Karel XII van Zweden
Van Wikipedia
| 1682-1718 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
  |
||||||
| Koning van Zweden | ||||||
|
||||||
|
Karel XII (17 juni 1682 – 30 november 1718) was van 1697 tot 1718 koning van Zweden. Hij was de vierde koning uit de familie Wittelsbach en een der partijen in de Grote Noordse Oorlog (1700-1721).
Karel volgde zijn vader op in 1697. Van zijn minderjarigheid wilden Saksen, Rusland en Denemarken gebruik maken om de macht van Zweden te vernietigen. Karel besloot zijn vijanden voor te zijn. Hij begon een oorlog tegen zijn neef, koning Frederik IV van Denemarken, en een zwager, die hij na een belegering van Kopenhagen tot de vrede van Traventhal dwong (1700). Het Russische leger onder Peter de Grote werd jammerlijk verslagen bij de Narva, veel soldaten deserteerden of verdronken. Toen deed Karel een inval in Polen. Na Warschau veroverd te hebben (1702) en zijn andere neef, de Saksische koning, verslagen te hebben bij de Klissow, bezette hij Krakow. Tot slot Karel liet zijn beschermeling Stanislas Lezszinski kiezen tot koning van Polen.
Zonder zich te bekommeren om de tsaar, die Ingermanland, Lijfland en Estland veroverd had (1704), zette hij de oorlog voort tegen Saksen onder August de Sterke, die hij in 1706 dwong tot de verdrag van Altranstädt en zijn aanspraak op de Poolse troon op te geven. Een jaar lang bleef hij met zijn leger in Saksen, waar hij met moeite door Holland en Engeland werd overreed Frankrijk niet te steunen in de Spaanse Successieoorlog. In 1708 begon Karel een desastreuze aanval op Rusland. Een Zweeds leger is van Koerland uit opgemarcheerd, terwijl hij zelf op Moskou zou aanrukken. Door de kozakkenhetman Ivan Mazeppa liet hij zich overhalen Zuid-Rusland binnen te vallen, waarbij hij zijn generaal Adam Ludwig Lewenhaupt geen gelegenheid gaf hem de nodige versterkingen toe te voeren. Karel raakte gewond en zijn afgemat leger werd door de Russen bij Poltawa vernietigd (1709).
Terwijl Karel met een deel van zijn troepen en een aantal vertrouwelingen de vlucht namen naar de vesting Bender op destijds Turks grondgebied, hervatten Denemarken en Saksen de oorlog. De keurvorst van Saksen, August de Sterke, eistte de Poolse troon terug. Het lukte Karel de sultan te bewegen de Russen de oorlog te verklaren (1710). De Turken behaalden een schitterende overwinning bij de Proet (1711). Karel kreeg toestemming om terug te keren naar Zweden, maar bleef rondhangen in Moldavië, misschien nog niet geheel hersteld van de vewonding aan zijn voet. Het jaar daarop belegerde Ahmet III de stad Bender om Karel weg te krijgen. De Janitsaren weigerden echter op hem te schieten. Karel XII werd gevangen genomen en overgebracht naar Istanbul. Hij bestudeerde de Turkse marine naar het schijnt en speelde schaak met zijn minister.
In 1714 lukte het Karel te ontsnappen en reed te paard in twee weken tijd, via Transsylvanië naar Stralsund. Karel hervatte de strijd tegen Denemarken, die het eiland Rügen hadden bezet. In 1716 belegerde hij Christiania, tegenwoordig Oslo. Karel XII sneuvelde bij het beleg van Fredriksten, in een poging zijn verliezen aan de Oostzee te compenseren. Van het Zweedse leger bestaande uit 70.000 man was inmiddels een derde omgekomen van honger, koude en ondervoeding. Karel is van dichtbij door zijn hoofd geschoten. Hij werd opgevolgd door zijn jongste zuster, de echtgenote van Frederik I van Zweden.
Zijn minister Von Görtz, die in 1716 in Arnhem was gearresteerd, op last van koning George I van Engeland, gedwongen werd onderhandelingen met Rusland aan te gaan, is de volgende dag gearresteerd. In 1719 werd Görtz alsnog berecht en onthoofd.
De reputatie van Karel XII als tacticus is groot, maar als strateeg en diplomaat omstreden. Hij stond bekend als koudbloedig, geïnteresseerd in schaken, wiskunde, (het Octaal stelsel), maar niet in vrouwen en alcohol. In 1727 beschreef Voltaire hem in een boek, de Zweedse neo-nazi's verheerlijken hem.
[bewerk] Literatuur
- Oosthoek's geïllustreerde Encyclopaedie (1917)
- Rivalen in roem: Peter de Grote en Karel XII, door Pim van der Meiden, 1996, 112 blz., uitgeverij De Bataafsche Leeuw - Amsterdam, ISBN 9067074101
- Voltaire (1727), Histoire de Charles XII.
[bewerk] Externe links
- http://www.islandnet.com/~kpolsson/swedhis/swed1700.htm
- http://www.zeit.de/2004/28/Spielen_2fSchach_28?page=all
- http://www.correspondance-voltaire.de/html/body_werk-geschichte-voltaire-deutsch.htm#karl2
