Walisisk språk

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Walisisk (kymrisk) (Cymraeg)
Klassifisering:	Indoeuropeisk Keltisk Øykeltisk Britannisk
Bruk
Tala i:	Storbritannia
Område:	Wales, (Chubut-Tal i Argentina)
Walisisk (kymrisk)talande i alt:	over 580.000
Skriftsystem:	Latinsk
Offisiell status

Offisielt språk i:	Wales
Språkkodar
ISO 639-1:	cy
ISO 639-2:	wel
ISO 639-3:	wel/cym
SIL	wls

Denne artikkelen kan ha godt av ei opprydding for å nå ein høgare standard.
Sjå korleis du redigerer ei side og stilmanualen for hjelp, og eventuelt diskusjonssida til artikkelen.

Walisisk (også kymrisk, eige namn Cymraeg eller — med artikkel — y Gymraeg) er eit p-keltisk språk, og høyrer saman med dei bretonske og korniske, til den britanniske undergruppa av dei keltiske språka. Det blir snakka i Wales av ca 580.000 menneske, noko som gjer det til det største keltiske språket. I Wales er walisisk, attmed engelsk, offisielt språk og skulespråk. Det finst to dialektar, ein nordleg og ein sørleg.

Til skilnad frå bretonsk er walisisk svært levande, det blir vidareført til barn som morsmål, og det blir brukt i alle samfunnsmessige situasjonar. Perspektiva for å halde på språket er dermed relativt gode. Walisisk blir snakka i samanhengande område, i nord er dei også i fleirtal, med opptil 70 %. I løpet av dei siste ti åra er den prosentvise delen av talarar konstant, men i absolutte tal er det ein svak framgang. I Wales er det ei eiga folkeforsamling, National Assembly for Wales / Cynulliad Cenedlaethol Cymru, som er aktivt når det gjeld åtgjerder for bevaring av walisisk. Språket fungerer også som eit symbol for walisarar, også for dei som ikkje kan walisisk.

Etter folketeljinga i 2001 snakkar over 20 % av walisarane språket. 7 % av folket oppgav å ha i det minste noko kunnskap i walisisk. Dermed kan vel 70 % av walisarane ikkje forstå walisisk i det heile. At utsiktene til å halde på språket likevel er gode, kjem framfor alt av at engelsk stort sett berre blir funne i byane, mens walisisk blir snakka på store delar av landsbygda. Sjølv om det bur færre menneske på landsbygda, bur mange av dei i heilt walisiskspråklege samfunn.

I tillegg til i Wales blir walisisk snakka i Chubut-Tal i den argentinske provinsen Chubut i Patagonia.

[endre] Skriftspråk

Sjå også: Uttale av walisisk språk

Det walisiske skriftspråket er relativt konservativt. Alfabetet består av desse bokstavane (merk digrafane):

a b c ch d dd e f ff g ng h i j l ll m n o p ph r rh s t th u w y

ch, dd, ff, ng, ll, ph, rh og th fungerer som einskildbokstavar, og blir også alfabetisert som det i ordbøker. k, q, v, x og z blir ikkje brukt i walisiske ord; j opptrer berre i engelske lånord. Vokalar kan vere kort eller lang. Kort er alle ubetonte Vokalar, unntatt når dei er markert med grav aksent (à, è osb.). Lang er betonte Vokale foran b, ch, d, dd, f, ff, g, s, th, enkel n, enkel r; unntatt når dei er markert med ein Sirkumfleks (â, ê osb.).

[endre] Grammatikk

[endre] Fonologi

Trykket ligg på nest siste staving, med eit par unntak: brénin = „konge“, brenhínes = „dronning“, breninésau = „dronningar“. Eitt av desse unntaka er Cymráeg = „walisisk“.

[endre] Konsonantar

Walisisk har desse konsonantfonema:

	Bilabial	Labiodental	Labiovelar	Dental	Alveolar	Alveolar lateral	Postalveolar	Palatal	Velar	Glottal
Plosiv	p b				t d				k g
Affrikat							tʃ dʒ
Nasal	(m̥) m				(n̥) n				(ŋ̊) ŋ
Frikativ		f v		θ ð	s (z)	ɬ	ʃ		x	h
Trill					r̥ r
Approksimant			w			l		j

/z/ opptrer berre i uassimilerte lånord; ustemte nasalar /m̥/, /n̥/, /ŋ̊/ opptrer berre som resultat av initial konsonantmutasjon.

[endre] Endringar i framlyd

Eit særtrekk ved walisisk, og ved andre øykeltiske språk, er framlydsmutasjonen (engl. initial mutations, wal. treigladau). Under visse vilkår blir den initiale konsonanten i eit ord erstatta med ein annan konsonant.

Framlydsmutasjonen kan bli utløyst av ordet til venstre (artikkel, possessivpronomen, preposisjon), eller via den syntaktiske posisjonen eller funksjonen ordet har i setninga (subjekt, objekt, adverbial).

Det finst ulike typar framlydsmutasjonar: Leniering (soft mutation, treiglad meddal), Nasalisering (nasal mutation, treiglad trwynol) og aspirasjon (aspirate el. spirant mutation, treiglad llaes).

Possessivpronomenet i 2. person eintal dy („din“) løyser ut lenisering; 1. person eintalfy („min“) utløyser nasalisering; og 3. eintal feminin ei („hennar“) aspirasjon.

Tabellen nedanfor viser effektane av framlydsmutasjonen (i.f. = ikkje forandring, dvs, grunnforma blir brukt):

Grunnform	Leniering	Nasalisering	Aspirering
pen – „hovud“	dy ben	fy mhen	ei phen
tad – „far“	dy dad	fy nhad	ei thad
ci – „hund“	dy gi	fy nghi	ei chi
brawd – „bror“	dy frawd	fy mrawd	[i.f.]
dant – „tann“	dy ddant	fy nant	[i.f.]
gwallt – „hår“	dy wallt [1]	fy ngwallt	[i.f.]
mam – „mor“	dy fam	[i.f.]	[i.f.]
llaw – „hand“	dy law	[i.f.]	[i.f.]
rhan – „del“	dy ran	[i.f.]	[i.f.]

[1] g forsvinn som følgje av leniskering.

[endre] Syntaks

Den normale, umarkerte ordstillinga i walisisk er Verb – Subjekt – Objekt, walisisk er eit VSO-språk:

Rhoddodd	yr	athro	lyfr	i'r	bachgen.
Gav	læraren	[ei] bok	[til]	guten

„Læraren gav guten ei bok.“

Adjektiv kjem som regel etter substantivet som det står til:

y	ddraig	goch
[den]	drage	raud

„den raude dragen“

[endre] Substantiv

Walisisk skil mellom maskuline og feminine substantiv. Genusskilnaden er synleg berre i Singular.

Plural kan bli danna på ulike måtar:

med å leggje til eit pluralsuffiks: afal „eple“ – Pl. afalau;
med omlyd: Cymro „Walisar“ – Pl. Cymry;
med suffiks og omluyd: nant „elv“ – Pl. nentydd.
Mange substantiv avleier singularisforma av pluralisforma ved å leggje til eit suffiks (såkalla. singulative):
- sêr „stjerner“ – Sg. seren
- adar „fuglar“ – Sg. aderyn

[endre] Adjektiv

Ei lita gruppe adjektiv har eigne feminine former

trwm „tung“ – fem. trom
gwyn „kvit“ – fem. gwen

Genusbøyinga av adjektiv er ikkje stabil.

Walisisk gradbøyer adjektiva i komparativ, superlativ og ekvativ („så … som“):

Positiv	Ekvativ	Komparativ	Superlativ
teg	(cyn) deced	tecach	tecaf
vakker	så vakker	vakrare	vakrast-

[endre] Preposisjonar

Walisisk bøyer preposisjonane sine:

ar – „auf“
	Sg.	Pl.
1	arnaf – „auf mir“	arnom – „auf uns“
2	arnat – „auf dir“	arnoch – „auf euch“
3	m. arno – „auf ihm“	arnynt – „auf ihnen“
	f. arni – „auf ihr“