Oedipus

Van Wikipedia

Oedipus¹ (Lat.) of Oidipous (Grieks) is een figuur uit de Griekse mythologie, waar hij de zoon van Laios (koning van Thebe) en Iocaste is.

Oedipus is de hoofdfiguur in Sophokles' tragedie Koning Oedipus (Oidipous tyrannos) uit 430 v.C. en in diens Oedipus te Kolonos. Verder figureert hij in Euripides' Phoinissai. Ook Aischylos (Zeven tegen Thebe) en Aristophanes dichten over Oedipus en zijn nageslacht. De mythe over Oedipus is echter veel ouder dan deze toneelschrijvers uit de 5e eeuw voor Christus: reeds Homerus maakt een zijdelingse allusie op de Oedipus-legende.

[bewerk] Mythe

Zie ook Labdaciden

Gustave Moreaus voorstelling van de ontmoeting tussen Oedipus en de sfinx

In de mythe voorspelt het Orakel dat Oedipus zijn vader om het leven zal brengen. Om dit te voorkomen wil de vader zijn zoon ombrengen. Hij bindt zijn zoon vast aan zijn voeten (Oedipus betekent letterlijk gezwollen voeten) en geeft een herder de opdracht het kind naar de bergen te brengen en daar achter te laten. Zo wordt het knaapje bijna vermoord, maar de herder die de baby achter moet laten, krijgt medelijden. Hij geeft de baby mee aan een groep paardenhoeders die langskomen. Later hoort Oedipus van het Orakel dat hij zijn vader, die hij niet kent, zal vermoorden en met zijn moeder zal trouwen. Uit angst hiervoor vlucht hij weg.

Jaren later komt hij zijn biologische vader tegen, zonder het te weten, op een driesprong in een streek die Fokis heet. Als Oedipus de kruising nadert ziet hij een heraut en een man op paard en wagen die hem tegemoet komen. De heraut wil hem met veel geweld van de weg af jagen als de voerman hem daadwerkelijk opzij duwt. Hij geeft de man in blinde woede een klap. De oude man op de wagen grijpt zijn kans als Oedipus langs de wagen loopt, en hij geeft hem een klap op zijn hoofd met zijn stok. Onmiddellijk slaat Oedipus de man zodat hij achterover uit de wagen tuimelt. Hij vermoordt het hele gevolg, slechts een man kan ontsnappen.

Later passeert hij Thebe, dat geterroriseerd wordt door een sfinx. Deze sfinx doodt iedereen die het opgegeven raadsel niet kan oplossen. Het raadsel is vrij bekend: "Welk dier loopt 's ochtends op vier benen, 's middags op twee benen en 's avonds op drie?"

Oedipus lukt het echter wél om het raadsel op te lossen (Een mens "loopt" als baby op handen en voeten, als volwassene op twee benen en als hij oud is geworden loopt hij op drie benen: twee benen en een wandelstok). Zo verlost hij de stad van het monster. Hij krijgt de positie van koning (aangezien die vrij was, nadat hij zijn vader vermoord had), en mag met de koningin trouwen, zijn moeder Iokaste.

Wanneer later Thebe geteisterd wordt door een plaag, geeft het orakel prijs dat dit komt door een ongestrafte moordenaar. Via de blinde profeet Tiresias komt men te weten dat het om Oedipus zelf gaat. De ongelukkige Oedipus steekt zichzelf de ogen uit en gaat rondzwerven als boetedoening. Althans in Sophokles' versie. Bij Seneca lezen we dat het orakel van Delphi niet alleen op vadermoord, maar ook op incest met de moeder alludeert. Oedipus begrijpt de hints echter niet. Teiresias en zijn dochter Manto moeten hulp brengen. Ze voeren een offer uit, maar wanneer niets verloopt zoals verwacht (de eigenaardigheden moeten we lezen als toespelingen op het toekomstige lot van Oedipus), wordt besloten Laios uit de onderwereld op te roepen. Deze beschuldigt zijn zoon openlijk, maar nog ziet Oedipus niet wat er aan de hand is. Pas wanneer een oude Corinthiër en de herder Porbas hem rechtuit zeggen dat Iocaste niet alleen zijn echtgenote, maar ook zijn moeder is, vallen voor hem de stukjes in elkaar. Oedipus steekt daarop zijn ogen uit. In tegenstelling tot wat we bij Sophokles lezen, komt hij hierna niet tot rust, maar raast zijn furor verder. Hij vervloekt de natuur en meent door zijn gruweldaad te hebben getriomfeerd op het noodlot. Hij heeft immers niet alleen zijn vader vermoord, zoals hem was voorspeld, maar heeft ook nog eens zijn moeder de dood ingejaagd.

[bewerk] Literatuur

Niet alleen de klassieke Griekse dichters/toneelschrijvers uit de 5e eeuw voor Christus (Sophocles, Euripides, Aischylos, Aristophanes, ... ) vermelden Oedipus. Aristoteles schrijft over Oedipus in zijn Poetica. Uit de Romeinse oudheid is vooral Seneca's tragedie Oedipus bekend.

In het begin van de 18e eeuw was Voltaires eerste succes eveneens een tragedie op het Oedipus-thema.

[bewerk] Psychoanalyse

De themata uit Oedipus zijn uitvoerig besproken door onder andere Sigmund Freud: vadermoord en moederliefde in het oedipuscomplex. Ook de haast religieuze predestinatieleer komt er in tot uiting. Alle pogingen om te vermijden dat Oedipus zijn vader zal vermoorden, leiden er juist toe dat hij dat wel doet.

[bewerk] Beeldende kunsten

Van in de oudheid worden vele episodes uit het leven van de tragische held Oedipus uitgebeeld, bijvoorbeeld op aardewerk. Vooral de ontmoeting tussen Oedipus en de sfinx is daarbij een populair thema.