, in de vörm vaan eclectisch wèrke en sumpel revivals vaan awwer stiele. Groete naome zien Wynton Marsalis en John Zorn.
