Oriëntatieloop

Van Wikipedia

Internationaal symbool voor oriëntatieloop

Controlepunten

Oriëntatiepaal met patroon-perforator in provinciaal domein De Gavers (West-Vlaanderen)

Oriëntatieloop is een loopsport waarbij het aankomt op navigatie met kaart en kompas. Bij de traditionele vorm (die in jargon als voet-O wordt aangeduid) navigeren de deelnemers te voet, maar er zijn ook andere vormen mogelijk, zoals het navigeren per ski of mountainbike. De wedstrijden zijn races waarin de looptijd wordt opgenomen en in welke de deelnemers een special vervaardigde kaart en een kompas gebruiken om door divers terrein (vaak bossen) te navigeren. Tijdens het lopen bezoeken de deelnemers van te voren uitgezette controlepunten die aangegeven zijn op de kaart. De route van de controlepunten wordt voor de start geheim gehouden voor de deelnemers, op het startmoment ontvangen ze een gedetailleerde topografische kaart waarop de route is aangegeven. Deelnemers starten op verschillend interval, ze worden individueel geklokt en er wordt van hen verwacht dat ze alle navigatie alleen doen. Voor de uitslag wordt gekeken wie de juiste controlepunten in de juiste volgorde het snelst heeft aangedaan. De regels en principes van de sport worden opgesteld door de Internationale Oriëntatieloop Federatie (IOF).

De Engelse naam ‘orienteering’ komt van het Zweedse word ‘orientering’. De term werd voor het eerst gebruikt om de sport te beschrijven in 1918 door Majoor Ernst Killander, toen de voorzitter van de Stockholm Amateur Athletic Association, bij publiciteit voor de eerste wedstrijd op grote schaal in Zweden.^[1]

[bewerk] Geschiedenis

[bewerk] Oorsprong

Oriëntatielopen ontstond in Scandinavië, als een militaire oefening, aan het einde van de 19de eeuw. De wedstrijdsport begon in Noorwegen waar de eerste wedstrijd werd georganiseerd door de Tjalve Sport Club op 31 oktober 1897 en werd gehouden vlakbij Oslo. De route was vrij lang voor moderne standaarden, met 19.5 km en had maar drie controlepunten. Peder Fossum won deze wedstrijd in een tijd van 1 uur, 47 minuten, en 7 seconden.^[2] De eerste oriëntatieloopwedstrijd op grote schaal werd georganiseerd in 1918 door Majoor Ernst Killander uit Stockholm, Zweden. Killander was een Scout leider die zich tot de sport wende om jeugd geïnteresseerd te krijgen in atletiek. Deze wedstrijd werd ten zuiden van Stockholm georganiseerd en er waren 220 deelnemers.^[2][3] Killander ging verder met het ontwikkelen van regels en principes van de sport en wordt vandaag de dag in Scandinavië nog steeds gezien als de "Vader van het Oriëntatielopen".

De sport won aan populariteit met de ontwikkeling van meer betrouwbare kompassen in de jaren 30. De eerste internationale wedstrijd tussen oriëntatielopers uit Zweden en Noorwegen werd net buiten Oslo, Noorwegen, gehouden in 1932. In 1933 introduceerde de Zweedse kompas fabrikant Silva Sweden AB een nieuw kompas ontwerp, het protractor kompas. Tot de ontwikkeling van het duimkompas, was het protractor kompas het meest gebruikt in de sport. In 1934 waren meer dan een kwart miljoen Zweden actief in de sport en het oriëntatielopen had zich verspreid naar Finland, Zwitserland, de Sovjet Unie en Hongarije. De landen Finland, Noorwegen en Zweden richtten allemaal nationale kampioenschappen op.^[4] De Zweedse nationale oriëntatieloop bond, Svenska Orienteringförbundet, is de eerste nationale oriëntatieloop bond en werd opgericht in 1936.^[5]

[bewerk] Naoorlogse jaren

Na de Tweede Wereldoorlog verspreidde oriëntatielopen zich in Europa, Azië, Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland. De eerste oriëntatieloopwedstrijd in Noord-Amerika werd gehouden in november 1941 bij Dartmouth College in Hanover, New Hampshire, USA. De wedstrijd werd georganiseerd door Piltti Heiskanen een bezoekende student uit Finland. Bjorn Kjellstrom een Zweedse oriëntatieloper en medeoprichter van kompas fabrikant Silva Sweden AB, verhuisde naar de Verenigde Staten in 1946 om de Amerikaanse afdeling van de Silva Company (later Silva, Inc.) op te richten. Kjellstrom bracht zijn liefde voor de oriëntatieloopsport met zich mee en wijdde de Silva Oriëntatieloop Services in om te voorzien in trainingen en bedrijf sponsoren voor de sport. Met de Noor Harald Wilbye, hielp Kjellstrom met het oprichten van een Amerikaanse oriëntatieloop vereniging in 1967, dit werd een van de grootste en meest actieve oriëntatieloop verenigingen in de Verenigde Staten.^[6] De Canadese Oriëntatieloop Federatie werd ook opgericht in 1967 en de eerste Canadiese nationale oriëntatieloop kampioenschappen werden gehouden bij Gatineau Park in Ottawa op 10 augustus 1968.^[7] De enige Wereld kampioenschappen die in Noord-Amerika plaats vonden waren bij West Point, New York in 1993.

Elf landen zonden een vertegenwoordiging naar een internationale conferentie in Sandviken, Zweden in 1949 dat als doel had meer consistente regels en kaart standaarden voor de sport. De Noren en Zweden begonnen met de productie van nieuwe kleurenkaarten speciaal voor het oriëntatielopen in de jaren 50. In 1955 werd de eerste oriëntatieloop wedstrijd gehouden in Australië. De Internationale Oriëntatieloop Federatie (IOF) werd opgericht in 1961 en de eerste wereld kampioenschappen werden gehouden in 1966. De oprichtende leden representeerden de landen Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, Denemarken, de Duitse Democratische Republiek, West-Duitsland, Finland, Hongarije, Noorwegen, Zweden en Zwitserland. In 1969 representeerde de IOF 16 landen, waaronder de eerste twee niet-Europese leden Japan and Canada.^[8]

[bewerk] Recente jaren

Zevenenzestig verschillende nationale oriëntatieloop federaties zijn lid vandaag de dag lid van de IOF.^[9] Wereld kampioenschappen werden tweejaarlijks gehouden van 1961 tot 2003 en worden nu elk jaar gehouden. De Jukola en Tiomila, estafettewedstrijden in Finland en Zweden, worden beiden gehouden sinds de jaren 40. De grootste individuele oriëntatieloop wedstrijd, O-Ringen, wordt jaarlijks gehouden sinds 1965 en trekt rond de 15000 atleten om deel te nemen in de Zweedse bossen. Er zijn nieuwe variaties van de sport, inclusief ski-oriëntatie, mountain bike oriëntatie, trail oriëntatie, kano oriëntatie en radio oriëntatie die een diverse selectie van atleten aantrekt. De sport wordt gedomineerd door de Noordse naties en Zwitserland, maar Frankrijk, Groot-Britannië en verschillende Oost Europese landen zijn in opkomst. Buiten Europa zijn Australië en Nieuw-Zeeland de meest ontwikkelde oriëntatieloop naties. Met de dood van Bjorn Kjellstrom en het niet aanwezig zijn van actieve sponsors, is het Amerikaanse oriëntatielopen in deelname de laatste jaren niet gegroeid.

[bewerk] Oriëntatielopen en de Olympische Spelen

In 1996 begon de promotie van het oriëntatielopen om de sport op het programma van de Olympische Spelen te krijgen. De inspanningen zijn tot nu toe zonder succes gebleven, hoewel de sport wel aan het programma van de World Games werd toegevoegd in 2001 en de sport wordt ook beoefend bij de Zomer Deaflympische Spelen. Supporters erkennen dat de sport niet televisie of toeschouwer vriendelijk is, het wedstrijdterrein is vaak ver van grote steden en de duur van de wedstrijden is vaak langer dan van andere individuele wedstrijden.^[10] Inspanningen om een format te onwikkelen dat geschikt is voor de Olympische Spelen zijn voornamelijk gericht op parkoriëntatie, micro-oriëntatie en korte afstand estafettes.

Skioriëntatie wordt gepromoot als het format dat de meeste kans heeft om op het programma van de Olympische Spelen te komen. Hoewel het niet een officiële demonstratie sport was werd er een internationaal skioriëntatie wedstrijd gehouden in Sugadaira, Japan als deel van het Internationale Culturele Festival dat tegelijk met de Olympische Winterspelen 1998 in Nagano werd gehouden.^[11] De Internationale Oriëntatieloop Federatie verzocht het Internationaal Olympisch Comité in 2002 om skioriëntatie op het programma van de Olympische Winterspelen 2006 te zetten, met de notitie dat het de wedstrijdlokatie kon delen met de biatlon wedstrijden.^[12] In de formele aanbeveling om skioriëntatie niet op te nemen op het programma van de Spelen, gaf de Commissie van het Olympisch Programma aan dat de sport te weinig deelnemers heeft van buiten de Noordse landen, "de uitdaging voor omroepen en toeschouwers om de wedstrijd makkelijk te volgen" en de kosten voor de nieuwe technologie en een nieuw resultaten systeem.^[13] In 2005 bevestigde het Internationaal Olympisch Comité dat skioriëntatie wordt overwogen voor toevoeging aan het programma voor de Olympische Winterspelen 2014.^[14] Op 28 november 2006 besliste het uitvoerend bestuur van het IOC om skioriëntatie niet toe te voegen aan het beoordelings proces. ^[15]

[bewerk] Basis

In oriëntatielopen is het vermogen om te navigeren tijdens het lopen erg belangrijk (Wereld Kampioenschap 2005, Aichi, Japan)

Een oriëntatieloop wordt in paars of rood op een kaart aan gegeven, een driehoek geeft de start aan en een dubbele cirkel de finish. Cirkels worden gebruikt om een controlepunt aan te geven. Er wordt vaak gestart met een één of twee minuten interval. De uitslag wordt gemaakt met de tijd die de deelnemers over de omloop hebben gedaan, voorwaarde is dat alle controlepunten in de juiste volgorde zijn aan gedaan.

Een goede conditie en loop snelheid zijn vereist om succesvol op top niveau mee te kunnen doen. Succes hangt ook sterk af van het kiezen van de snelste route tussen de controlepunten. De controlepunten zijn voor deelnemers aan dezelfde categorie hetzelfde, maar de gekozen route kan heel anders zijn. Deelnemers moeten regelmatig door ruig, onontgonnen terrein lopen waar precies navigeren essentieel is.

Oriëntatieloop wedstrijden bieden meestal een variërend aanbod van omlopen variërend in lengte en technisch niveau om alle deelnemers aan te spreken. Omlopen zijn vaak geordend naar leeftijd b.v., H35 voor mannen van 35 jaar en ouder. Soms zijn er meerdere omlopen voor een leeftijdsklasse b.v. D-18L: vrouwen van 18 jaar en jonger lange omloop, D70S: vrouwen van 70 jaar en ouder korte omloop, D21E: dames van 21 en ouder elite omloop.

Sommige landen, zoals de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk gebruiken kleur gecodeerde omlopen om de moeilijkheid van een route aan te geven. Een "witte" omloop kan een korte makkelijke route zijn terwijl een "blauwe" omloop zowel technisch als conditioneel meer eist van een deelnemer.

[bewerk] Kaart en controlepunt

Detail van een kaart gebruikt bij een oriëntatieloop. Klik voor de hele kaart. Kaart getekend door Tage Baun en Preben Jørgensen van Horsens OK

Kaarten worden special gemaakt door oriëntatielopers en professionele kaarttekenaars. De kaarten zijn van een grotere schaal en meer gedetailleerd dan topografische kaarten. De meest voorkomende schalen zijn 1:15,000 of 1:10,000 met voorgetekende noordlijnen die het magnetisch noorden aanwijzen. Kaart symbolen voor de 1:15000 schaal zijn gestandaardiseerd door de IOF (Internationale specificatie voor oriëntatieloop kaarten - ISOM) en ontworpen om leesbaar te zijn voor elke deelnemer ook al hebben ze een andere achtergrond en spreken ze een andere taal. Kaart symbolen voor de 1:10000 schaal zijn een 150% vergroting van de symbolen voor de 1:15000 schaal. Kaart lezen en terrein associatie zijn erg belangrijk bij oriëntatieloop navigatie en het kompas gebruik wordt meestal gereduceerd tot het oriënteren van de kaart naar het magnetische noorden.

Een controlepunt wordt meestal geplaatst bij een duidelijke terreinkenmerk en hij word verduidelijkt op de “postomschrijving”. In het terrein is een controlepunt gemarkeerd met een wit en oranje (of wit en rode) vlag, zoals op de foto’s in dit artikel. Een deelnemer registreert zijn of haar bezoek met een knip in een controlekaart met een knijptang of door een elektronische chip in een registratie-eenheid te leggen.

[bewerk] Uitrusting en kleding

Een oriëntatieloper bij een controlepunt

De basisuitrusting nodig voor het oriëntatielopen is normaal een kompas, geschikte outdoor kleding en in sommige landen een fluitje. Het fluitje is om hulp te roepen in noodsituaties. Wedstrijd oriëntatielopers hebben vaak gespecialiseerde hulpmiddelen zoals een duimkompas. Een doorzichtige plastichouder wordt om de onderarm gedragen om de postbeschrijving in te doen. Deelnemers kunnen ook een controlekaarthouder gebruiken om de handen vrij te houden tijdens het oriënteren. Een moderne variant van de controle kaart is de elektronische registratie. Er zijn twee types van elektronische registratie, een is ‘Sportident’: een kleine plastic eenheid die om je vinger vast gemaakt kan worden en in een speciale op batterijen werkende registratie-eenheid op het controlepunt past. Het andere systeem is ‘Emit’ de eenheid is hier iets groter en past in de handpalm. Het wordt gebruikt met registratie-eenheden waar deze kaart precies inpast, extra ten opzichte van ‘Sportident’ is een papieren backup kaartje. Bij elk controlepunt komt er een specifiek gaatje in het kaartje waardoor als de elektronische eenheid uitvalt toch gecontroleerd kan worden of alle posten zijn bezocht. Bij beide systemen wordt bij een controlepunt de tijd van registratie geregistreerd. Sommige elektronische systemen hebben de registratie-eenheden een geluid en/of lichtsignaal om aan te geven dat het bezoek is geregistreerd.

Speciaal gemaakte lichtgewicht nylon of lycra pakjes geven het hele lichaam bescherming voor het hardlopen door gebieden met ondergroei. Scheenbeschermers worden ook vaak gedragen. Lichtgewicht oriëntatieloopschoenen met noppen worden het meest gebruikt. Atleten dragen soms een zonneklep om regen, stof en taken uit hun ogen te halen. GPS en andere elektronische navigatie apparatuur zijn meestal niet toegestaan.

[bewerk] Wedstrijd types

Meerdaagse wedstrijd O-Ringen, Zweden, 2005

Wereld Kampioenschap afstanden zijn Lang (winnende tijd 70 - 80 minuten voor vrouwen en 90 - 100 min voor mannen), Middel (30-35 min), Sprint (10-12 min) en Estafette.

• Estafette - Teams van deelnemers lopen individueel een omloop en het resultaat is gebaseerd op de totale tijd van het team. Estafettes hebben meestal een massastart in plaats van om de paar minuten. Om te voorkomen dat de deelnemers elkaar volgen zijn er parallelle routes (vertakkingen). Lopers die tegelijk lopen hebben verschillende posten, maar elk team heeft uiteindelijk hetzelfde gelopen.

• Scoreloop – Deelnemers bezoeken zoveel posten als mogelijk binenn een vantevoren vastgestelde tijdslimiet. De controlepunten hebben meestal een verschillende waarde, afhangend van moeilijkheid en locatie ten op zichte van het start en finishpunt. Ook is er een puntenaftrek voor elke minuut dat een deelnemer te lang onderweg is. De deelnemer met de meeste punten is de winnaar.

• Sprint - Korte wedstrijden, vaak gehouden in een stads park of een andere stads omgeving. De kaart schaal is meestal 1:5000 of 1:4000.

• Nacht – Deelnemers gebruiken een hoofdlamp om te navigeren in het donker. De controlepunten zijn vaak gemarkeerd met reflectoren. Als een nachtwedstrijd start voor het donker is moet er een massastart zijn zodat elke deelnemer even lang in het licht loopt. De twee klassieke club estafettes Tiomila en Jukola bevatten allebei nachtomlopen.

• Lintjesloop – Deelnemers lopen een korte omloop waarbij er lintjes lang de hele route hangen. Deze omloop wordt meestal gedaan door jonge kinderen, alleen of met een begeleider.

[bewerk] Erkende types van oriëntatie

De vier types van oriëntatie die erkend zijn door de Internationale Oriëntatieloop Federatie zijn voetoriëntatie, mountainbike oriëntatie, skiënoriëntatie en trailoriëntatie.

[bewerk] Mountain bike oriëntatie

MTBO rijder: Robert Zabel (Polen)

Dit is oriëntatie op een mountainbike, afgekort MTBO of MTB-O. Aangezien fietsen normaal gesproken niet het pad mogen verlaten ligt de focus op de routekeuzes terwijl je navigeert op fietssnelheid. Speciale uitrusting is een kaarthouder die vast zit aan het stuur van de fiets. Kaarten zijn meestal van kleinere schaal en minder gedetailleerd dan standaard oriëntatieloop kaarten.

[bewerk] Skioriëntatie

Een andere variant is oriëntatie op langlauf skis, ook wel Ski-O genoemd. Standaard oriëntatieloop kaarten worden gebruikt, maar met een speciale groene opdruk van sporen en paden om hun beloopbaarheid in de sneeuw aan te geven. Andere symbolen geven aan of paden bedekt zijn met sneeuw of sneeuwvrijn zijn. Standaard cross-country ski uitrusting wordt gebruikt samen met met een kaarthouder aan de borst.

[bewerk] Trailoriëntatie

Een oriëntatie vorm die geschikt is voor invalide deelnemers waar het gaat om de juistheid en niet om de tijd. De deelnemers moeten bij een controlepunt bepalen welke van de verschillende posten degene is die op kaart staat aangegeven. De route is meestal verhard waardoor deze ook geschikt is voor mensen in een rolstoel. Kaarten zijn meestal in een schaal 1:5000.

[bewerk] Enkele Bekende Oriëntatielopers

• Thierry Gueorgiou (FRA)
• Karolina A Höjsgaard (SWE)
• Pasi Ikonen (FIN)
• Simone Niggli-Luder (SUI)
• Emil Wingstedt (SWE)
• Janne Salmi (FIN)
• Anne Margrethe Hausken (NOR)
• Holger Hott Johansen (NOR)
• Minna Kaupi (FIN)
• Jørgen Rostrup (NOR)
• Hanne Staff (NOR)
• Bjørnar Valstad (NOR)

België

• Tom Herremans
• Fabien Pasquasy
• Wim Peers
• Bart Delobel
• Geert Simkens
• Greet Oeyen

Beloftevolle junioren België

• Jeremy Genar
• Jochen Verdeyen
• Yannick Michiels
• Miek Fabré

Nederland

• John Are Myhren
• Clemens Roos

Beloftevolle junioren Nederland

• Wouter Foppen

[bewerk] Zie ook

• Internationale Oriëntatieloop Federatie
• Junioren Wereldkampioenschap Oriëntatielopen
• Masters Wereldkampioenschap Oriëntatielopen
• Wereldkampioenschap oriëntatielopen
• Oriëntatierit

[bewerk] Referenties

[bewerk] Externe links

• Internationale Oriëntatieloop Federatie (IOF)
• Nederlandse Oriëntatieloop Bond (NOLB)
• Oriëntatie.org, van het Vlaams Verbond voor Oriënteringssporten(VVO)
• I-ol.nl, Nederlands nieuws betreffende de oriëntatieloopsport
• Laatste post, Belgisch nieuws betreffende de oriëntatieloopsport
• World of O, Internationaal nieuws betreffende de oriëntatieloopsport