Dyglosja
Z Wikipedii
Dyglosja (z gr. diglossia - dwujęzyczność) to stan, kiedy wersja literacka danego języka odbiega w takim stopniu od wersji potocznej, że mogą one być uznane za odrębne dialekty lub nawet języki.
Spis treści |
[edytuj] Dyglosja łaciny i greki
Dyglosja zaczęła występować w epoce cesarstwa rzymskiego w łacinie i grece w związku z tendencjami archaistycznymi w literaturze, jakie nasiliły się w II wieku n.e. W efekcie językiem potocznym ludności greckojęzycznej był tzw. dialekt koine (gr. "wspólny") stanowiący naturalnie rozwijającą się mieszankę dialektów greckich, literaturę natomiast zdominował dialekt attycki z przełomu V i IV wieku p.n.e. (czyli z epoki 600-700 lat wcześniejszej).
Duże różnice pomiędzy językiem potocznym a literackim zaczęły też od II wieku n.e. stopniowo występować w łacinie, aczkolwiek ostateczny rozpad na czysto literacką "łacinę" oraz mówione "języki romańskie" datuje się dopiero na VIII/IX wiek n.e. Proces ten został wydatnie przyspieszony przez upadek cesarstwa zachodniorzymskiego i ruinę rzymskiej kultury, cywilizacji, a zwłaszcza szkolnictwa.
Współcześnie dyglosja występowała w Grecji pod rządami tzw. pułkowników, kiedy językiem urzędowym była greka "oczyszczona", tzw. katharewusa, natomiast językiem potocznym greka "ludowa", tzw. dimotiki.
[edytuj] Dyglosja języka arabskiego
Przed narodzinami islamu, plemiona arabskie mówiły różnymi dialektami, jednak miały wspólny język, tzw. koine poetycką, wykorzystywany w poezji oraz w kontaktach międzyplemiennych - zawierał on wiele najbardziej powszechnych zwrotów.
W VIII wieku została opracowana przez gramatyków norma języka arabskiego, mająca, zgodnie z intencjami kompilatorów, bazować na koine poetyckiej oraz na języku Koranu spisanego w VII wieku, który do dziś jest dla Arabów najwyższym wzorcem stylistycznym. Język klasyczny nie jest dla nikogo językiem ojczystym i uznawany jest przez niektórych współczesnych językoznawców za język sztuczny.
W złotych wiekach cywilizacji islamu język klasyczny służył tylko literaturze, liturgii i administracji, na co dzień w dalszym ciągu posługiwano się dialektami (których nikt nie potrafił zapisać).
Upadek kalifatu bagdadzkiego po najeździe Mongołów spowodował regres kultury arabskiej i m.in. zanik znajomości języka klasycznego. Odrodzenie się języka nastąpiło w XIX wieku w okresie modernizacji (efekt kontaktu cywilizacji islamu i Zachodu zapoczątkowany przez próbę podboju Egiptu przez Napoleona).
Również współcześnie język literacki, który wyewoluował z języka klasycznego, łączy świat arabski (i nawet szerzej - świat muzułmański), a na co dzień w dalszym ciągu używa się dialektów, pochodzących od dialektów przedmuzułmańskich. Mimo to Arabowie są przekonani o jedności ich języka codziennego użytku oraz języka literackiego, uważając dialekty za formy zepsute, ze względu na obecność w nich naleciałości z języków obcych, nieobecne w "czystym" języku Koranu. Tak na przykład dialekty Północnej Afryki mają wyraźne naleciałości berberskie, a dialekty używane w Lewancie - aramejskie. W porównaniu z językiem klasycznym dialekty cechują się znaczącą przebudową systemu odmiany czasownika.
[edytuj] Dyglosja języka mongolskiego
Przez wieki rolę literackiego języka plemion mongolskich pełnił klasyczny język mongolski. Praktycznie nigdy w znanej nam historii mongolskiego piśmiennictwa nie był to język mówiony. Mongołowie posługiwali się na codzień własnymi dialektami, z których z czasem wykształciły się współczesne języki mongolskie. Co więcej, klasyczny język mongolski, odczytywany był przez poszczególne plemiona zgodnie z prawidłami gramatycznymi i fonetycznymi ich własnych języków. Pisano jednak w sposób zgodny z regułami języka klasycznego.
Klasyczny język mongolski był w powszechnym użyciu jeszcze w I. połowie XX wieku. Stracił na znaczeniu po uzyskaniu niepodległości przez Mongolię po II wojnie światowej i wykształceniu nowego języka literackiego opartego na mówionym dialekcie chałchaskim. Obecnie funkcjonuje jeszcze sporadycznie jako język piśmiennictwa Mongołów z terenów Mongolii Wewnętrznej w ChRL.
[edytuj] Bibliografia
- Janusz Danecki, Współczesny język arabski i jego dialekty, 2000
- Stanisław Kałużyński, Klasyczny język mongolski, Wydawnictwo Akademickie Dialog, 1998
