Spoorwegjargon

Van Wikipedia

Dit is een lijst van jargon die wordt gebruikt binnen de spoorwegen. Het overzicht bevat alleen termen die typisch zijn voor de spoorwegen. Vaktermen die ook in andere discplines worden gebruikt zijn niet opgenomen in dit overzicht, bijvoorbeeld hoofdschakelaar of kranssmering. Product- en merknamen zijn alleen opgenomen indien die in Nederland voorkomen.

[bewerk] A

Adhesielok

Een lok die de aandrijfkracht uitsluitend via de wielen op de rails brengt

Afspaninrichting

Een installatie waarmee de draden van de bovenleiding op spanning worden gehouden

Afstoten

Het van een heuvel afduwen van een goederenwagen

Asindeling of asopstelling

De configuratie van de assen van een lok waarin aangegeven welke assen zijn aangedreven, het aantal draaistellen en het aantal assen per draaistel

Aslast

Het maximale gewicht op een set van twee wielen

Auto(slaap)trein

Een trein bestaande uit een combinatie van rijtuigen en autotransportwagens voor het transport van de auto's van de reizigers

[bewerk] B

Baanvaksnelheid

De maximaal toegestande snelheid op een traject

Bagagerijtuig

Een rijtuig bestemd voor vervoer van bagage en fietsen etc.

Bak

Synoniem voor rijtuig; zowel voor een getrokken rijtuig als een rijtuig van een treinstel

Balkon

Het gedeelte van een rijtuig waar toegang wordt verleend tot de buitendeuren

Ballastbed

Een laag grof grind waarin de bielsen worden gelegd

Barrijtuig

Een rijtuig voorzien van een kleine keuken, bar of cafetaria

Biels

Een dwarsligger waarop beide spoorstaven worden gemonteerd

Blok

Een sectie in een spoorlijn die wordt begrensd en beveiligd door seinen

Boemel

Een stoptrein die slechts enkele keren per dag rijdt

Bovenbouw

Het geheel van ballastbed, bielzen en spoorstaven

Bovenleiding

Een systeem van draden boven het spoor waarop de voedende elektrische spanning staat

Breedspoor

Spoor met een spoorwijdte van meer dan 1435mm

BS

Bovenkant spoorstaaf; wordt als referentie gebruikt bij hoogtemeting van materieel en infrastructuur

Buffer

Verende constructie die de drukkrachten tussen gekoppelde rijtuigen/loks opvangt

Bufferbalgen

De rubberen afdichting tussen twee gekoppelde rijtuigen

[bewerk] C

Coach

De stoelen in een rijtuig met middengang zijn zo geplaatst dat de reizigers allemaal dezelfde kant op kijken

Combineren

Het koppelen van treinen voor een gezamenlijk vervolg van een (deel van een) route

Compartiment

Algemene uitdrukking voor een afgesloten ruimte binnen een rijtuig, kan b.v. een coupe zijn

Conducteur

De conducteur is in Nederland verantwoordelijk voor de trein; de taken zijn onder andere het sluiten van de deuren, geven van het vertreksein, service verlenen aan de reizigers en vervoersbewijzen controleren

Couchette

Een coupé met banken die voor de nacht worden omgeklapt tot ligbanken

Coupé

Een afgesloten compartiment met stoelen die toegangkelijk is via de zijgang

[bewerk] D

Derde rail

Een rail in het midden of de zijkant van het spoor waarop de voedende elektrische spanning staat

Diensthalt

Een stop van een trein waarbij de reizigers niet kunnen in-/uitstappen, b.v. om een machinist te wisselen

Diensttrein

Een trein voor het vervoer van spoorwegpersoneel

Diesellocomotief

Een locomotief die in de eigen energiebehoefte kan voorzien d.m.v. dieselmotor(en)

Doorloopkop

Een koprijtuig waarvan de voorzijde voorzien is van een cabine en van een doorgang voor reizigers naar een eventueel gekoppeld rijtuig

Draagkabel

De kabel van de bovenleiding die het systeem draagt en tevens voor elektrische geleiding zorgt

Draaistel

Een constructie waarin meerdere assen zijn ondergebracht en waarop het rijtuig/lok/wagen is opgelegd; het draaistel kan draaien ten opzichte van de lok

Drukdicht

Speciale uitvoering voor met name hogesnelheidstreinen die moet voorkomen dat drukgolven, veroorzaakt door passerende treinen of tunnels, het interieur bereiken

Dubbel enkelspoor

Een spoorlijn van twee sporen waarvan beide sporen geschikt zijn om in beide richtingen te gebruiken, en beide sporen een volledige autonome enkelspoorbeveiliging hebben

Dubbel linkerspoorbeveiliging

Een spoorlijn van twee sporen waarvan beide sporen geschikt zijn om in beide richtingen te gebruiken, en de linkerrijweg is beveiligd met voorsein en hoofdsein

Dubbellok

Een lok die bestaat uit twee vast gekoppelde loks

Dubbelspoor

Een spoorlijn die bestaat uit twee sporen, elk spoor wordt voor een verkeersrichting gebruikt

Dubbeltractie

Een trein laten trekken door meerdere loks

Dwergsein

Een laag driehoekig sein geplaatst op de grond naast het spoor

[bewerk] E

Eilandperron

Een perron dat aan beide zijden wordt omsloten door een spoor

Elektrische locomotief (E-loc)

Een locomotief die in de energiebehoefte voorziet d.m.v. een externe stroomvoorziening vanaf de spoorbaan

Emplacement

Gebied met opstelsporen

Engels wissel (Engelsman)

Een kruising van twee sporen waarbij tevens van spoor kan worden gewisseld

Enkelspoor

Een spoorlijn die bestaat uit een spoor voorover het vervoer in beide richtingen plaatsvindt

ERTMS

European Rail Traffic Management System; Europese standaard voor verkeersbegeleidingsysteem

ETCS

European Train Control System; automatische treinbeinvloedingsysteem volgens Europese standaard

Euro balise

Onderdeel van het ERTMS, grondbaken

Euro-schuitje

Een Europese standaarduitvoering van het sleepstuk van een pantograaf

[bewerk] F

Flens

De opstaande rand aan de buitenrand van het treinwiel

[bewerk] G

Geledelok

Een lok die bestaat uit twee delen rustend op drie draaistellen

Getrokken rijtuigen

Een eenheid met als functie het bieden van plaatsen t.b.v. reizigers, heeft geen eigen tractie en geen eigen energievoorziening

Getrokken trein

Een samenstelling van een lok(s) en rijtuigen

Goederenwagen

Een eenheid met als functie het bieden van vrachtruimte, heeft geen eigen tractie

[bewerk] H

Halfje

Een enkelvoudig wissel

Hangdraden

De vertikale draden waarmee de rijdraad aan de draagkabel hangt

HC

Afkorting voor hoofdconducteur

Heuvelen

Het rangeren van een goederentrein door ze zelfstandig van een hevel te laten afrollen

Hybride locomotief

Een locomotief met zowel een dieselmotor als de mogelijkheid gevoed te worden via een externe stroomvoorziening vanaf de spoorbaan

[bewerk] I

ICE

InterCity Express: hogesnelheidstrein van de Duitse Spoorwegen

Inhaalspoor

Een extra spoor waarop langzame treinen wachten om snellere treinen over het doorgaand spoor te laten passeren

Intercity

Een trein die stopt op de stations van grote steden en niet of weinig op tussengelegen stations

Inwachten

Het wachten van een trein totdat de spoorlijn beschikbaar/vrij is

[bewerk] J

Jacobsdraaistel

Een samenstelling waarbij twee aangrenzende rijtuigen op een gezamenlijk draaistel rusten

[bewerk] K

Kaapsspoor

Spoor met een spoorwijdte van 1067mm

Kantelbaktrein

Een systeem waarbij de carrosserie van de trein in de bochten tegenhangt om de centrifugale krachten te compenseren met als doel het halen van hogere snelheden

Ketelwagen

Een wagen bestemd voor het vervoer van vloeistoffen

(Wissel)Kloot

Een contragewicht op een handwissel wat het wissel in de uiterste positie houdt, zowel links- als rechtsleidend

Klotengooier

Rangeerder

Koerswagen

Enkele rijtuigen die van de trein worden losgekoppeld en die met een andere trein verder gaan naar een andere bestemming

Kopmaken

Het wenden van de trein naar een andere rijrichting

Koppeling

Een flexibele verbinding tussen rijtuigen/loks bestaande uit een oog dat over de trekhaak hangt en een stuk schroefdraad om de koppeling mee strak te zetten

Koprijtuig

Een rijtuig in een treinstel voorzien van een machinisten cabine

Kopstation

Een station waarvan de sporen aan het eind van het perron eindigen

Kruiswissel

Een constellatie van 4 wissels en een kruising in een dubbelsporige lijn waarmee in beide richtingen van spoor kan worden gewisseld

Kunstwerk

Bouwkundige voorziening van een spoorlijn zoals bruggen, tunnels etc.

[bewerk] L

Leeg materieel

Rijtuigen die tijdelijk niet in gebruik zijn voor reizigers

Ligrijtuig

Een rijtuig bestaande uit coupes voorzien van omklapbare ligbanken; ook wel couchetterijtuig

LOB

Lengte over buffers, de totale lengte van een rijtuig/lok gemeten over de buffers

Loctrein

Een trein die louter bestaat uit een of meer locomotieven, die niet allemaal tractie leveren

Loc of Lok

Afkortingen van Locomotief

Locomotief

Een autonome eenheid met als functie het leveren van tractie, meestal voorzien van cabines aan beide zijden; een veel gebruikte afkorting is Lok

Locwissel

Het vervangen van de locomotief tijdens de reis; de nieuwe lok wordt aan dezelfde kant bijgeplaatst

[bewerk] M

Machinist

De bestuurder van de trein

Mat

Rollend materieel

Meester

Machinist

Meterspoor

Spoor met een spoorwijdte van 1000mm

Middengang

Het gangpad van het rijtuig loopt in het midden, het rijtuig bestaat uit een open ruimte met aan beide zijden van het gangpad stoelen

Motorpostwagen

Een rijtuig voorzien van een eigen tractie-installatie en ruimte voor het vervoeren en sorteren van poststukken

Motorrijtuig

Een onderdeel van een treinstel waarin de tractie-installatie is ondergebracht

Motorwagen

Een rijtuig voorzien van een eigen tractie-installatie en een reizigerscompartiment

Multi-systeem

Een E-loc of treinstel geschikt voor verschillende voedingsspanningen

[bewerk] N

Natrein

Een extra trein die hetzelfde traject rijdt en enkele minuten na de originele trein vertrekt

Normaalspoor

Spoor met een spoorwijdte van 1435mm

[bewerk] O

Omgrenzingsprofiel

De maximaal toegestane breedte- en hoogtematen van loks/rijtuigen/wagens; dit houdt verband met de beschikbare ruimte in tunnels en langs perrons etc.

Omlopen

Het rijden van de lok van de ene kopkant van de trein naar de andere

Opdrukken

Vanaf de achterzijde van een trein met een lok de trein duwen, meestal ter assistentie van een lok aan de voorzijde

Opdruklok

Een lok die aan de achterzijde van de trein wordt bijgeplaatst om een steile helling te beklimmen

Opstelspoor

Een stuk spoor waarop materieel kan worden stilgezet

Opstelterrein

Een terrein met meerdere opstelsporen

Opzending

Rijtuig(en)/lok(s) die mee worden gevoerd in een trein zonder dat deze in gebruik zijn; in opzending

Overloopwissel

Een set wissels waarmee in een dubbelsporige lijn van spoor kan worden gewisseld

[bewerk] P

Panoramarijtuig

Een rijtuig voorzien van extra grote vensters om de reizigers een uitgebreide blik op de omgeving te geven

Pantograaf

Een type stroomafnemer voor gebruik in combinatie met bovenleiding; zo genoemd vanwege de geometrie

Perronspoor

Een spoor dat langs een perron loopt

Plaat

De vloer van de machinistencabine van een stoomlok

Polygonisatie

Het afvlakken van de wielband waardoor de cirkel afsluit tot vele vlakke kanten; ook wel vierkante wielen genoemd

Post T

De verkeersleiding

Postrijtuig

Een rijtuig bestemd voor het vervoer en sorteren van poststukken

[bewerk] Q

[bewerk] R

Rangeerheuvel

Een verhoging in het spoor waaraf goederenwagens zelfstandig kunnen rollen

Rangeren

Het samenstellen van een trein door het in de juiste volgorde koppelen van wagens of rijtuigen

Restauratierijtuig

Een rijtuig voorzien van een keuken en zitplaatsen aan tafels

Rijdraad

De draad(en) van de bovenleiding die het feitelijke contact met de trein verzorgd

Rijtuig

Getrokken rijtuig bestemd voor reizigersvervoer

Rollend materieel

Verzamelnaam voor alle railvoertuigen (locomotieven, rijtuigen, wagens, treinstellen etc.)

Rongenwagen

Een platte open wagen voorzien van opstaande staven om de lading te borgen

[bewerk] S

Slaaprijtuig

Een rijtuig bestaande uit coupes voorzien van bedden en zitplaatsen

Slaaptrein

Een trein die een traject in de nacht aflegd en is samengesteld uit slaap- en/of ligrijtuigen

Sluitlicht

Een rood licht aan de achterzijde van het laatste rijtuig/wagen

Smalspoor

Spoor met een spoorbreedte van minder dan 1435mm

Sneltrein

Een trein die niet op elk station stopt

Spanningsluis

Een korte onderbreking in de bovenleiding

Spoorbreedte

De afstand tussen de vertikale hartlijnen van de beide spoorstaven

Spoorstaaf

Een losse rail

Spoorwijdte

Afstand tussen de binnenkanten van de beide spoorstaven, gemeten op 14 mm onder het denkbeeldige vlak dat bovenop beide spoorstaven

Sprinter

Een bijnaam voor een serie treinstellen; inmiddels ook een treincategorie

Stoomlocomotief

Een locomotief die in de eigen energiebehoefte kan voorzien d.m.v. een stoomketel

Stoot- en trekwerk

Het geheel van buffers, trekhaak en koppeling

Stootblok

Een stevige constuctie die het einde van een spoor markeert en blokkeert

Strengelspoor

Twee overlappende sporen; een of beide (in geval van een combinatie van verschillende spoorbreedtes) spoorstaven van het ene spoor ligt tussen de spoorstaven van het andere spoor

Stroomafnemer

Algemene uitdrukking voor onderdeel dat contact houdt tussen de lok en de geleider boven/naast de spoorbaan

Stuurstandrijtuig

Een rijtuig voorzien van een machinisten cabine van waaruit de duwende locomotief wordt bediend

[bewerk] T

Tandrad

Een inrichting tussen de spoorstaven waarop de lok op mechanische wijze de aandrijfkracht brengt

Tandradbaan

Een spoorlijn voorzien van een tandrad; dit zijn meestal steile trajecten

TGV

Train à Grande Vitesse: hogesnelheidstrein van de Franse spoorwegen

Thalys

Een productnaam voor een TGV derivaat waarmee voornamelijk verbindingen tussen Parijs, Brussel, Amsterdam en Keulen worden verzorgd

Treincategorie

Treinen worden ingedeeld in categorien afhankelijk van snelheid, aantal tussenstops, comfort en route

Treinnaam

Sommige treinverbindingen hebben ter herkenning namen; de heen- en terugverbinding hebben dezelfde naam

Treinnummer

Elke trein heeft een uniek nummer, verschillend nummer voor de heen- en terugverbinding

Treinstam

Een semi-vaste samenstelling van een treinstel of een trek-/duwcombinatie

Treinstel

Een autonoom inzetbare inheid van meerdere rijtuigen die permanent zijn gekoppeld en waarover de tractie-installatie en reizigerscompartimenten zijn verdeeld, voorzien van cabines aan beide zijden

Trek-duwtrein

Een trein samengesteld uit een lok en een stuurstandrijtuig, de trein kan kopmaken zonder de lok om te laten lopen

Trekhaak

Een haak waarover de koppeling wordt gehangen; is bewegelijk bevestigd aan de carroserie van het rijtuig/lok

Tuin

Het emplacement van een station

[bewerk] U

[bewerk] V

Verkanting

Het hellen van de spoorbaan in een boog om de centrifugale kracht gedeeltelijk te compenseren

Verkeerd spoor

Een trein die, op een dubbelsporige lijn, over het andere dan het gebruikelijke spoor rijdt

Versterkingsrijtuig

Rijtuigen die voor een gedeelte van de route worden bijgeplaatst

Vis-a-vis

De stoelen in een rijtuig met middengang zijn zo geplaatst dat de reizigers elkaar aankijken

Vleugeltrein

Een afsplitsing van een deel van een trein naar een andere bestemming

Voorstadstrein

Een trein in een stedelijk gebied met veel stops die gebruik maakt van spoorlijnen en soms ook van een metrolijnen

Voortrein

Een extra trein die hetzelfde traject rijdt en enkele minuten voor de originele trein vertrekt

Vrije kruising

Een splitsing in een dubbelsporige lijn waarbij de sporenloop zo is gekozen dat er geen sporen elkaar gelijkvloers kruisen

[bewerk] W

Wachtspoor

Een spoor waarop treinen tijdelijk kunnen worden stilgezet voordat verder wordt gereden op het doorgaande spoor

Wagen

Getrokken wagen bestemd voor goederenvervoer

Wagenpool

Serie rijtuigen die door verschillende maatschappijen zijn samengebracht t.b.v. de uitvoering van een gemeenschappelijke internationale dienst

Wielband

De stalen band die om het wiel wordt gekrompen; slijtagedeel

Wisselstraat

Een aaneenschakeling van (Engelse) wissels en kruisingen waarmee diverse sporen worden gekruist

[bewerk] X

[bewerk] Y

[bewerk] Z

Zig-zag

De zijdelingse uitzwenking van de rijdraad ten opzichte van de hartlijn van het spoor; naar beide zijden

Zijgang

Het gangpad van het rijtuig loopt aan de zijkant, het rijtuig is in coupes ingedeeld waarin de stoelen zijn opgesteld